Το περιστατικό στο Glastonbury του 2025, με τις δηλώσεις των Vylan και Kneecap από τη σκηνή West Holts, επαναφέρει με δύναμη στο προσκήνιο ένα παλιό αλλά πάντα επίκαιρο ερώτημα: πόσο πολιτικός μπορεί (ή πρέπει) να είναι ένας καλλιτέχνης στη σκηνή; Και ακόμα πιο αιχμηρά: ποια είναι τα όρια της «ελευθερίας του λόγου» όταν αυτή προκαλεί ή ερμηνεύεται ως λόγος μίσους;
Αυτό που καθιστά την υπόθεση ιδιαίτερα σημαντική δεν είναι μόνο η καταγγελία της σφαγής στη Γάζα από τον Bob Vylan ή το σύνθημα Death to the IDF (που, πράγματι, μπορεί να θεωρηθεί ρητορικά ακραίο), αλλά η αντίδραση του ίδιου του φεστιβάλ, που έσπευσε να καταδικάσει το μήνυμα και να πάρει αποστάσεις. Κι εκεί αρχίζει η υποκρισία.
Το Glastonbury έχει αυτοπροσδιοριστεί ιστορικά ως πολιτιστικό σύμβολο εναλλακτικών αξιών, ελευθερίας έκφρασης, ειρηνισμού και κοινωνικής συνείδησης. Τη δεκαετία του '70 και του '80 φιλοξενούσε καλλιτέχνες που τάσσονταν ανοιχτά ενάντια στον πόλεμο του Vietnam, την Thatcher, το apartheid. Ακόμα και πιο πρόσφατα, στήριξε τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας, το περιβαλλοντικό κίνημα, το Fridays For Future, το Black Lives Matter. Όταν όμως μια ριζοσπαστική φωνή της Αριστεράς υπερβαίνει τα όρια της «βολικής» διαμαρτυρίας και αγγίζει θέματα όπως η σφαγή στη Γάζα ή η υποκρισία της βρετανικής πολιτικής απέναντι στο Ισραήλ, η ίδια σκηνή σπεύδει να αποποιηθεί το περιεχόμενο.
Το σύνθημα του Bob Vylan μπορεί να είναι σκληρό – αλλά δεν είναι σκληρότερο από τους στίχους του Joe Strummer, της Sinéad O'Connor ή των Public Enemy. Ούτε είναι πιο βίαιο από την ίδια την καθημερινή πραγματικότητα στην Παλαιστίνη. Δεν πρόκειται για αντισημιτικό λόγο μίσους – πρόκειται για πολιτική φράση, για κραυγή διαμαρτυρίας απέναντι σε έναν κρατικό στρατό που συμμετέχει ενεργά σε σφαγές και πρέπει να αναγνωριστεί ως τέτοια.
Η καταδίκη από το Glastonbury, ντυμένη με τη γλώσσα της «ουδετερότητας», προσπαθεί να εξομαλύνει την ένταση στο όνομα της «ενότητας». Όμως η ενότητα δεν επιτυγχάνεται χωρίς ρήξεις. Κι όταν η μουσική παύει να είναι άβολη για την εξουσία, παύει να είναι και ζωντανή. Αν το Glastonbury θέλει πράγματι να είναι τόπος τέχνης, ελευθερίας και αλήθειας, πρέπει να αντέχει τις συνέπειες της πολιτικοποίησης – όχι να τις απορρίπτει όταν γίνονται «δυσάρεστες». Αλλιώς, καταντάει ένα φεστιβάλ lifestyle, γεμάτο χορηγούς, με την ψευδαίσθηση της επανάστασης αλλά χωρίς την ουσία της.
Το 2025 είναι η πρώτη χρονιά στην ιστορία του Glastonbury που το φεστιβάλ επεμβαίνει άμεσα στην πολιτική στάση των καλλιτεχνών του. Όχι μόνο καταδίκασαν δημόσια τις δηλώσεις του Bob Vylan, αλλά επέλεξαν να μην μεταδώσουν ζωντανά την εμφάνιση των Kneecap, δείχνοντας μόνο επιλεγμένα αποσπάσματα σε επανάληψη, με μεγάλες περικοπές. Η επίσημη δήλωση που εξέδωσαν για τη συναυλία των Vylan φάνηκε σαν προσπάθεια να σταθούν «στη σωστή πλευρά της ιστορίας», χωρίς όμως να πάρουν ξεκάθαρη πολιτική θέση. Το αποτέλεσμα ήταν παράδοξο και, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε κύμα αντιδράσεων. Έτσι, διαμορφώθηκαν δύο «στρατόπεδα»: από τη μία όσοι εξοργίστηκαν με όσα είπε ο Bob Vylan και, από την άλλη, εκείνοι που θεωρούν πως η συζήτηση δεν θα έπρεπε να εστιάζει σε αυτά τα λόγια, αλλά στην αιτία που τα γέννησε.
Οι Vylan δημοσίευσαν μια δήλωση στα social media με αυτό ακριβώς το νόημα, τονίζοντας ότι χρησιμοποιούνται σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι, ώστε να αποσπαστεί η προσοχή από τα πραγματικά ζητήματα:
Σήμερα, πολλοί θα σας πείσουν πως ένα punk συγκρότημα είναι η μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη. Την προηγούμενη βδομάδα ήταν μια παλαιστινιακή συλλογικότητα, πιο πριν ήταν ένα άλλο συγκρότημα. Δεν είμαστε υπέρ του θανάτου Εβραίων, Αράβων ή οποιασδήποτε άλλης φυλής ή ομάδας ανθρώπων. Είμαστε υπέρ της αποδόμησης μιας βίαιης στρατιωτικής μηχανής. Μιας μηχανής της οποίας οι στρατιώτες έλαβαν εντολή να κάνουν «αχρείαστη χρήση θανατηφόρας βίας» απέναντι σε αθώους πολίτες που περίμεναν ανθρωπιστική βοήθεια. Μιας μηχανής που έχει καταστρέψει μεγάλο μέρος της Γάζας. Είμαστε ένας αντιπερισπασμός από την πραγματική ιστορία. Και οποιαδήποτε κύρωση επιβληθεί εις βάρος μας θα είναι απλώς ένας ακόμη αντιπερισπασμός.
Υπάρχει ήδη εδώ και καιρό έντονη διαμάχη γύρω από τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ καλύπτουν τις φρικαλεότητες στη Γάζα. Ο Gary Lineker δέχτηκε σφοδρή κριτική όταν, ως δημοσιογράφος του BBC, που υποτίθεται ότι πρέπει να παραμένει ουδέτερος, μίλησε δημόσια για όσα συμβαίνουν. «Ξέρω πολύ καλά πού στέκομαι», δήλωσε. «Αυτό που συμβαίνει εκεί [στη Γάζα], η μαζική σφαγή χιλιάδων παιδιών, είναι μάλλον κάτι για το οποίο θα έπρεπε να έχουμε κάποια άποψη.»
Ρεαλιστικά, ακόμα και με την αναστάτωση που προκάλεσε το punk-rap ντουέτο, δεν έχει υπάρξει ουσιαστική μετατόπιση στη δημόσια συζήτηση για τη σύγκρουση στη Γάζα. Η μία πλευρά εξακολουθεί να ζητά εκεχειρία και εκφράζει αγανάκτηση για τον τρόπο κάλυψης από τα ΜΜΕ. Από την άλλη, τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης επιμένουν ότι πρέπει να διατηρούν την ουδετερότητά τους στον τρόπο που μεταδίδουν τέτοιες συγκρούσεις – κάτι που, στις περισσότερες περιπτώσεις, μεταφράζεται σε προσπάθεια «εξομάλυνσης» της στάσης των επιτιθέμενων ή ακόμη και αναδιατύπωσης του τι σημαίνει αντισημιτισμός. Αυτή η στάση δεν έχει αλλάξει. Aπλώς το επίκεντρο της συζήτησης μετατοπίστηκε ελαφρώς, χωρίς ωστόσο να φαίνεται κάποια σοβαρή μετακίνηση των απόψεων προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Αυτό που όντως αποτελεί είδηση είναι η εμπλοκή του Glastonbury στη συζήτηση. Το φεστιβάλ φαίνεται να προσπαθεί να κρατήσει ισορροπίες, επιδιώκοντας να μην δυσαρεστήσει ούτε τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς με τους οποίους συνεργάζεται (π.χ. BBC), ούτε τους καλλιτέχνες και το κοινό του. Από τη μία εμφανίζεται ουδέτερο και από την άλλη καταδικάζει τα εγκλήματα πολέμου – μια αντιφατική στάση που εξόργισε πολύ κόσμο, ενισχύοντας την άποψη των Vylan ότι «δεν είμαστε εμείς η ιστορία και οι διοργανωτές χάνουν το νόημα». Η διαμάχη για τις δηλώσεις του Glastonbury και το αν το φεστιβάλ έκανε αρκετά (ή οτιδήποτε) για να αναδείξει τις φρικαλεότητες στη Μέση Ανατολή θα συνεχίσει να φουντώνει.
Αυτό όμως που προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η υποκρισία του, όταν συγκρίνει κανείς τη στάση του με εκείνη του 2022 και τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Εκείνη τη χρονιά, το φεστιβάλ δεν δίστασε καθόλου να πάρει θέση απέναντι στη ρωσική εισβολή: κυκλοφόρησε ακόμα και αφίσα ενίσχυσης για την Ουκρανία, την οποία μπορούσε να αγοράσει το κοινό έναντι £25. Αντίθετα, φέτος δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε ένα νέο –και πιο σύνθετο πολιτικά– παγκόσμιο ζήτημα. Επιβεβαιώθηκε επίσης ότι τα χρήματα από τις αφίσες αυτές θα κατευθύνονταν στο Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης της War Child, το οποίο παρέχει βοήθεια σε παιδιά που έχουν παγιδευτεί στη σύγκρουση στην Ουκρανία. Είναι παράξενο, λοιπόν, ότι το Glastonbury το 2025 δεν αναφέρει καν τη Γάζα, ενώ το 2022 συγκέντρωνε χρήματα για την Ουκρανία.
Το ερώτημα παραμένει: Είναι η πίεση από τον ραδιοτηλεοπτικό φορέα (BBC) που οδηγεί σε αυτήν την υποκρισία; Ή μήπως οι διοργανωτές είναι απλώς επιλεκτικά ανίδεοι απέναντι σε αυτές τις αντιφάσεις, με πλήρη επίγνωση; Την ίδια χρονιά (2022) κυκλοφόρησαν και αφίσες με την ένδειξη Free Press (Ελεύθερος Τύπος). Εδώ υπάρχει περιθώριο παρερμηνείας, καθώς ενδέχεται να αναφέρονται απλώς σε «εικόνες ελεύθερης χρήσης» που διατίθενται στο κοινό. Αν όμως ισχύει αυτό, δεν είναι ξεκάθαρο γιατί τις χρεώνουν. Ο όρος Free Press στη δημοσιογραφία σημαίνει την ελευθερία της έκφρασης μέσω οποιουδήποτε μέσου, χωρίς κυβερνητικές παρεμβάσεις. Και φαίνεται ότι το Glastonbury δεν μπορεί να το διασφαλίσει αυτό, όσο υπόκειται στον έλεγχο του BBC, το οποίο περιορίζει την ελευθερία έκφρασης των καλλιτεχνών που εμφανίζονται στο φεστιβάλ. Δεν είναι μόνο ότι η εμφάνιση των Kneecap λογοκρίθηκε και μονταρίστηκε, το ίδιο το BBC παραδέχθηκε ότι θα έπρεπε να είχε κόψει τη μετάδοση του Bob Vylan τη στιγμή που άρχισε το σύνθημα. «Το BBC σέβεται την ελευθερία της έκφρασης, αλλά τάσσεται κατηγορηματικά ενάντια στην υποκίνηση βίας. Τα αντισημιτικά σχόλια του Bob Vylan ήταν εντελώς απαράδεκτα και δεν έχουν θέση στις συχνότητές μας. Χαιρετίζουμε τη δημόσια αποδοκιμασία του Glastonbury προς αυτήν την εμφάνιση.»
Η συζήτηση για το πώς καλύπτεται ο πόλεμος στη Γάζα συνεχίζεται έντονα και αναζωπυρώθηκε από τα γεγονότα στο Glastonbury. Δεν έχει αλλάξει κάποιος πλευρά, ούτε και τα επιχειρήματα, έχουν απλώς εξελιχθεί ελαφρώς. Αυτό που όντως άλλαξε είναι πως αυτό το σκάνδαλο έριξε φως σε μια κραυγαλέα υποκρισία από την πλευρά του Φεστιβάλ. Η ιστορία λέγεται μέσα από τις ίδιες τις αφίσες του: Πριν τρία χρόνια μιλούσαν ανοικτά για παγκόσμιες συγκρούσεις και έκαναν έρανο για θύματα πολέμου. Σήμερα, κρύβονται πίσω από τη μάσκα της ουδετερότητας.
Επίμετρο: Η σιωπή που φωνάζει
Στα φεστιβάλ όπως το Glastonbury δεν πηγαίνουμε μόνο για να ακούσουμε μουσική. Πηγαίνουμε για να βιώσουμε –έστω για λίγο– μια εναλλακτική κοινωνία: πιο ανοιχτή, πιο ελεύθερη, πιο δίκαιη. Όταν όμως ακόμα κι εκεί, στο υποτιθέμενο καταφύγιο της έκφρασης, η ελευθερία υποτάσσεται σε πολιτικές ισορροπίες, τότε δεν πρόκειται απλώς για μια παρέκκλιση. Πρόκειται για ήττα.
Το 2022, το Glastonbury, ύψωσε τη φωνή του για την Ουκρανία. Το 2025, έσκυψε το κεφάλι μπροστά στην υπόθεση της Γάζας. Κι αυτό δεν είναι ουδετερότητα. Είναι επιλεκτική ηθική. Το να στηρίζεις ανοιχτά τα παιδιά της Ουκρανίας αλλά να αποσιωπάς τον θάνατο των παιδιών της Γάζας δεν είναι ευγένεια, είναι συνενοχή.
Στο τέλος, αυτό που μένει δεν είναι το αν ο καλλιτέχνης είπε μια βαριά κουβέντα. Είναι το ότι το αίμα 13.000 παιδιών έγινε θέμα «πρωτοκόλλου», «ρεπερτορίου» ή «ανάρμοστης δήλωσης». Κι όταν οι λέξεις λογοκρίνονται πιο εύκολα απ' τα εγκλήματα, τότε η δημοκρατία έχει ήδη χάσει κάτι από την ψυχή της.
Όπως έγραψαν και οι ίδιοι οι Vylan: «Δεν είμαστε η είδηση. Είμαστε η απόσπαση της προσοχής από την είδηση.».
Αν αυτή η φράση δεν μας στοιχειώνει, τότε ίσως, πια, δεν μας σοκάρει τίποτα.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Πηγή συνοδευτικής εικόνας Skynews.com
