Από τα πιο μεγαλειώδη και εμπνευσμένα έργα του μεγάλου Νορβηγού δραματουργού Χένρικ Ίψεν, οι Βρικόλακες, εκτός από την μεγάλη επιτυχία γνώρισαν και την οργή πολλών ανθρώπων από αυτούς τους ηθικολόγους που περιγράφει ο δημιουργός του έργου και τους οποίους κατακεραυνώνει. Το έργο χωρίζεται σε τρεις πράξεις και είναι από τα πιο λιγοπρόσωπα του Ίψεν. Η μητέρα κυρία Άλβινγκ, ο γιος Όσβαλντ, που επιστρέφει περιχαρής αλλά αρκετά «κουρασμένος» από το ταξίδι του, ο πάστορας Μάντερς, ο άνθρωπος που κηρύττει στους άλλους τον λόγο του Θεού χωρίς ποτέ να τον ακολουθεί ο ίδιος, επίσης πιστός και αφοσιωμένος φίλος της οικογένειας, η Ρεγγίνα, που είναι ερωτευμένη με τον Όσβαλντ μα πιο πολύ με την ιδέα να φύγει από την μονότονη ζωή της με οποιοδήποτε τρόπο και, τέλος, ο Έγκστραντ, που βρίσκει καταφυγή στο πιοτό για να ξεχνάει το ατύχημά του... σκοπεύει μάλιστα ν' ανοίξει και ένα μαγαζί για ναύτες. Όταν αποκαλύπτεται όλη η αλήθεια, το άσυλο καίγεται...
Κυρία Άλβινγκ
«Τραγωδία της μάνας» χαρακτηρίστηκε αυτό το έργο την εποχή που πρωτανέβηκε και ασφαλώς το πιο τραγικό πρόσωπο είναι αυτή. Έκανε τα πάντα για το καλό του γιου της, ήθελε να τον προστατέψει από τον πατέρα του γι' αυτό τον έστειλε αλλού. Φρόντισε όμως να του βάλει την ιδέα και να την καλλιεργήσει ότι ο πατέρας του ήταν ο ιδανικός άνθρωπος, ο καλύτερος πατέρας και σύζυγος που είχε υπάρξει. Όμως η αλήθεια ήταν εντελώς άλλη για αυτό τόσα χρόνια δεν τον άφηνε να έρθει σπίτι όσο ο πατέρας του ζούσε.
Τώρα όμως που εκείνος έφυγε, είναι η κατάλληλη στιγμή για να επιστρέψει, έτσι θα παρευρεθεί και στα εγκαίνια που ετοιμάζει για να τιμήσει τον νεκρό άντρα της. Σε λίγο θα έχει κλείσει ένας κύκλος που την τυραννούσε για μια ολόκληρη ζωή – έτσι πίστευε τουλάχιστον, γιατί δεν ξέρει τι φέρνει ο Όσβαλντ από το ταξίδι του, ούτε περίμενε όλες αυτές τις εξελίξεις. Όμως τον τελευταίο λόγο τον έχει η μοίρα που θα την βάλει στο μεγαλύτερο δίλημμα που μπήκε ποτέ μάνα.
Όσβαλντ
Τραγικό πρόσωπο. Νέος, φιλόδοξος ζωγράφος που έχει ήδη αρχίσει να κερδίζει την εμπιστοσύνη του κοινού, ασχέτως αν το τελευταίο διάστημα απέχει· είναι παροδική η ξεκούραση που χρειάζεται... έτσι θέλει να ελπίζει τουλάχιστον. Άλλωστε, είναι τόσο ευτυχισμένος που είναι κοντά στη μητέρα του μετά από τόσον καιρό! Αν συνεχιστεί η σωματική και η πνευματική του κούραση και αν ο γιατρός στο Παρίσι, που τον πληροφόρησε για την σοβαρότητα της κατάστασης της υγείας του βγει αληθινός, έχει στα χέρια του τη λύση. Έντεκα σκονάκια. Ένα ένα τα μάζευα, λέει ο ίδιος στη μάνα του.
Υπάρχει και ένα άλλο πρόσωπο που περίμενε ο Όσβαλντ να δει. Την Ρεγγίνα. Ίσως και αυτή να μπορούσε να του φανεί χρήσιμη αν χρειαζόταν... όμως για την ώρα χαίρεται που είναι κοντά της και ελπίζει ότι θα καταφέρει να ξεπεράσει όλα του τα προβλήματα και να τιμήσει το όνομα του νεκρού πατέρα του. Γιατί ο πατέρας του είναι για αυτόν κάτι ιερό. Έτσι του έμαθε η μητέρα του. Γιατί εκείνος δεν έζησε τον πατέρα του. Λίγες σκόρπιες αναμνήσεις έχει από αυτόν, όπως ότι ένα βράδυ του έδωσε την πίπα του για να καπνίσει. Κάτι που η κυρία Άλβινγκ δεν θέλει ούτε ν' ακούσει. Δυστυχώς όμως ο Όσβαλντ θυμάμαι πολύ καλά.
Πάστορας Μάντερς
Αυτά που κηρύττει δεν τα εφαρμόζει στην προσωπική του ζωή. Έμαθε να πιστεύει μόνο ό,τι βλέπει χωρίς να χρειαστεί να ψάξει βαθύτερα αν αυτό που αντικρίζει είναι η αλήθεια ή μια εικόνα που στηρίζεται στο ψεύδος. Το ζωτικό ψεύδος άλλωστε πρωταγωνιστεί στα ιψενικά δράματα και ο Ίψεν είναι ο πρώτος που στήριξε τους ήρωές του και την σύνθεση της πλοκής των έργων του σε αυτό το στοιχείο και το συναίσθημα. Χαίρεται που αντικρύζει μετά από τόσα χρόνια τον Όσβαλντ. Είχαν κάποτε οι δυο τους μια διαφωνία, για το αν θα ήταν σωστό και ηθικό να γινόταν ο Όσβαλντ ζωγράφος. Φρίττει με όσα ακούει για την «ξένοιαστη» ζωή των καλλιτεχνών. Δεν μπορεί να διανοηθεί ότι δύο άνθρωποι μπορούν να μένουν μαζί και κάποιοι από αυτούς να έχουν και παιδιά και να μην έχουν παντρευτεί. Του δίνεται μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αρχίσει να ρητορεύει κηρύττοντας τον λόγο του Θεού. Αυτά όμως δεν πιάνουν και πολύ σε ανθρώπους που αγαπιούνται και που βράζει το αίμα τους, θα υποστηρίξει ο Όσβαλντ.
Άλλη μια πτυχή του Μάντερς είναι ότι αρέσκεται να συμβουλεύει και να καθοδηγεί νέες γυναίκες. Αυτό κάνει τώρα με την Ρεγγίνα. Αυτό έκανε και παλαιότερα με την κυρία Άλβινγκ. Όμως καμία γυναίκα δεν κέρδισε τίποτα από τον πάστορα. Όταν η κυρία Άλβινγκ έφυγε από το σπίτι της και πήγε να τον βρει, εκείνος φρόντισε να την στείλει πίσω στον άντρα της. Το μόνο κοινό σημείο του Όσβαλντ με τον πάστορα είναι ότι πιστεύουν και οι δύο ότι ο νεκρός Άλβινγκ ήταν ένας σπουδαίος άντρας που κοιτούσε μόνο την οικογένειά του και τις δουλειές του. Δυστυχώς όμως, όταν μαθαίνουν την αλήθεια δεν μπορούν να την δεχτούν. Έρχονται αντιμέτωποι με τον χειρότερο φόβο τους.
Ρεγγίνα
Χρόνια στο σπίτι των Άλβινγκ, μια νέα και όμορφη κοπέλα που φροντίζει για τα πάντα, θέλοντας όμως να ανέβει κοινωνικά. Ποιος θα μπορούσε να την βοηθήσει καλύτερα όμως από τον Όσβαλντ; Άλλωστε, ό,τι νιώθει εκείνη νιώθει και αυτός. Υπάρχει κάτι τρυφερό μεταξύ τους. Της είχε πει ο Όσβαλντ για ένα ταξίδι στο Παρίσι και η Ρεγγίνα βάλθηκε να μάθει αγγλικά. Ήθελε να φτιάξει μια καλύτερη ζωή και μόνο εκείνος μπορούσε να την βοηθήσει. Όμως όχι, οι δύο τους δεν μπορούν να αναπτύξουν τη σχέση τους, γιατί ήταν ήδη η μοίρα τους προδιαγραμμένη. Τα ίδια δικαιώματα είχε και η Ρεγγίνα μέσα στο ίδιο σπίτι.
Στην προτελευταία σκηνή του έργου φεύγει. Τώρα ο κλήρος πέφτει μόνο στη μάνα. Έρχεται η στιγμή που δεν θα ήθελε ποτέ να ζήσει.
Έγκστραντ
Ο μόνος που βγήκε κερδισμένος από όλο αυτό ήταν ο Έγκστραντ. Πάντα, εξάλλου, φρόντιζε να βγαίνει κερδισμένος αδιαφορώντας για τους άλλους. Έτσι και τώρα, που έχει στην άκρη κάποια χρήματα, μπορεί να δώσει σάρκα και οστά στο όνειρό του και ν' ανοίξει ένα μαγαζί για θαλασσινούς. Η αλήθεια είναι ότι θέλει να πείσει την Ρεγγίνα για να έρθει να δουλέψει στο πορνείο που επρόκειτο να ανοίξει. Καταφέρνει μάλιστα και τον πάστορα Μάντερς να τον βοηθήσει και έτσι η σύνθεση του σχεδίου του έχει πετύχει. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που ο πάστορας τον βοηθάει, όμως σε αυτή την περίπτωση η ειρωνεία του Ίψεν είναι μεγαλύτερη.
Το έργο ξεκινάει από την επιστροφή του Όσβαλντ στο σπίτι της μητέρας του. Ο πατέρας του έχει πεθάνει κι έτσι θα παρευρεθεί στα εγκαίνια του ασύλου, που έχει φτιάξει προς τιμήν του η μητέρα του. Ο Όσβαλντ αισθάνεται αρκετά κουρασμένος αλλά δεν ανοίγεται αμέσως στη μητέρα του για το θέμα υγείας που αντιμετωπίζει. Πιστεύει ότι θα το ξεπεράσει, στην αντίθετη όμως περίπτωση, έχει λάβει τα μέτρα του. Έχει σκοπό να ζητήσει (αν του το αρνηθεί η Ρεγγίνα) από τη μάνα του να του προσφέρει τον θάνατο. Εκείνη του αποκαλύπτει όλη την αλήθεια για τον πατέρα του, που τόσο αγαπάει και θαυμάζει, όμως αυτή της η αποκάλυψη μόνο κακό του κάνει γιατί δεν θ' αργήσει να της ζητήσει βοήθεια για τον θάνατό του.
Το έργο παίχτηκε πολλές φορές, σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Η διαχρονικότητα του θέματος σε συνδυασμό με την υψηλή δραματουργική τέχνη του Ίψεν το έχουν κατατάξει στα καλύτερα έργα, όχι μόνο του νορβηγικού αλλά και του παγκόσμιου θεάτρου.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
