Τον πολύτροπο Οδυσσέα γνωρίσαμε –οι συνομήλικοι/ες– από τα Κλασικά Εικονογραφημένα. Αργότερα, στην πρώτη γυμνασίου, θαύμαζα μαζί με τους συμμαθητές μου την έμπνευση που είχε προκειμένου να αλωθεί η Τροία, μετά από δέκα χρόνια πολιορκίας, με τον Δούρειο ίππο του· αυτά στην Ιλιάδα. Την επόμενη σχολική χρονιά συμμετείχαμε, με κομμένη την ανάσα, στις περιπλανήσεις του σε θάλασσα και στεριά προσπαθώντας να επιστρέψει στο νησί του, στην καλή του και τους δικούς του. Του πήρε άλλα δέκα χρόνια, τα οποία περιγράφονται στην Οδύσσεια. Τα είχαμε διδαχθεί και τα δύο σε μεταγραφές των Ν. Καζαντζάκη και Ι.Θ. Κακριδή· αν θυμάμαι καλά. Δεν ξέρω τι απέγιναν εκείνα τα βιβλία. Τότε είχαμε την συνήθεια να τα καίμε μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς – τρομάρα μας. Καλύτερα πάντως, τον γνωρίσαμε μετά το σχολείο, όσοι, για διάφορους λόγους, επανήλθαμε στο θέμα. Επανερχόμαστε και πάλι λοιπόν.
Ο Οδυσσέας με τον οποίο θ' ασχοληθούμε όμως δεν είναι αυτός των 24ων ραψωδιών και των 12.110 στίχων σε δακτυλικό εξάμετρο της Οδύσσειας του Ομήρου. Δεν είναι αυτός των 33.333 στίχων σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο της Οδύσσειας του Νίκου Καζαντζάκη. Δεν θυμίζει καθόλου τις 24 ώρες της περιπλάνησης στο Δουβλίνο του κ. Leopold Bloom, του Οδυσσέα του James Joyce. Δεν ξέρω αν έφτασε ποτέ, στην μόλις 36 στίχων Ιθάκη του Κ.Π. Καβάφη. Ο δρόμος του πάντως ήταν «γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις».[2]
Ο Οδυσσέας του Γιώργου Μπιλικά[1] μας ξαφνιάζει ευχάριστα σε 135 σελίδες – αν μέτρησα σωστά! Ο συγγραφέας έχει προφανώς αναγνώσει την Οδύσσεια και ακολουθεί κατά πόδας τη δομή της και φυσικά τον μύθο της. Το κείμενο του μυθιστορήματος είναι χωρισμένο σε τρεις ενότητες, όσες και αυτές του ομηρικού έπους: Τηλεμάχεια, Φαιακίδα, Μνηστηροφονία.
Αυτός ο Οδυσσέας όμως δεν μου έδωσε την εντύπωση ότι είναι ήρωας. Πιστέψτε με ότι διάβασα το βιβλίο ή αποσπάσματά του αρκετές φορές. Είναι κάποιος σαν κι εμάς, που ψάχνει να βρει τον δρόμο της επιστροφής – άγνωστο πού. Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό για έναν απλούστατο λόγο: έχει χιούμορ! Είναι και καλοπερασάκιας βέβαια, δεν χολοσκάει. Δεν κουβαλάει στις αποσκευές του τη σοβαρότητα ή έστω τη σοβαροφάνεια του ήρωα. Εκ του ασφαλούς βέβαια γιατί ξέρουμε την κατάληξη των περιπετειών του. Τον έχει καταδώσει η προστάτιδά του, η θεά Αθηνά. Τι του βρήκε; αναρωτιέμαι. Σοφή, σοβαρή και παρθένος αυτή, πονηρός, γυριστής και μπερμπάντης αυτός, όσο κι αν αγαπούσε το νησί του και την Πηνελόπη του.
Με τόσα ναυάγια βέβαια δεν του είχαν μείνει και πολλές αποσκευές. Γυμνό τον βρήκε η, άμαθη από τέτοια, Ναυσικά στην παραλία του νησιού των Φαιάκων, σαν ένα νεογέννητο, που μπορεί και να ήταν. Αφού τον ευπρεπίσανε τους διηγήθηκε την ιστορία του, τις περιπέτειές του ανά τον κόσμο.
Ο γνωστός κόσμος της ομηρικής εποχής ήταν η Μεσόγειος. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τα μέρη που αναφέρονται στην Οδύσσεια και πολλές διαφωνίες. Οι περισσότεροι συμφωνούν πάντως ότι το νησί των Φαιάκων είναι η Κέρκυρα και τα υπόλοιπα μέρη βρίσκονται στην Θράκη, στον κόλπο της Σύρτης, στην Σικελία, το στενό της Μεσσήνης και το Τυρρηνικό πέλαγος. Είναι γεγονός ότι την εποχή που διδάσκονταν τα ομηρικά έπη οι πρόγονοί μας είχαν αρχίσει τον αποικισμό της μετέπειτα Μεγάλης Ελλάδας. Είχα διαβάσει κάποτε ότι η Οδύσσεια είναι το έπος της περιπέτειας αυτής.
Όμως ο σπουδαίος γεωγράφος, αστρονόμος –και πολλά άλλα– Ερατοσθένης πιστεύει ότι η Οδύσσεια είναι μύθος κι όχι γεωγραφικός περίπατος. Η άποψή του έχει βαρύνουσα σημασία αν λάβουμε υπόψη μας ότι είναι ο πρώτος που υπολόγισε, με θαυμαστή ακρίβεια, την περίμετρο της Γης. Έπεσε ελάχιστα έξω. Στο πλαίσιο του στατιστικού λάθους, θα λέγαμε σήμερα. Φανταστείτε τι μέσα έχουμε τώρα και τι μέσα είχε αυτός τότε! Είχε μυαλό βέβαια!
Ώρα να επιστρέψουμε στον μύθο και το μυθιστόρημα όμως. Δεν θα επαναλάβω βέβαια όλα όσα τραγούδησε η θεά στον Όμηρο. Τα ξέρουμε, μέσες άκρες. Στον Οδυσσέα του Γιώργου Μπιλικά οι στίχοι έχουν μεταλλαχθεί σε διαλόγους. Διαλόγους γλαφυρούς της σημερινής καθομιλουμένης. Όπως και να το κάνουμε η γλώσσα του 21ου αιώνα έχει κάποιες διαφορές απ' αυτήν των απαρχών των ιστορικών χρόνων. Συναντάμε εύστροφες αναφορές σε καταστάσεις, τεχνολογίες και πρόσωπα οικεία σ' εμάς που διαβάζουμε το βιβλίο σήμερα. Όσο οικεία μας είναι βέβαια και τα πρόσωπα του έπους. Οι αρχαίοι θεοί είχαν πάντως πιο εξελιγμένα συστήματα για να επικοινωνούν μεταξύ τους ή με μας από το σύγχρονο skype μέσω του οποίου επικοινώνησαν η Καλυψώ και ο Ερμής όταν οι θεοί αποφάσισαν για τη μοίρα του ήρωα.
Ο συγγραφέας είναι όμως και μουσικός. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να βρει καλύτερη μουσική επένδυση από το Message in a bottle των Police για να συνοδεύσει τον νόστο του πρωταγωνιστή στην ενότητα Τηλεμάχεια. Βέβαια εδώ έχουμε μόνο τους στίχους οι οποίοι εύστοχα αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματά του. Φαίνεται ότι μας δουλεύει όμως, γιατί μας δίνει την εντύπωση ότι δεν περνάει κι άσχημα στην Ωγυγία όπου τον ναυάγησε η τρικυμία. Είναι μόνος του πια εκεί, ούτε σύντροφοι, ούτε καράβια, ούτε μάρτυρες, ούτε τίποτα. Ε, όχι και τίποτα! Τον φιλοξενεί ο Πειρασμός: η Καλυψώ. Το μήλο το έχει για επιδόρπιο, αφού του έχει ήδη προσφέρει τα πάντα, υλικά και άυλα. Θέλει όμως να έχει το πάνω χέρι. Αυτός συνήθως το παίζει πολλά βαρύς, ζηλεύει, βάζει περιορισμούς, θέλει την ελευθερία του και την μπίρα Urquell στο beach bar. Λέγεται ότι η Καλυψώ κι ο Οδυσσέας ήταν μυθικά πρόσωπα· αν είναι δυνατόν!
Τελικά τον άφησε να φύγει, μπορεί και να τον είχε βαρεθεί επτά χρόνια τώρα. Με το δίκιο της ίσως, χαραμοφάης ήτανε. Η Πηνελόπη είχε πολλούς ανενεργούς μνηστήρες, ποιος ξέρει όμως πόσους ενεργούς θα είχε πριν και μετά η Καλυψώ;
Τον είχε ή δεν τον είχε βαρεθεί, αφού της το ορμηνέψανε οι θεοί δεν της έπεφτε και λόγος. Αυτή μια νύμφη ήτανε μόνο, σιγά μην τους πήγαινε κόντρα. Πρέπει να γυρίσει στην πατρίδα του γιατί η πίστη της καλής του, η εξουσία του και η περιουσία του διακυβεύονται. Να πάθει κάτι τέτοια αυτός που έχει προσφέρει αφιλοκερδώς το μυαλό και το δέμας του στην ποίηση; Χρυσοχέρης καθώς είναι φτιάχνει μόνος του τη σχεδία του. Δεν παίρνει το φουσκωτό που του προτείνει η Καλυψώ. Ναυαγεί όμως για ακόμα μία φορά και τελικά κολυμπάει μέχρι το νησί των Φαιάκων όπου, αφού έκανε την κόρη του να κοκκινήσει, διηγείται τις περιπέτειές του στον φιλόξενο βασιλιά Αλκίνοο και την παρέα του. Τόσο φιλόξενο που ικανοποιεί την επιθυμία του να συνοδέψει την αφήγηση με Beaujolais Nouveau. Πριν απ' αυτό όμως ο τυφλός τραγουδιστής Δημόδοκος τούς παρουσιάζει μία εκδοχή με λιγότερο αίσιο τέλος σε στίχους και μουσική του Γιώργου Μπιλικά! Φυσικά και δεν ακούμε τη μουσική. Το τραγούδι πάντως έχει τον πρωτότυπο(!) τίτλο Οδυσσέας και Πηνελόπη.
Εκτός των άλλων, δεν παραλείπει να διηγηθεί την συνάντησή του με την μάγισσα Κίρκη. Ήταν και λίγο θεά –με κάθε έννοια– οπότε δύσκολα θα την ξέχναγε κάποιος, εδώ που τα λέμε. Αυτή τραγουδάει και το τρίτο άσμα του βιβλίου –που έχει συνθέσει ο Θ. Παπαδόπουλος– περιμένοντας να μαγέψει τον καλό της. Κάθε άλλο παρά μακάβρια είναι και η περιγραφή της επίσκεψής του στον Άδη. Τον βοήθησε και το τσίπουρο που είχε μαζί του. Είχε γυρίσει τον γνωστό τότε πάνω κόσμο και προφανώς έπρεπε να κάνει μια βόλτα και στον άγνωστο κάτω. Μόνο ο Ορφέας είχε καταφέρει να γυρίσει από κει. Τον νουθέτησε ο Τειρεσίας κι έφυγε. Μόνο αυτός είχε δει την θεά Αθηνά γυμνή και την πλήρωσε με την όρασή του. Του έδωσε το χάρισμα να μαντεύει όμως, για αντάλλαγμα.
Τον ακούσανε προσεκτικά, τον πιστέψανε –αν είναι δυνατόν!–, το προξενιό με την Ναυσικά ναυάγησε και τον στείλανε πακέτο στην Ιθάκη. Εκεί δεν τον περίμενε κανείς. Τον αναγνώρισαν όμως όλες και όλοι από την ουλή που του είχε αφήσει μια δαγκωματιά από αγριόχοιρο. Αυτό πριν πάει φαντάρος στην Τροία. Φανταστείτε τώρα, είκοσι χρόνια πόλεμος και περιπέτειες και η μόνη σύνδεση με το παρελθόν του ήταν μια ουλή. Ως πολύτροπος που είναι ξεκαθαρίζει την κατάσταση και συνεχίζει αυτά που είχε διακόψει πριν είκοσι χρόνια. Τίποτα δεν έχει αλλάξει! Μόνο που η Πηνελόπη του ψήνει πλέον τον καφέ σε καφετιέρα Bodum. Μπακιρένια μπρίκια στη χόβολη δεν αρμόζουν σ' έναν VIP. Το ότι δεν είχε εφευρεθεί ακόμα ο καφές είναι μία λεπτομέρεια χαμένη στις χιλιάδες των στίχων. Η τεχνολογία υπήρχε όμως!
Θα προσέξατε φαντάζομαι ότι απέφυγα ν' αναφερθώ στους «Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας»..[2] Ίσως γιατί νομίζω ότι δεν τους «κουβανώ μες στην ψυχή μου».[2]
Διαβάστε το βιβλίο. Από μένα ένα μεγάλο ευχαριστώ στον φίλο Γιώργο Μπιλικά για το απολαυστικό αφήγημα και την αφιέρωση φυσικά!
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Επιπλέον: Οδυσσέας και Πηνελόπη: απόσπασμα του μυθιστορήματος του Γιώργου Μπιλικά Οδυσσέας
[1] Γιώργος Μπιλικάς, Οδυσσέας, εκδόσεις Άλλωστε.
[2] Κ.Π. Καβάφης, Ιθάκη, εκδόσεις Ίκαρος.
Διεκδικήστε το!
Ο Γιώργος Μπιλικάς προσφέρει το βιβλίο του σε έναν τυχερό αναγνώστη. Για να συμμετέχετε στην κλήρωση κλικάρετε εδώ και συμπληρώστε τη φόρμα επιλέγοντας τον συγκεκριμένο τίτλο. Παρακαλώ, σημειώστε τα ακόλουθα:
Συμμετοχή στην κλήρωση, που θα γίνει μετά τις 25 Οκτωβρίου 2025, σημαίνει αποδοχή των όρων, οπότε διαβάστε τους γενικούς όρους. Ειδικότερα [μόνο για αυτή την κλήρωση]: Το βιβλίο θα αποσταλεί μέσω ΕΛΤΑ/παραδοθεί στον τυχερό από τον συγγραφέα. Αυτή η δωροθεσία είναι πανελλήνια!
