Λίγα χρόνια πριν, σ’ ένα πρόγραμμα γνωστού Πανεπιστημίου του εξωτερικού για τα αρχαία ελληνικά, εντύπωση είχε προκαλέσει η αναφορά σε παράλληλα διαφορετικών ειδών τέχνης∙ έτσι, για παράδειγμα, σκηνές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, έβρισκαν τα παράλληλά τους στην κορεάτικη ταινία Chunhyang, την αμερικάνικη ταινία Blade Runner, ή σε μία ταινία του Ακίρο Κουροσάβα όπως και τα ελληνικά μοιρολόγια συνδέονταν με εκείνο το υπέροχο ουγγρικό τραγούδι που ακούμε στην ερωτική σκηνή της ταινίας «Άγγλος Ασθενής»…
Κάτι αντίστοιχο, είχα τη χαρά να διαβάσω και στο βιβλίο της Ανθούλας Δανιήλ. Οι προσωπικές αναμνήσεις της, διατρέχουν το βιβλίο σαν ένας κάθετος άξονας, σχηματίζοντας την σπονδυλική του στήλη. Κάποιες από τις αναμνήσεις προσεγγίζονται με γλυκιά νοσταλγία και άλλες ανακαλούνται, επαναξιολογούνται και ερμηνεύονται. Και αυτό, ακριβώς, το μπρος-πίσω στον χρόνο, σημαίνει και ο τίτλος του βιβλίου «Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί».
Η παρουσία του Οδυσσέα Ελύτη είναι έντονη, άλλωστε, έχει εντρυφήσει στο έργο του τόσο στο πλαίσιο της εκπόνησης της διδακτορικής της διατριβής όσο και σε διάφορες μελέτες…
Αυτό που δίνει σώμα στο βιβλίο, είναι οι ενδιαφέρουσες παρεκβάσεις στις οποίες φτάνει, με αναφορές σε ποικίλες και διαφορετικές μορφές τέχνης. Έτσι, απ’ τον Λεύκιο περνάμε στον Ελύτη, τον Μπρετόν, τον Σερ Λόρενς Ολίβιε, τον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού, τον Γκι Ντεμπόρ, τον Βασίλη Σφυρόερα, τον Αλέν Ντελόν…
Πώς συνδέονται ο Μαλαρμέ, με τον Ντεμπισί, τον Ραβέλ και τον Σεφέρη; Τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στον Όμηρο και τον Τσαϊκόφσκι ή ακόμα και στον Κουρέα της Σεβίλλης, με τον Δον Ζουάν, τον Κώστα Ουράνη, τον Ουναμούνο μα και τον Ανδρόνικο του Θεοτοκά;
Είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα, όμως, με κάποιο βαθμό δυσκολίας για τον αναγνώστη. Το κείμενο δεν χωρίζεται σε κεφάλαια, το ένα επεισόδιο δίνει τη σκυτάλη στο επόμενο δίνοντας την αίσθηση του ρέοντος γραπτού λόγου, της συνέχειας.
Όπως λέει και η ίδια η Ανθούλα Δανιήλ: «Ο αναγνώστης, από όποιο σημείο και αν πιάσει το νήμα, δεν θα χαθεί σε λαβύρινθο. Μια Αριάδνη θα είναι πάντα εκεί και θα τον ξαναφέρνει στο φως».
Ίσως να βοηθούσε πάρα πολύ, η προσθήκη εικόνων ώστε ο μη μυημένος αναγνώστης «να κοιτάζει αυτό που βλέπει κι έτσι να μη βλέπει αυτό που νομίζει ότι βλέπει», και μ’ αυτόν τον τρόπο να αντιλαμβάνεται άμεσα τις αναφορές, τα παράλληλα και τις συγκρίσεις.
Επίσης, θα μου άρεσε πολύ εάν όπου υπάρχει παράθεση σε άλλη γλώσσα, υπήρχε και η μετάφραση στα ελληνικά. (Γίνεται σε αρκετά σημεία αλλά όχι σε όλα.) Μ’ αυτόν τον τρόπο, το βιβλίο θα μπορούσε να είναι πιο θελκτικό ακόμα και στον μη μυημένο αναγνώστη.
Αργυρώ Φώτη
Το βιβλίο της Ανθούλας Δανιήλ, Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν