Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας
Γιάννη Σμίχελη
Είναι σημαντική η διακοπή αυτού το νήματος και η συνέχιση αλλουνού. Όλα επενεργούν στο κάθε τωρινό παρόν ταυτόχρονα και αναζητούν συνδέσεις μέσω των διαχύσεων, δεν είναι θηλυκώματα, ούτε κόμποι, μήτε αρμολόγηση σε ένα καράβι· έχει να κάνει με τη διαρκή διερεύνηση της εναρμόνισης στον εσωτερικό μου κόσμο, ο οποίος αποτελείται από έναν άγνωστο αριθμό διαστάσεων και το κυριότερο χαρακτηρίζεται από μια δυναμική που ενώ φαίνεται σαν ροή σπείρας υποψιάζομαι πως είναι μια αδιάλειπτη κίνηση διαφορετικών ρευμάτων, όχι σε μια θάλασσα αλλά στην αρμονία της άγνωστης ύπαρξής μου. Η υπερένταση και η σύγχυσή μου να βάλω σε τάξη τις αναμνήσεις μου είναι η προειδοποίηση της ανάγκης μου να γράψω εδώ και τώρα. Αλλά βασική προϋπόθεση για μια επιτυχημένη απόπειρα είναι η στενή και άμεση επαφή μου με το άγνωστο είναι μου, που δεν είναι απλά το φροϋδικό ασυνείδητο ή το αρχαιοελληνικό άλογο. Βρίσκεται στο ακατάληπτο, που δεν εξηγείται με τον λόγο ούτε με την ψυχανάλυση και φυσικά καμία θρησκευτική λατρεία δεν το προσεγγίζει. Διαθέτουμε μια άγνωστη ικανότητα να παραμένουμε άγνωστοι στην συνείδησή μας, στο όνειρό μας, στις ορμές, στα συμφέροντα και συναισθήματά μας. Αν διαθέταμε αποκλειστικά μόνο συνείδηση θα ήμασταν ζωντανοί νεκροί, ζόμπι... Το ξένο, το ανοίκειο δεν είναι εκτός από εμάς αλλά μέσα μας πέρα από την συνειδητή κι ασυνείδητη γνώση μας, είναι η ζωτική διάστασή μας, η άπειρη πτυχή μας, η πηγή της ύπαρξής μας. Γι' αυτό ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, η ταξικότητα, δηλαδή κάθε τι που περιχαρακώνει και υποβαθμίζει το διαφορετικό κι αλλότριο, είναι παραφυσικό, παράταιρο, καρκίνωμα, αυτοκαταστροφικό. Το ανεξερεύνητο, που δεν επιδέχεται ούτε καν παρατήρηση εξ αποστάσεως και μήτε με τη σιωπή είναι προσεγγίσιμο, αλλά με την αυτοενόραση, την αυτοδιαισθητική αυτοενσυναίσθηση, όχι του άλλου, ξέχωρου εαυτού μας, αλλά της υπαρξιακής μας ολότητας, της μοναδικής ιδιαίτερης καθολικής οντότητας του ζωντανού πλάσματος. Ιδιαίτερα σε αυτό το κείμενο προσπαθώ να γράψω όχι με τη λογική αλλά με το ακαταλόγιστό μου, όχι του δικαστηρίου, αλλά της ίδιας της φύσης μας. Είναι ο μόνος τρόπος να σπάσω όλα τα στερεότυπα, τις παραδοχές, τα δόγματα, τα τετριμμένα, τις ιδεολογίες και ιδεοληψίες, τις φαντασιώσεις. Και πάνω σε αυτό να διαπλάσω το φαντασιακό μου.
Στην εποχή της καθολικής πολύπτυχης –και με πιθανή ζοφερή εξέλιξη– παρακμιακής κρίσης, όταν όλα τα γνωστά μεθοδολογικά εργαλεία της ζωής δεν αποδίδουν με επάρκεια, ώστε να μιλάμε για μια προοπτική του ανθρώπινου είδους που προκαλεί τουλάχιστον πανικό, αφού οι πυρηνικοί εξοπλισμοί, ο μεγάλος οργουελικός αδελφός και η μετανθρωπική μελλοντολογία περί τεχνητής νοημοσύνης είναι παρόντα και δεδομένα στην σημερινή κοινωνία, ο άνθρωπος για να παραμείνει ανθρώπινος και ζωικός οφείλει να στραφεί στην γενεσιουργό δύναμη της φυσικής του ύπαρξης που είναι απρόσβλητη από κάθε εξωτερική παρέμβαση. Αυτό είναι το άγνωστο καθαυτό που φέρει μέσα του. Ευτυχώς που η ζωή δεν μπορεί να απομαγευτεί πλήρως, ακριβώς γιατί είναι αχαλίνωτη και άπειρη αλλά ενώ στο σύμπαν αυτό το άπειρο μπορεί να γίνει έστω υποψία ή υπόθεση, γιατί προϋπάρχει μα εμείς δεν το ξέρουμε, στη ζωή γνωρίζουμε κάτι εφόσον γεννηθεί. Αν έχει ένα νόημα η μυθολογία του Ευαγγελίου είναι ακριβώς η γέννηση του Χριστού (υπαρκτή ή όχι, αδιάφορο) που δικαίωνε μια προφητεία εκ των υστέρων και όλα τα αλλά ήταν εύκολα να γίνουν μυθιστορία. Σήμερα όμως που έχουμε εξαντλήσει όλους τους Νοστράδαμους, Πυθίες και Κάλχες μπορούμε μόνο σε μια βεβαιότητα να στηριχτούμε στην πιο σκοτεινή φύση μας. Αυτή που κανένα φως ποτέ δεν μπορεί να αγγίξει ώστε ν' αποκαλύψει, διότι όσο διεισδύει η αχτίδα του στο σκοτάδι τόσο αυτό και απλώνεται, βαθαίνει, μεταμορφώνεται.
Αφού πια η επιστήμη πάει να γίνει η νέα θρησκεία της εκμεταλλευτικής πυραμιδικής κοινωνίας, η μόνη μας επιλογή είναι το ασύλληπτο του εαυτού μας αντί αυτής. Ο Ρουκούνης είναι το θεμελίωμα αυτής της στάσης ζωής. Γυρνά και μου λέει κάτι που λένε όλοι αλλά λίγοι εννοούν και αυτοί οι ελάχιστοι είναι η ανθρώπινη αριστοκρατία της φύσης. Όλα ο άνθρωπος τα μπορεί και τα επιτυγχάνει, όλα τα αντέχει, όλα τα υπερβαίνει, όλα τα ξεπερνά και το δίκαιό του θριαμβεύει. Από όλα τα είδη της γνώσης, η τέχνη είναι το μοναδικό που μπορεί να αφουγκραστεί, το απροσπέλαστο, ακριβώς εκείνο το άγνωστο του αγνώστου κόσμου, το είναι του γίγνεσθαι που δεν περιγράφεται παρά μόνο με την ατέλεια της ίδιας της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Γίνεται ακριβώς η τέλεια έλλειψη, το ακατανίκητο ελάττωμα, το πιο αρμονικό σφάλμα, γιατί το λάθος συμβαίνει επειδή αναπόφευκτα δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την ελευθερία της τελειότητας. Ακριβώς εκεί έγκειται και η τέλεια φύση της ζωής στην αστοχία που ξεκλειδώνει ένα σύμπαν δίχως ποτέ να ανοίγει την πόρτα του στο φως. Ο Λευτερογιάννης είχε αυτή την ικανότητα, ν' ανοίγει τις θύρες που δεν χρειαζόταν να σπρώξει για να διαβεί το κατώφλι τους, γιατί διέθετε τη φυσική γνώση τους, την τόσο οικεία μα εντελώς άγνωστή του, την τόσο δίκη του μα παντελώς μη συνειδητοποιημένη. Αυτός ο γέρος αντιστασιακός είχε την αντάρτικη υπόσταση της ζωής που ξεφεύγει από τη φυλακή, ενώ ο Μποτώρης είχε την ίδια ιδιότητα ως προς τον θάνατο, κάτι που σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να κάνει ο Ρουκούνης, ως άνθρωπος της υπέρτατης ευθύνης· αυτός τα μάθαινε όλα μέσα από τον Χάρο, εξού και τον νίκησε. Ναι μεν ο βαρκάρης του Αχέροντα τον πήγε στον Κάτω κόσμο αλλά ο καπετάν Γιάννης κατάφερε και του έκλεψε το πιο μεγάλο μυστικό, ακριβώς αυτό που δεν λέγεται, αυτό που όλοι το φέρουν αλλά κανείς δεν το γνωρίζει παρά μόνο όσοι κοιτάνε κατάματα τον θάνατο και τον πυροβολούν με το βλέμμα στο δόξα πατρί. Γι' αυτο και όταν ο δήμαρχος αυτός, ο πρώην κομμουνιστής, όταν με ενημέρωσε πως θα παρευρεθεί στην τελετή των αποκαλυπτηρίων της πλάκας που θα μνημονεύει τον Ρουκούνη, ως αγωνιστή της πατριωτικής ελευθερίας, τον κοίταξα με τέτοιο άγριο βουβό βλέμμα στηλιτεύοντας τη γελειότητα της επίσημης πράξης. Αντί για τα καραγκιοζιλίκια, θα μπορούσαν να τυπώσουν ένα βιβλίο με τη βιογραφία του, τη δράση του και το ημερολόγιό του από την Ανάφη, ως ένα παράδειγμα ηρωισμού ανάλογο του Ρούσου Κούνδουρου. Φυσικά και οι τότε κομματάρχες της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ δεν ανταποκρίθηκαν, ενώ όλοι τον μνημονεύαν προφορικά λες και τον έτρεμαν στα γραπτά. Σαν να ήταν η επίσημη αναγνώριση, μια πράξη υπέρβασης που δεν την άντεχαν τα κότσια τους.
Αυτό που μου κάνει πάντα μεγάλη εντύπωση είναι όταν διαισθάνομαι τη διάσταση μεταξύ των λεγόμενων ενός ανθρώπου και της ενέργειας που εκπέμπει το σώμα του. Πολύ πριν ασχοληθώ με την γιόγκα, έπιανε το μυαλό μου αμυδρά την αντίφαση αυτή. Και στον Άγιο Νικόλαο, που έβριθε από αριστερούς και δη κομμουνιστές, με έπιανε ένα τσίτωμα με πολλούς από αυτούς, ακριβώς γιατί αντιλαμβανόμουν πως με δούλευαν, αφού πρώτα είχαν κοροϊδέψει αρκετά το ίδιο το εγώ τους ώστε να γίνονται πιστευτοί πρώτα σ' αυτό. Αυτή η μικρή πόλη ήταν εκκολαπτήριο μεταλλαγμένων κομμουνιστών, ώστε οι παπανδρεϊκοί και οι μητσοτακικοί να φαίνονται αγαθοί σκυλάδες μπροστά στους λύκους με προβατίσια μούρη, γιατί το χρήμα –και κυρίως το πολύ χρήμα, με την άνεση της νόμιμης αρπαχτής μπίζνας– ήταν το κριτήριο της αξιοσύνης των ντόπιων και αυτοί που υποτίθεται το καταδίκαζαν ήταν συνήθως αυτοί που πρώτοι έκαναν την επιτυχημένη παγαποντιά. Και μετά έλεγαν αφού είμαι ικανός άρα το αξίζω. Και μιλάμε, ακριβώς, για το κριτήριο της στημένης πελατείας και του χαλασμένου παιχνιδιού. Τυπικό παράδειγμα γελοιοποίησης των ιδεών και αρχών του ήταν οι πρώην κομμουνιστές, που καμώνονταν τους προοδευτικούς με γεμάτες τσέπες, έχοντας μια αμετροέπεια που δίπλα σε παραδοσιακούς δεξιούς και κεντρώους έβγαζε μάτι, γιατί οι τελευταίοι, εξοικειωμένοι με την βρομιά της πολιτικής διαφθοράς και της κοινωνικής ανηθικότητας στο πλαίσιο ενός αυταρχικού πολιτικού συστήματος της εύνοιας και αδικίας, γνώριζαν να φοράνε και τα κατάλληλα γκρίζα κοστούμια ως παραπλανητική παραλλαγή που θολώνει την αλήθεια. Το γκρι δεν είναι μόνο χρώμα της κατάθλιψης αλλά και του επιδέξιου υποκριτή δολοπλόκου. Οι άλλοι όμως από την μία καμώνονταν τους πληγωμένους κι αδικημένους και από την άλλη ανακάλυπταν τον κιβδηλοφιλελευθερισμό της τσέπης ή του κοινωνικού στάτους και ως νεοσυντηρητικοί μοιάζανε σαν ποντίκια με φτερά παγονιού.
Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved
Πρώτη δημοσίευση
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.
Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ ή συνεχίστε στο επόμενο.
