Υπήρξαν στιγμές στη ζωή μου, ως σκηνοθέτης, που, ενώ στεκόμουν πίσω από την κάμερα, συνειδητοποιούσα πόσο εύκολα μια εικόνα μπορεί να γίνει ολόκληρη αλήθεια.
Ένα φως που πέφτει λίγο διαφορετικά, μια παύση του ηθοποιού, ένα βλέμμα προς τον φακό, όλα μπορούν να αλλάξουν το νόημα μιας σκηνής. Κι όμως, ο θεατής το δέχεται σαν πραγματικότητα.
Αυτή η μικρή, σχεδόν μαγική δύναμη είναι που με έκανε να καταλάβω πόσο βαθιά η τηλεόραση μπορεί να μας εξουσιάσει και να μας κοιμίσει.
Η εικόνα που χειραγωγεί, η εικόνα που πείθει
Σε κάθε γύρισμα έβλεπα το ίδιο φαινόμενο: με ένα δύο τεχνάσματα, μια σκηνή μπορεί να γίνει πιο δραματική, πιο συγκινητική, πιο «αληθινή» από την ίδια τη ζωή.
Και όταν το έλεγα σε νέους ηθοποιούς, μου απαντούσαν: «Μα δεν φαίνεται τίποτα ψεύτικο.».
Και εγώ μέσα μου σκεφτόμουν: Αυτό ακριβώς είναι το επικίνδυνο.
Η τηλεόραση δεν χρειάζεται να πείσει.
Απλώς προβάλλει.
Κι εμείς πιστεύουμε.
Η στιγμή που κατάλαβα το «νανούρισμα»
Θυμάμαι μια περίοδο όπου μία παραγωγή απαιτούσε ατελείωτες ώρες μπροστά στις οθόνες του μοντάζ.
Έβλεπα ξανά και ξανά σκηνές που είχαν σχεδιαστεί για να κρατούν τον θεατή «δεμένο» στο κάθισμά του.
Κάποια στιγμή πρόσεξα πως ακόμα κι εγώ, ο άνθρωπος που τις είχε σκηνοθετήσει, ένιωθα να βυθίζομαι σε μια παθητική παρακολούθηση, ένα είδος υπνωτισμού.
Τότε κατάλαβα: Αν αυτό συμβαίνει σε μένα, που ξέρω ακριβώς τι υπάρχει πίσω από την κάμερα, τι άραγε συμβαίνει στον καθημερινό θεατή, που δέχεται το περιεχόμενο χωρίς άμυνες;
Όταν η κοινωνία γίνεται θεατής και όχι πρωταγωνιστής
Σε συζητήσεις με συναδέλφους πάντα επιστρέφουμε στο ίδιο συμπέρασμα: Ο κόσμος έχει μάθει να ζει μέσα από την οθόνη.
Να περιμένει την επόμενη πληροφορία, την επόμενη είδηση, την επόμενη δραματοποίηση.
Η τηλεόραση μας έχει μάθει να είμαστε θεατές, κι αυτό είναι η μεγαλύτερη εξουσία της.
Γιατί ένας λαός που παρακολουθεί, δεν πράττει.
Και ένας άνθρωπος που δεν πράττει, ελέγχεται εύκολα.
Η ευθύνη του δημιουργού
Ως σκηνοθέτης έχω βρεθεί και εγώ μπροστά σε διλήμματα:
Να κάνω μια σκηνή πιο «πιασάρικη»;
Να ενισχύσω το δράμα;
Να κάνω το κοινό να συγκινηθεί με ευκολία;
Όμως κάθε φορά που υποκύπτουμε σε αυτή τη λογική, ενισχύουμε έναν μηχανισμό που κοιμίζει αντί να ξυπνά.
Η τηλεόραση δεν είναι εχθρός.
Εχθρός είναι η χρήση της.
Η ανάγκη για αφύπνιση
Η τηλεόραση μπορεί να γίνει εργαλείο ελευθερίας, μόρφωσης και έκφρασης.
Αλλά μόνο αν τη χρησιμοποιήσουμε συνειδητά.
Μόνο αν θυμηθούμε ότι πίσω από κάθε εικόνα υπάρχει μια πρόθεση.
Μόνο αν σταματήσουμε να κοιμόμαστε με τα μάτια ανοιχτά.
Γιατί στο τέλος, η πραγματική εξουσία δεν βρίσκεται στην οθόνη.
Βρίσκεται σε αυτόν που την κοιτάζει.
Λεωνίδας Λοϊζίδης
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε φωτογραφία του συντάκτη.
