Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας
Γιάννη Σμίχελη
Κοινωνία, πολιτική, πολίτης σε μια πολύπτυχη παρακμή. Όταν πια οι λέξεις μοιάζουν σαν λιωμένα παγωτά και χύνονται σ' όλα τα υλικά της ύπαρξης –σάρκα, υγρά και σιωπές– παίρνοντας ακανόνιστα σχήματα, κηλίδες από χαλασμένο γάλα, καλά θα ήταν να γίνονταν πετρέλαιο, θα γνωρίζαμε το είδος της μόλυνσης και τη μέθοδο καθαρισμού, όμως με τα χαλασμένα παγωτά είναι αλλιώς, ενώ κάποτε ήταν σχηματοποιημένα γλυκίσματα, στερεοποιημένα σε βαθιά κατάψυξη, όμορφα και χαριτωμένα, μπιλχιμπιδένια και γουστόζικα, τώρα πια στις υψηλές θερμοκρασίες της κοινωνικής έκρηξης γίνονται πηγή τροφικών δηλητηριάσεων. Έτσι ήταν ο εθνικισμός τον δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα, ένας ιδανικός καταψύκτης λαϊκών νοοτροπιών, κοσμοαντιλήψεων, πολιτιστικής ταυτότητας για να μετεξελιχθεί λόγω ανήκεστης βλάβης σε τοξικό περιβάλλον στις συλλογικές και ατομικές συνειδήσεις στον εικοστό και οι λέξεις να γίνονται σφαίρες σύγχυσης, παραπλάνησης και ποδηγέτησης για τις εγκληματικές δράσεις των παραφρόνων λογικών εξυπηρέτησης ιδιοτελών συμφερόντων. Οι Έλληνες κομμουνιστές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου είναι μια από τις ελάχιστες πολιτικές οντότητες που υπηρέτησαν τις λέξεις έκφρασης των ιδεών τους με τέτοια συνέπεια ώστε να τιμωρηθούν για την ιδεολογική τους πίστη με τον πιο μεθοδικά βάναυσο και απάνθρωπο τρόπο. Οι κατηγορίες πως δήθεν επιδίωκαν την ένταξη της χώρας στο ανατολικό μπλοκ, πως ήθελαν να εκχωρήσουν την Μακεδονία στους Σλάβους και τους Βούλγαρους, ότι στόχευαν στην απαλλοτρίωση της ατομικής ιδιοκτησίας και στη μετατροπή της χώρας σε Σοβιετία, ήταν όλες κάλπικες και σκηνοθετημένες. Γιατί οι πάντες γνώριζαν πως οι Ρώσσοι, οι οποίοι είχαν φτάσει στην Βουλγαρία, δεν θα εισέρχονταν στην ελληνική επικράτεια αν και είχαν την ευκαιρία να ξεκινήσουν μια Κορέα πριν τη δεκαετία του πενήντα μέσα στην Ευρώπη που θα ονομαζόταν Ελλάδα. Εδώ μάλιστα φαίνεται και η σταλινική εξωτερική πολιτική η οποία δεν εξυπηρετούσε λαϊκές προσδοκίες και επιθυμίες αλλά πρωτίστως την αρχιτεκτονική της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής μοναρχίας στην Ρωσία. Γιατί πράγματι ο ελληνικός λαός, χάρη στην δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχε αποκτήσει μια ριζοσπαστική συνείδηση που στρεφόταν κατά της βασιλείας, ενώ απέναντι στους συμμάχους ήταν διακείμενος με ευνοϊκά αισθήματα αν και με κάποιες επιφυλάξεις λόγω της εύνοιάς τους προς τον ΕΔΕΣ, την ΕΟΚ. Όμως –και το κυριότερο– στεκόταν με θαυμασμό στον σοβιετικό λαό που, αναγεννημένος από τις στάχτες του, επικρατούσε, όχι μόνο ενάντια των τεράτων φασιστών αλλά και των βρικολάκων καπιταλιστών. Ήταν ένα ξεκάθαρο παράδειγμα της σύγκρουσης μεταξύ της λαϊκής αγάπης προς τον πατερούλη και της συμπεριφοράς του τελευταίου ως Κρόνου που τρώει τα παιδιά του προς εξυπηρέτηση της πρωτοκαθεδρίας του και της διατήρησης των σκήπτρων του. Επιπλέον, οι ίδιες οι εαμικές εξαγγελίες δεν έτειναν προς ένα σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας αλλά προς μια λαϊκή δημοκρατία όπου έμοιαζε να επιδιώκει τη μεταμόρφωση του ελληνικού κοινοτισμού, όπου οι δημογεροντίες, οι πρόκριτοι και οι οπλαρχηγοί παραμερίζονταν από την συλλογική ισχύ της πολιτικοποιημένης κοινότητας μέσω της διαρκούς πολιτικής συμμετοχής στα συλλογικά δρώμενα των τοπικών κοινωνιών. Η μικρή ατομική ιδιοκτησία παρέμενε το κύτταρο της αυτόνομης οικογενειακής οικονομικής μονάδας στο πλαίσιο της αυτάρκειας και το περίσσευμα, το κέρδος της υπερεργασίας θα κατευθυνόταν προς τις κοινωνικές ανάγκες του συνόλου. Διαφαίνεται πως είχαν περισσότερο ένα πολιτικό πρόγραμμα ρουσωικής εμπνεύσεως στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας παρά έναν λενινιστικό σχεδιασμό. Γιατί, λοιπόν, τέτοιο μένος κατά τη διάρκεια και μετά τα Δεκεμβριανά; Μα επειδή οι σύμμαχοι επέβαλλαν ως τοποτηρητές των συμφερόντων τους εντός της χώρας τους μειοδότες ή τους πρόθυμους και, το κυριότερο, συμπεριελήφθησαν σ' αυτούς οι πρώην συνεργάτες των κατακτητών έτσι ώστε με αντάλλαγμα το ξέπλυμα των εγκλημάτων τους να γίνουν τα καλοθρεμμένα πιόνια τους ακριβώς γιατί η συντριπτική πλειονότητα του ελληνικού λαού ήταν με την οργάνωση της αυτοοργάνωσής του, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Η αντιστροφή του αποτελέσματος του πολέμου επιτυγχάνεται πλήρως, αφού οι υποτακτικοί, οι διεφθαρμένοι, οι υποχθόνιοι, οι ρατσιστές και τα παράσιτα, ενώ νικήθηκαν από το λαϊκό κίνημα, επιβλήθηκαν από τους συμμάχους ως κυβερνήτες του λαού, ο οποίος λόγω της ανυπάκοης συμπεριφοράς του θα τιμωρείτο για τριάντα χρόνια και με την διδακτική μέθοδο της νέας Ακρόπολης της Μακρονήσου. Όλη η χώρα κυριολεκτικά μετατράπηκε σε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης προς παραδειγματισμό των ατίθασων παιδιών με την πιο βίαια μέθοδο της διαστρέβλωσης και της διαπόμπευσης, κι έτσι από τον λαϊκό πατριωτισμό σιγά σιγά και συστηματικά εξωκύλαμε στον αγοραίο εθνικισμό για να μετατραπούμε από προτεκτοράτο, σε ευρωπαϊκό κρατίδιο υπό διαρκή εποπτεία, σε χωρικά ύδατα του νατοϊκού σχεδιασμού και σε στίβος Ολυμπιάδας της εγκληματικότητας όλων των μαφιόζικων ομάδων. Το κυνηγητό και ο αποκλεισμός των κομμουνιστών μέχρι την νομιμοποίηση του κομμουνιστικού κόμματος προκάλεσαν στους επιζώντες κοινωνικές και ψυχολογικές βλάβες που αναπόφευκτα δεν τους επέτρεψαν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν όπως θα συνέβαινε υπό συνθήκες νομιμότητας. Όσο για τους δολοφονημένους, την αναπηρία που βίωσαν οι οικογένειές τους λόγω του στιγματισμού αποτελεί μια κατάσταση η οποία μπορεί να μεταφερθεί από γενιά σε γενιά για αιώνες. Κι όμως, αυτούς τους αντάρτες ελασίτες, που συναναστράφηκα, μου εξέπεμψαν μια υγεία και πληρότητα, χαρακτηριστικά που δεν συναντιούνται συχνά σε συντηρητικούς ανθρώπους. Το πάθος για ζωή και η μεγαλοθυμία εν συνοδεία μιας λάμψης στο βλέμμα και στα λόγια τους. Μια αυθεντικότητα ως ένδειξη εκπλήρωσης της αποστολής που τους όρισε η ζωντανή ύπαρξή τους μέσα στα όρια της κοσμικής ζωής. Αυτή η λάμψη, πολύ πιο δυνατή και καθάρια, εκπέμπεται από τους ανθρώπους με εκ γενετής διανοητικές δυσλειτουργίες ή ανεπάρκειες· ένδειξη της υγιούς αντιμετώπισης της κατάστασής τους. Ξεφεύγουν εντελώς από την υπολογιστική, χειριστική διαχείριση περιστάσεων και συνθηκών, ζωντανών και αντικειμένων, φορέας της οποίας είναι συνήθως η πλειονότητα των «κανονικών» ανθρώπων. Ενώ στον κοινωνικό φιλελευθερισμό, τον κλασικό του Τζον Στιούαρτ Μιλ, όπως και στην φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία εμπνεύσεως Κέινς, η επικέντρωση στον αυτοπροσδιορισμό και αυτοεκπλήρωση του ατόμου ως ελεύθερη προσωπικότητα φτάνει σε βαθμό εμμονής, ο ετεροπροσδιορισμός και η υποταγή στους αόρατους κανόνες της αγοράς, δηλαδή του τρόπου δράσης των επενδυτών, αποσιωπούνται ή επιβάλλονται μέσω της εφαρμογής απάνθρωπων πολιτικών όπως δικτατοριών (κοίτα Χιλή), πολέμων σαν της Λιβύης, σκληρών πακέτων λιτότητας και περικοπών (π.χ. Ελλάδα) ή εξαθλίωση και φτωχοποίηση εργατών και μικροαστών με τις επιδοματικές πρακτικές ανακούφισης από τις ξαφνικές δυσχέρειες εξαιτίας των καπιταλιστικών κρίσεων. Κοντολογίς, στην αστική καπιταλιστική κοινωνία θα έπρεπε ορθότερα να μιλάμε για εγωιστική εκπλήρωση των ιδιοτελών στόχων ανταγωνιστικών δρώντων στον ανήλεο στίβο της αγοράς εργασίας και πεδίο επενδύσεων με μοναδικό κριτήριο την επίτευξη ικανοποιητικού οικονομικού κέρδους σε άρρηκτη σύνδεση με τα σκοτεινά παιχνίδια εξουσίας και εκμετάλλευσης των κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων ενώ μόνο σ' ένα παράλληλο σύμπαν με αξίες ασκητικές, στον αντίποδα του χυδαίου υλισμού, θα μπορούσε να επιτευχθεί ο στόχος της προσωπικής αυτοεκπλήρωσης. Ναι, ο υπαρκτός σοσιαλισμός ήταν το πρώτο εγχείρημα για μια ανώτερη κοινωνία με κατάληξη όμως την τελμάτωση και πισωγύρισμα στην Ευρώπη, μια εκτροπή με μεγάλα ερωτηματικά ως προς τον κινεζικό κομμουνιστικοκαπιταλισμό με εφαρμογή τεχνολογικών πειραμάτων της κανονικοποίησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οργουελικής έμπνευσης, έτσι ώστε να απλώνεται μια διάχυτη απογοήτευση. Όμως, με δεδομένο τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και τον ενδεχόμενο τρίτο, ο νεοφιλελευθερισμός, λόγω της εγωπαθούς αυτοκαταστροφικότητάς του, σπρώχνει τους λαούς ξανά στον δρόμο ενός νέου σοσιαλισμού-κομμουνισμού γιατί ακριβώς στο θεωρητικό πλαίσιο του τελευταίου κυοφορείται η δυνατότητα μιας νέας ανθρώπινης φύσης αντί της μετανθρώπινης που ευαγγελίζονται οι πρωτοπόροι δισεκατομμυριούχοι της τεχνητής νοημοσύνης. Γιατί, αν και χίμαιρα, η ουτοπία της οικολογικής κομμουνιστικής κοινωνίας είναι πολύ καλύτερη από τη δυστοπία των ρόμποκοπ και ο κεφαλαιοκρατικός ρεαλισμός γίνεται πια ένας καθημερινός εφιάλτης. Εντούτοις, αν θέλουν όλοι οι σοσιαλιστές και κομμουνιστές να είναι ειλικρινείς με τους εαυτούς τους και την ιστορία του επαναστατικού κινήματος οφείλουν να ξεκινήσουν με αφετηρία τον ορισμό της οικοκομμούνας επαναπροσδιορίζοντας την πολιτική επιστήμη ριζοσπαστικά με όρους οικολογικού ανθρωπισμού ή με κεντρικό πρωταγωνιστή τον οικοάνθρωπο έτσι ώστε να μιλάμε για μια νέα συστημική αλληλοσυσχέτιση φύσης - περιβάλλοντος - ανθρώπου - ζωής, ώστε η τεχνολογική επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης να υπηρετήσει την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ελευθερία εντός της απόλυτης καθολικότητας των βιοόντων.
Τόσο οι αντάρτες όσο και οι νοητικά ανάπηροι άνθρωποι δεν προσποιούνται, θέλοντας και μη είναι ο εαυτός τους, δοκιμάζονται μαζί του μέχρι εξαντλήσεως και κάθε φορά πετυχαίνουν μία μικρή μετακίνηση των ορίων τους. Δεν υπολογίζουν την συμπεριφορά τους και διαρκώς δοκιμάζουν στρατηγικές αναβαθμίσεις της ύπαρξής τους ακόμα και υπό τις αθλιότερες συνθήκες. Και οι δύο ομάδες φέρνουν τον κοινωνικό στιγματισμό και αποκλεισμό κι ενώ η μεγάλη τους διαφορά υποτίθεται πως είναι η αυτονομία, αυτοσυντήρηση που έχουν οι πρώτοι χάρη στην νοητική τους επάρκεια, εντούτοις, ο αγώνας τους για τα υψηλά ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης, υπό συνθήκες κατοχής και αυθαιρεσίας των δυνάμεων του εισβολέα, συναντάται με το δικαίωμα στην κοινωνική ένταξη των δεύτερων. Άλλωστε, πολύ πιο ηλίθιοι είναι αυτοί που χειρίζονται πολεμικές μηχανές και κατασταλτικούς μηχανισμούς ξεχνώντας πως επιβάλλουν βίαιες τιμωρίες σε ανθρώπους, τους οποίους υποβαθμίζουν σε ζώα, παραβλέποντας πως και τα ζώα είναι ανώτερα από αυτούς τους ίδιους, έτσι ώστε να διαπράττουν τριπλό έγκλημα κατά της ζωής, ενάντια στους συνανθρώπους, ενάντια στη φύση κι ενάντια στις επόμενες γενεές, τις δικές τους, ακριβώς επειδή τίποτα δεν μένει ανεπίστρεπτο σ' αυτή τη ζωή. Ό,τι κάνουμε επιστρέφεται, αν όχι σε μας, στους επόμενους κι ας ανοίξει κάποιος βιβλίο ιστοριών οίκων να μάθει. Στην περίπτωση της νεοελληνικής κοινωνίας, η μη απόδοση ευθυνών στους δοσίλογους και συνεργάτες των ναζί και η καταδίκη των νικητών του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου στα ξερονήσια με μακροχρόνιες ποινές εγκλεισμού, εξευτελισμού και βασανισμού οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στη διάλυση του ελληνικού κράτους. Η αυτοκάθαρση είναι ο μόνος δρόμος για την αποφυγή της αυτοπροδοσίας της ελληνικής κοινωνίας, γιατί μπορεί ο κλέφτης και ο ψεύτης μόνο τον πρώτο χρόνο να χαίρονται αλλά στην περίπτωση των φιλοναζιστών όσο πιο πολύ ατιμώρητοι χαίρονται τόσο πιο βαθιά στα σκάτα τους βουλιάζουν αυτοί κι όσοι σιωπηρά τους ανέχονται.
Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved
Πρώτη δημοσίευση
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.
Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ
