koukidaki: Το σάουντρακ της ταινίας Jaws

Ένας τεράστιος μηχανικός καρχαρίας, που δεν λειτουργούσε σωστά δημιουργώντας πρόβλημα στο πλήρωμα της παραγωγής, έμελλε να αλλάξει για πάντα την ιστορία του κινηματογράφου, μα και του νεαρού τότε σκηνοθέτη Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο οποίος έφτασε πολλές φορές στο σημείο να τα παρατήσει. Το Jaws έκανε τελικά πρεμιέρα στις 20 Ιουνίου του 1975 συγκεντρώνοντας συνολικά πάνω από 470 εκατομμύρια παγκοσμίως, εκτοξεύοντας τη δημοτικότητα του Σπίλμπεργκ στα ύψη, δίνοντάς του το πολυπόθητο εισιτήριο στον χώρο του θεάματος.

Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πίτερ Μπέντσλεϊ, η ταινία με πρωταγωνιστές τους Ρόι Σάιντερ, Ρόμπερτ Σο, Ρίτσαρντ Ντρέιφους, Μάρεϊ Χάμιλτον, Λορέιν Γκάρι, έχει ένα πιο βαθύ ανάγνωσμα από την επίθεση του «τέρατος» στους κολυμβητές. Στηλιτεύει το κέρδος, τη λαιμαργία για περισσότερη ύλη, έναντι των ανθρώπινων αξιών και το εγωιστικό κτήνος, που κρύβεται μέσα σε όλους τους γλυκούς και χαμογελαστούς κατοίκους του νησιού Άμιτι. Το Jaws θα μπορούσε να είναι μια μοντέρνα εκδοχή του Ο εχθρός του λαού (Χένρικ Ίψεν) καθώς ο αρχηγός Μάρτιν Μπρόντι προσπαθεί να πείσει τους κατοίκους (ιδιοκτήτες καταστημάτων, ξενοδοχείων...) να κλείσουν τις παραλίες μέχρι να πιάσουν τον καρχαρία. Αυτό σημαίνει ότι ο τουρισμός θα πέσει, οπότε θα χάσουν χρήματα. Ο αρχηγός μπαίνει στο στόχαστρο όλων.

Λίγο πριν την εθνική γιορτή της 4ης Ιουλίου, Ημέρα Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, ένας μεγάλος λευκός καρχαρίας κάνει την εμφάνισή του στο παραθαλάσσιο θέρετρο Άμιτι σκορπώντας τον τρόμο στους νησιώτες. Μετά τον θάνατο τεσσάρων ανθρώπων, ο αρχηγός της αστυνομίας, ένας ωκεανογράφος κι ένας καπετάνιος θαλασσόλυκος, αναλαμβάνουν να σκοτώσουν τον καρχαρία, βγαίνοντας στ' ανοιχτά με το καράβι του τελευταίου, ονόματι Όρκα.

Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ταινίας (εκείνη τη χρονιά το χρυσό αγαλματίδιο κέρδισε το One Flew over the Cuckoo's Nest) ωστόσο, αυτό που ενόχλησε τον Σπίλμπεργκ ήταν η δική του απουσία από τις υποψηφιότητες για σκηνοθεσία. Το Jaws κατάφερε να κερδίσει 3 Όσκαρ (μοντάζ, ήχου και μουσικής). Ο συνθέτης Τζον Γουίλιαμς, με το αιμοβόρο μουσικό θέμα του, κατάφερε να κερδίσει τους Τζέραλντ Φριντ (Birds Do It, Bees Do It), Άλεξ Νορθ (Bite the Bullet) Τζακ Νίτσε (One Flew over the Cuckoo's Nest) και Τζέρι Γκόλντσμιθ (The Wind and the Lion).

Μετά τη συνεργασία του δίδυμου Σπίλμπεργκ - Γουίλιαμς στο The Sugarland Express (1974) η επόμενη ταινία που έκαναν μαζί ήταν το Jaws. Ο σκηνοθέτης πήρε μερικά πλάνα κολλώντας επάνω, δοκιμαστικά, για να δει αν δένει, τη μουσική που έγραψε ο Τζον Γουίλιαμς για την ψυχολογική ταινία τρόμου Images (1972) του Ρόμπερτ Άλτμαν. Ο Σπίλμπεργκ την έβρισκε ενοχλητική, κάτι τέτοιο είχε σκεφτεί για μουσικό χαλί, όμως ο συνθέτης διαφώνησε, το θεώρησε μεγάλο λάθος καθώς πίστευε πως η ταινία ήταν μια πειρατική περιπέτεια με έναν τεράστιο τρομακτικό καρχαρία.

Ο Τζον Γουίλιαμς είχε στο μυαλό του κάτι άλλο, ένα πρωτόγονο θέμα, μια υφέρπουσα απειλή, που στο άκουσμά της ο θεατής θα ένιωθε ανήσυχος. Όταν ολοκλήρωσε τη σκέψη του, φώναξε τον νεαρό σκηνοθέτη και έπαιξε στο πιάνο το κύριο θέμα του καρχαρία επαναλαμβάνοντας τις δυο απλές νότες, μι και φα· ο Σπίλμπεργκ γέλασε πιστεύοντας ότι του κάνει πλάκα. Ο Γουίλιαμς τον διαβεβαίωσε πως δεν του έκανε πλάκα, αυτό ήταν το επιθετικό μουσικό θέμα που είχε εμπνευστεί για το Jaws. Ο Σπίλμπεργκ σοβάρεψε και του ζήτησε να το παίξει ξανά και ξανά... μέχρι που κάτι σκίρτησε μέσα του και κατάλαβε. Όταν το άκουσε με πλήρη ορχήστρα παραδέχτηκε την ευφυΐα του συνθέτη και του έμοιαζε πιο ταιριαστό απ' οτιδήποτε άλλο είχε αρχικά πιστέψει πιο κοντά στο ύφος της ταινίας.

Χρόνια μετά, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ παραδέχτηκε πως η ταινία του οφείλει τη μισή επιτυχία της στη μουσική του Τζον Γουίλιαμς. Νότες βαριές, απειλητικές, αναδύονται από την άβυσσο και επιτίθενται στα ζεστά σώματα μέσα στον παγωμένο ωκεανό.

Επηρεασμένος από τους Αντονίν Ντβορζάκ (Symphony No. 9) και Ίγκορ Στραβίνσκι (The Rite of Spring), ο Γουίλιαμς πλέκει ένα τρομακτικό εγκώμιο στο σαρκοφάγο ψάρι, μια σειρήνα, που προειδοποιεί τους θεατές για την απειλή κάτω από την επιφάνεια. Το κύριο θέμα είναι αποτελεσματικό είτε χρησιμοποιείται σε γρήγορο τέμπο είτε σε αργό, ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα στην ιστορία του κινηματογράφου, εκτοξεύοντας την αγωνία. Η μουσική ακολουθεί το πελώριο ασταμάτητο ψάρι καθώς κολυμπάει νωχελικά ψάχνοντας αυτό που του υπαγορεύει το ένστικτό του, να επιτεθεί και να τραφεί. Είναι ένας άρτια εκπαιδευμένος δολοφόνος της φύσης με αιχμηρά σαγόνια, τα οποία χρησιμοποιεί για να επιβιώσει μέσα στον αχανή ωκεανό. Αυτή ακριβώς η περιγραφή γίνεται εύκολα κατανοητή με την απλή μουσική αφήγηση. Το σάουντρακ του Jaws κατατάχθηκε ως η έκτη καλύτερη μουσική επένδυση από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου.

Για τις σκηνές του κυνηγητού στον ωκεανό, ο Τζον Γουίλιαμς μεταμόρφωσε τη μουσική υφή σε κάτι πιο διασκεδαστικό και χαλαρωτικό για να πάρει την ένταση. Τσαχπινιές της ορχήστρας, εύθυμα θέματα, ηρωικά, με πειρατική διάθεση που κάνει τον θεατή να ξεχαστεί για λίγο, δίνοντάς του την ψευδαίσθηση πως οι άνθρωποι έχουν το πάνω χέρι στη μάχη με τη μητέρα φύση.

Το αρχικό σάουντρακ για το Jaws κυκλοφόρησε από την MCA Records σε δίσκο βινυλίου το 1975 και ως CD το 1992. Το 2000, η δισκογραφική Decca κυκλοφόρησε, για την 25η επέτειο, ένα CD που περιείχε 51 λεπτά της αρχικής μουσικής επένδυσης ενώ το 2015, η Intrada records κυκλοφόρησε ένα διπλό άλμπουμ σε μια εξαιρετική έκδοση με πολλά έξτρα καλούδια για τους συλλέκτες...

John Emmans

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Συνθέτης: John Williams

Δισκογραφική: Intrada

Tracklisting

CD 1

1. Main Title

2. The First Victim

3. Remains On the Beach

4. The Empty Raft

5. The Pier Incident

6. Father and Son