Η ακαδημαϊκή μεγαλοπρέπεια του Ζακ-Λουί Νταβίντ

Ο Ζακ-Λουί Νταβίντ [Jacques-Louis David] γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748. Σπούδασε για ένα διάστημα στη Ιταλία. Αφού έλαβε υποτροφία της Ακαδημίας για την Ρώμη μελέτησε τα έργα δασκάλων του 17ου αιώνα όπως ο Πουσέν, ο Καραβάτζιο και οι Καράτσι, τους ζωγράφους της Αναγέννησης, όπως ο Ραφαήλ και ήρθε σε επαφή με τους μεγάλους παραδοσιακούς Ιταλούς συγγραφείς και ποιητές. Η ιδιοφυΐα του αναγνωρίστηκε νωρίς. Τον Ιούλιο του 1780 επέστρεψε στο Παρίσι και ο βασιλιάς του παραχώρησε διαμονή στο Λούβρο, ένα πολυπόθητο προνόμιο ακόμα και μεγάλων καλλιτεχνών. Όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση, ο Νταβίντ υπήρξε θερμός υποστηρικτής της, φίλος του Ροβεσπιέρου και μέλος της Λέσχης Ιακωβίνων. Ενώ άλλοι έφευγαν από τη χώρα για νέες και μεγαλύτερες ευκαιρίες, έμεινε πίσω για να βοηθήσει στην καταστροφή της παλιάς τάξης και ψήφισε στην Εθνική Συνέλευση θετικά για την εκτέλεση του Λουδοβίκου του 16ου.

Τα έργα του Νταβίντ δημιούργησαν ένα ισχυρό και πρωτότυπο νεοκλασικό στιλ που άντλησε την έμπνευσή του βασικά από την κλασική αρχαιότητα. Πίνακες όπως Ο όρκος του Οράτιου (1784) και ο Θάνατος του Σωκράτη (1787) κέρδισαν αμέσως την αναγνώρισή του από τους επαΐοντες και το κοινό και ενίσχυσαν την αυξανόμενη φήμη του ως ηγέτη της γαλλικής σχολής. Πολλά σχέδιά του, που σώζονται, καταδεικνύουν την προσπάθειά του να αυξήσει τον ψυχολογικό αντίκτυπο των έργων του και να δημιουργήσει μια πιο ισχυρά δομημένη συνολική σύνθεση. Επαναστατώντας ενάντια στους περιορισμούς της συγκεντρωτικής μοναρχίας της Γαλλίας στις μέρες της παρακμής της, ο Νταβίντ αγκάλιασε τις αλλαγές που επέφερε η Επανάσταση του 1789.

Η υποστήριξη του Νταβίντ στην πιο ριζοσπαστική παράταξη της νεοσύστατης δημοκρατίας οδήγησε στη φυλάκισή του. Μετά την απελευθέρωσή του, προσπάθησε να ανακτήσει την κυριαρχία της γαλλικής σχολής διερευνώντας θέματα εθνικής συμφιλίωσης μέσα από ιστορικά θέματα όπως η Αρπαγή των Σαβίνων γυναικών (1799). Τελικά, ο Νταβίντ ξανακέρδισε τα φώτα της δημοσιότητας μέσω της υποστήριξής του στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Ο εκπληκτικά επιδέξιος Νταβίντ μνημονεύει το λαμπερό υπερθέαμα στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων που σηματοδότησε την ανάβαση του Ναπολέοντα από επιτυχημένο στρατηγό σε εστεμμένο αυτοκράτορα της Γαλλίας το 1804. Όμως μετά από την πτώση του Ναπολέοντα και την αποκατάσταση της μοναρχίας των Βουρβόνων το 1816, ο Νταβίντ αυτοεξορίστηκε και πέρασε την τελευταία του δεκαετία δουλεύοντας στις Βρυξέλλες. Στο εργαστήριό του εκεί, ζωγράφισε το τελευταίο μεγάλο έργο του, Ο Άρης αφοπλίζεται από την Αφροδίτη. Πέθανε στις Βρυξέλλες το 1825, όπου και τάφηκε το σώμα του. Η καρδιά του όμως τάφηκε στο κοιμητήριο Περ-Λασέζ στο Παρίσι.

Η τέχνη του Νταβίντ ενσαρκώνει το στιλ που είναι γνωστό ως νεοκλασικισμός, το οποίο άκμασε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία κατά τα τέλη του δέκατου όγδοου και στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Ο Νταβίντ υπερασπίστηκε αισθητικά ένα στιλ αυστηρών περιγραμμάτων, γλυπτικών μορφών και στιλπνών, περίτεχνων επιφανειών. Οι ιστορικοί του πίνακες, όπως Οι ραβδούχοι φέρνουν στον Βρούτο τα νεκρά σώματα των παιδιών του του 1789, προορίζονταν να αποτελέσουν ηθικά κοινωνικά υποδείγματα. Ζωγράφιζε στην υπηρεσία της βασιλικής οικογένειας, των ριζοσπαστών επαναστατών και ενός αυτοκράτορα. Αν και οι πολιτικές του δεσμεύσεις άλλαξαν, παρέμεινε πιστός στις αρχές του νεοκλασικισμού, τις οποίες μετάδωσε σε μια γενιά μαθητών του, συμπεριλαμβανομένων των διακεκριμένων Gros και Ingres. Η ολοκλήρωση το 1814 του μνημειώδους ιστορικού πίνακα Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες (Λούβρο) συνέπεσε με την πτώση του Ναπολέοντα. Ήταν αναμενόμενο το γεγονός ότι η εικόνα του θαρραλέου Σπαρτιάτη βασιλιά, αντιμέτωπου με την επικείμενη ήττα στην μάχη, συνάντησε την αποδοκιμασία του Ναπολέοντα, στον απόηχο της καταστροφικής του εκστρατείας στη Ρωσία.

Αυτές οι προκλήσεις στην πρωτοκαθεδρία του νεοκλασικού στιλ του Νταβίντ έθεσαν τις βάσεις για έναν ριζικό επαναπροσδιορισμό της ιστορικής ζωγραφικής γύρω στο 1800 στη Γαλλία. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης διόρισε τον Νταβίντ «Πρώτο ζωγράφο του αυτοκράτορα» το 1804 και στρατολόγησε πολλούς από τους μαθητές του για να καταγράψουν εικαστικά τους θριάμβους του. Όταν ο Μαρά δολοφονήθηκε, ο Νταβίντ ζωγράφισε το αριστούργημά Ο θάνατος του Μαρά, ένα έργο που θεωρήθηκε η Πιετά της Επανάστασης. Οργάνωσε επίσης την κηδεία του Μαρά στο Πάνθεον.

Μετά την Επανάσταση, ο Νταβίντ συνελήφθη και φυλακίστηκε, για λίγους μήνες το 1794 και πάλι το 1795. Δημιούργησε το τελευταίο του σπουδαίο έργο, Ο Άρης αφοπλίζεται από την Αφροδίτη και τις τρεις Χάριτες, από το 1822 έως το 1824. Τον Δεκέμβριο του 1823 έγραψε: «Αυτή είναι η τελευταία εικόνα που θέλω να ζωγραφίσω, αλλά θέλω να ξεπεράσω τον εαυτό μου σε αυτήν. Θα βάλω την ημερομηνία των εβδομήντα πέντε μου χρόνων και μετά δεν θα ξανασηκώσω το πινέλο μου.». Ο πίνακας εκτέθηκε αρχικά στις Βρυξέλλες, μετά στο Παρίσι, όπου οι πρώην μαθητές του συνέρρεαν για να δουν και να μελετήσουν το εμπνευσμένο και υποβλητικό έργο του.

Το 2022 στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης διοργάνωσε την έκθεση «Ο ολοκληρωμένος σχεδιαστής». Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στα σχέδια του Νταβίντ, που βασίστηκε για τη δημιουργία των εμβληματικών του έργων. Ο Νταβίντ δημιούργησε σημαντικούς πίνακες που διαμόρφωσαν την αντίληψη του κοινού για τα ιστορικά γεγονότα της ανατρεπτικής και μεγαλόπνοης εποχής του, κατά τη διάρκεια και μετά την Γαλλική Επανάσταση. Τα σχέδια ήταν το κύριο όχημα με το οποίο επινόησε και βελτίωσε τις σύγχρονες με τα γεγονότα συνθέσεις του. Μέσα από περίπου 80 σχέδια και σκίτσα, οι επισκέπτες είδαν, θαύμασαν και μελέτησαν την πρόοδο των ιδεών του καθώς εργαζόταν για να δημιουργήσει τους αριστοτεχνικούς πίνακές του. Αποκορύφωμα της έκθεσης η μεγάλων διαστάσεων σύνθεση Ο θάνατος του Σωκράτη, η οποία παρουσιάστηκε μαζί με προπαρασκευαστικά σχέδια του Νταβίντ, ενδεικτικά του μακροχρόνιου ερευνητικού και δημιουργικού προβληματισμού του.

Κώστας Ευαγγελάτος

Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στο ένθετο Art and Business της εφημερίδας Αξία