Με τον όρο Βικτωριανή εποχή εννοούμε την ιστορική περίοδο της Αγγλίας από το 1837 έως το 1901, κατά την οποία η βασίλισσα Βικτώρια ήταν στην εξουσία.
Στις 20 Ιουνίου 1837 ανέβηκε στον θρόνο της Μεγάλης Βρετανίας η 18χρονη Α. Βικτώρια. Ήταν μια πεισματάρα, σκυθρωπή, αγέλαστη, σεμνότυφη γυναίκα, με εννέα παιδιά και Γερμανό σύζυγο, που κυβέρνησε για 64 χρόνια (όσο κανένας άλλος Βρετανός μονάρχης) και σηματοδότησε την εποχή της, που έμεινε στην ιστορία ως βικτωριανή. Πρόκειται για έναν όρο, που χρησιμοποιούμε σήμερα, για να χαρακτηρίσουμε τις παρωχημένες ηθικές αξίες και την υποκρισία.
Η βασίλισσα Βικτώρια, στην περίοδο της εξουσίας της, πρόσφερε στη χώρα ευημερία και υψηλό φρόνημα. Η χώρα της έφθασε στη μέγιστη ακμή και η πατρίδα της γνώρισε σταθερότητα, παρά τις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες, σε μία Ευρώπη που κυριαρχούσε η ανασφάλεια. Κορυφαίοι σύμβουλοί της, όπως οι Ντισραέλι, Γλάδστον και Πάλμερστον, αναδείχθηκαν μεγάλοι πολιτικοί άνδρες και κυβέρνησαν τη χώρα.
Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος στην εποχή της υπήρξε κολοσσιαία και κορυφώθηκε με την βιομηχανική επανάσταση. Ο Δαρβίνος άλλαξε την άποψη που βλέπουμε τη ζωή, η ιατρική προόδευσε ραγδαία, η τέχνη της φωτογραφίας εξαπλώθηκε και ο κινηματογράφος έκανε δειλά την εμφάνισή του περί τα τέλη της βασιλείας της. Κορυφαία ονόματα της πένας, όπως οι Ντίκενς, Λιούις Κάρολ, Κίπλινγκ, Τένισον, Λιούις Στίβενσον, οι αδελφές Μπροντέ, την απαθανάτισαν με τα έργα τους. Ακόμα και ο ιδρυτής του επιστημονικού σοσιαλισμού Κάρολος Μαρξ ζήτησε καταφύγιο στο Λονδίνο, όπου το μνημείο του στο Χαϊγκέιτ αποτελεί ένα από τα αξιοθέατά του. Πίστευε ακράδαντα ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα ξεκινήσει από τη Μεγάλη Βρετανία.
Η βικτωριανή τέχνη είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα, το οποίο έκανε την εμφάνισή του κατά τη διάρκεια της βικτωριανής περιόδου, αναπτύχθηκε στη Βρετανία κατά τα μισά του 19ου αιώνα κι επηρέασε ιδιαίτερα την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική.
Η βικτωριανή αρχιτεκτονική είναι ένας ευρύς όρος, που περιγράφει τα διαφορετικά στιλ, που εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια των 63 ετών βασιλείας της Βικτώρια. Τα περισσότερα κτήρια, που ανεγέρθηκαν εκείνη την περίοδο, ήταν από τούβλα με μεγάλα παράθυρα, μπαλκόνια και τζάκια σε κάθε δωμάτιο, με μεγάλες εσωτερικές σκάλες και βεράντες.
Η βασιλεία της Βικτώρια αποτέλεσε μια χρυσή εποχή για τη γλυπτική στη Βρετανία. Αναπτύσσεται χάρη στις χορηγίες, που παρείχε η βασιλική οικογένεια, για πνευματικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Οι βικτωριανοί γλύπτες παρήγαγαν μια σειρά από ποιοτικές προσωπογραφικές προτομές, καθώς και μια ποικιλία από κεραμικές τέχνες. Γενικότερα, το κυρίαρχο ιδίωμα της βικτωριανής πλαστικής τέχνης ήταν ο στείρος ακαδημαϊκός ρεαλισμός, ο οποίος αντιπροσώπευε τον θρίαμβο της τεχνικής πάνω στην καλλιτεχνική ζωτικότητα.
Η ζωγραφική παρέμεινε ένας κλάδος που κυριαρχήθηκε από άνδρες καλλιτέχνες εκείνη την περίοδο. Το 1859 κυκλοφόρησε μια αίτηση από 38 γυναίκες καλλιτέχνες σε όλους τους βασιλικούς ακαδημαϊκούς, ζητώντας την Ακαδημία ανοιχτή και ν' ανοίξουν μια ακαδημία τέχνης γι' αυτές.
Στη Βικτωριανή εποχή, ο Τ.Μ.Ο. Τέρνερ [Joseph Mallord William Turner] ήταν ο σημαντικότερος Βρετανός καλλιτέχνης. Είχε κερδίσει τη δημοτικότητά του εκθέτοντας μια σειρά από καλά θεωρημένες υδατογραφίες τοπίων στα τέλη του 18ου αιώνα και παρουσιάζοντας την πρώτη ελαιογραφία του το 1796.
Η βρετανική ζωγραφική επηρεάστηκε έντονα από τον Τζόσουα Ρέινολντς (1723-1792), που πίστευε ότι ο σκοπός της τέχνης ήταν να συλλάβει και να εκπροσωπεί τα υποκείμενά της με ποιητικό τρόπο, χωρίς να περιορίζεται στην απλή ύλη. Επίσης, θεωρούσε ότι οι καλλιτέχνες θα πρέπει να επιδιώκουν να μιμηθούν τον Ιταλό αναγεννησιακό ζωγράφο Ραφαήλ, κάνοντας τα αντικείμενά τους να φαίνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην τελειότητα.
Στο έργο του Τζον Ράσκιν Σύγχρονοι ζωγράφοι (Modern Painters), ο πρώτος τόμος του οποίου δημοσιεύθηκε το 1843, υποστηρίχθηκε πως σκοπός της τέχνης ήταν ν' αντιπροσωπεύει τον κόσμο και να επιτρέπει στον θεατή να σχηματίζει τις δικές του απόψεις για το θέμα και όχι να το εξιδανικεύει. Ο Ράσκιν πίστευε ότι μόνο με την εκπροσώπηση της φύσης, όσο το δυνατόν ακριβέστερα, θα μπορούσε ο καλλιτέχνης ν' αντικατοπτρίσει τις θεϊκές ιδιότητες μέσα στον φυσικό κόσμο.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η χώρα κατόρθωσε να εισέλθει σε μια περίοδο ευημερίας και πολιτισμικής εξέλιξης. Στον οικονομικό και πολιτικό τομέα της χώρας σημειώθηκε ανάπτυξη, καθώς υπήρξε μεγάλη περίοδος ειρήνης, και σταδιακά απορρίπτεται ο ορθολογισμός των προηγούμενων ετών, δηλαδή της Γεωργιανής εποχής. Στρέφονται προς το ρεύμα του ρομαντισμού, της υπερβατικής πνευματικότητας, των ισχυρών ηθικών και κοινωνικών αξιών, αλλά και των αλλαγών, εφόσον οι επιταγές της νέας βιομηχανικής κοινωνίας το επέβαλαν.
Στη λογοτεχνία της Βικτωριανής περιόδου, αίσθηση προκαλεί η ανάδειξη ποικίλων λογοτεχνικών ειδών. Η είσοδος στην εποχή του νατουραλισμού απετέλεσε το τέλος της ανέμελης συγγραφικής περιόδου κι ενέπνευσε τους Άγγλους να προβούν στην περιγραφή της καθημερινότητάς τους. Ο λόγος των συγγραφέων γίνεται πιο πλούσιος και περιγραφικός, πιο έντονος και συναισθηματικά φορτισμένος. Τα τρία πιο δημοφιλή και κυρίαρχα είδη της εποχής ήταν η ποίηση, το δράμα και το μυθιστόρημα.
Οι ποιητές της εποχής διακατέχονταν από έντονες φιλοσοφικές ανησυχίες, εμπνευσμένες από τις κοινωνικές συνθήκες και από τα ζητήματα της καθημερινής βιοπάλης, ζητήματα σκληρά, που συχνά εκφράζονταν μέσα από έναν ρομαντικό και συναισθηματικό λόγο. Στόχος της ποίησης ήταν πολλές φορές η πνευματική και ηθική καθοδήγηση του αναγνώστη, η εμφύτευση των αξιών, της πίστης και της αγάπης προς την πατρίδα. Ορισμένοι από τους πιο γνωστούς ποιητές της Βικτωριανής περιόδου είναι ο Alfred Tennyson, ο Matthew Arnold και ο Robert Browning.
Η ποίηση, λόγω του απαιτητικού λεξιλογίου της, θεωρήθηκε είδος προσιτό και κατανοητό μόνο από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, οι οποίες είχαν την οικονομική δυνατότητα για εκπαίδευση. Σε αντιδιαστολή με την ποίηση, αναπτύχθηκε το λογοτεχνικό είδος του δράματος, που απευθυνόταν τις περισσότερες φορές σε όλες τις τάξεις της βικτωριανής κοινωνίας κι εξέφραζε τις συνθήκες διαβίωσης και των απλών ανθρώπων. Η αλλαγή της εποχής σηματοδοτούσε και την αλλαγή της ηθικής, γεγονός που σημαντικά συνέβαλλε στην ανάπτυξη του δράματος.
Όμως, με διαφορά, το δημοφιλέστερο είδος, που αναπτύχθηκε στην Αγγλία κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ήταν το μυθιστόρημα. Συνήθως, σε μυθιστορήματα πρωταγωνιστούσαν καθημερινοί άνθρωποι, με τους οποίους εύκολα μπορούσε να ταυτιστεί ο αναγνώστης. Η συνήθης πλοκή ήταν οι πρωταγωνιστές να έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικά εμπόδια και προβλήματα, όπως ο αλκοολισμός, η εξαθλίωση, η τρέλα, η ανηθικότητα, τα οποία στο τέλος κατορθώνουν να ξεπεράσουν, κερδίζοντας είτε την κοινωνική και ηθική καταξίωση είτε την αγάπη.
Συχνά, περιγραφόταν μια εκτενέστατη ιστορία, η οποία ενέπλεκε πολλούς πρωταγωνιστές, που πάντοτε κρατούσε αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το 1837, ο Τσαρλς Ντίκενς άρχισε να δημοσιεύει μυθιστορήματα, μέσα από τα οποία προσπαθούσε ν' αντικατοπτρίσει την πραγματικότητα και τα προβλήματα της τότε εποχής, παρά το παρελθόν ή ένα εξιδανικευμένο παρόν. Μερικοί από τους πιο διάσημους λογοτέχνες της εποχής είναι οι εξής: o Charles Dickens, o George Eliot, η Jane Austen, ο Oscar Wilde, ο Thomas Hardy και οι αδελφές Brontë.
Οι τέχνες, και ειδικότερα η λογοτεχνία, αποτυπώνουν στον χρόνο όλες αυτές τις σημαντικές και καινοτόμες αλλαγές. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός πως τα έργα της εποχής αυτής αξιολογούνται έως και σήμερα ως κλασικά.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Πηγές:
Γεώργα Μ., Η αγγλική λογοτεχνία κατά τη Βικτωριανή εποχή, Offline.gr, 2023
Wolfe J., Religion in Victorian: Culture and empire, Manchester: University Press, 1988
