Το έργο τοποθετείται στην Κρητική Επανάσταση του 1889. Ο κεντρικός ήρωας, ο καπετάν Μιχάλης, ένας άγριος και ανυπότακτος πολεμιστής, έχει ορκιστεί να είναι μαυροντυμένος, αξύριστος και αγέλαστος μέχρι να ελευθερωθεί η Κρήτη.
Πώς να πιστέψουν οι άπιστοι τι θάματα μπορεί να γεννήσει η πίστη; Ξεχνούν πως η ψυχή του ανθρώπου γίνεται παντοδύναμη, όταν συνεπαρθεί από μια μεγάλη ιδέα.
Όλα ξεκινούν άκρως θεατρικά. Η μουσική μας υποβάλλει κατανυκτικά… οι ήρωες ξεπροβάλλουν απ' την ακινησία τους στα σκοτάδια, μαγευτικά… κινούνται σε ρυθμούς χορού αρχαίας τραγωδίας. Κι ο λόγος ξεχύνεται στιβαρός, ελληνικός… «ελευθερία και θάνατος»…
Το ελληνικό γένος, αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε ύστερα από τόσους εχτρούς, ύστερα από τόσους αιώνες κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα, το χρωστάει, όχι στη λογική, το χρωστάει στο θάμα.
Δεν αναδεικνύεται μόνο η έχθρα με τον κατακτητή, αλλά και οι σχέσεις αδελφοσύνης των δύο λαών, μιας και αυτή η κατάσταση κράτησε για αιώνες. Έχουν αναπτυχθεί φιλίες, έρωτες, κοινωνικές σχέσεις… μα και προδοσίες, ίντριγκες και δολοπλοκίες… Όλ' αυτά όμως κάτω απ' το πέπλο ενός διακαούς πόθου-στόχου για λεφτεριά!
Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας. Ευλογημένη η σπίθα αυτή, που αψηφάει τις φρόνιμες συμβουλές της λογικής και όταν φτάσει το γένος στα χείλια του γκρεμού βάζει φωτιά σε ολόκληρη την ψυχή και φέρνει το θάμα. Στα θάματα χρωστάει η Ελλάδα τη ζωή της.
Οι ήρωες γίνονται πιο ανθρώπινοι και αρχίζουν να διαφαίνονται οι χαρακτήρες ξεκάθαρα.
Υπάρχει σαφής σύνδεση με το παρόν, όσον αφορά τα θέματα της ανθρώπινης υπόστασης, την ελευθερία του ατόμου, τη δύναμη της ψυχής, τον έρωτα, την επιβίωση.
Τρομάζεις όταν, ύστερα από πικρές δοκιμασίες, καταλαβαίνεις πως μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου, τρομάζεις… γιατί δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άνανδρες πράξεις σου, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους.
Η δράση έντονη, σχεδόν καταιγιστική… Οι ηθοποιοί ανταποκρίνονται με θεατρική συνέπεια στη συνθήκη που ορίζει η έξοχη σκηνοθετική ματιά του Μανώλη Ιωνά. Με πολλές καινοτομίες και ευρήματα… με πλήρη εκμετάλλευση του λόγου και των εκφραστικών τους μέσων… με οργανωμένη κίνηση ανάμεσα στα ευφυή σκηνικά.
Μια άψογη παράσταση που σου «περνά» σύγχρονα μηνύματα, σε συνειδητοποιεί σαν άνθρωπο, σαν κοινωνική μονάδα, και σε εντάσσει στη λογική του αγώνα για επίτευξη της ενσυναίσθησης.
Καλά πια καταλαβαίνεις πως αυτή 'ναι η αξία του ανθρώπου: να ζητάει και να ξέρει πως ζητάει το αδύνατο. Και να 'ναι σίγουρος πως θα το φτάσει, γιατί ξέρει πως αν δε λιποψυχήσει, αν δεν ακούσει τι του κανοναρχάει η λογική, μα κρατάει με τα δόντια την ψυχή του κι εξακολουθεί με πίστη, με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα, που ποτέ ο αφτέρουγος κοινός νους δε μπορούσε να το μαντέψει: το αδύνατο γίνεται δυνατό.
Η θεατρική διασκευή από την Κωνσταντίνα Νικολαΐδη και τον Μανώλη Ιωνά δεν προδίδει το έργο του Νίκου Καζαντζάκη και με σεβασμό υπογραμμίζει την ουσία του.
Μια παράσταση που δεν πρέπει να χάσετε!
Άγγελος Μαρίνος
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
