Μουσείο Μονάχου
(χρυσός και γρανάτης, διάμετρος 23 εκ., περί το 300 π.Χ.)
Φίλες και φίλοι,
Το άνοιγμα των ελληνικών πόλεων στην Ανατολή, μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η ίδρυση των ελληνιστικών βασιλείων, η επαφή με την πολυτέλεια της Ασίας και της Αιγύπτου και η ελεύθερη πρόσβαση σε πολύτιμες πρώτες ύλες, συνετέλεσαν στην αναγέννηση της ελληνικής χρυσοχοΐας και τη δημιουργία μεγάλης αγοράς για πολύτιμα κοσμήματα. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις φαίνεται να παίζει η Μακεδονία, όπως δείχνουν τα ευρήματα των πλούσιων τάφων που ανασκάπτονται τις τελευταίες δεκαετίες εκεί.
Το συγκεκριμένο διάδημα προέρχεται από τη νότια Ρωσία, μια περιοχή ιδιαίτερα πλούσια σε πολύτιμες πρώτες ύλες, όπως φανερώνουν και οι μύθοι της, όπως εκείνος του χρυσόμαλλου δέρατος.
Οι ελληνικοί πληθυσμοί της περιοχής άκμασαν από τον 6ο ως τον 3ο π.Χ. αιώνα και είναι πιθανόν ότι αυτό το βαρύτιμο κόσμημα συνδέεται με αυτούς, αν και δεν αποκλείεται να έχει δεχτεί επιρροές και από σκυθικά χρυσοχοεία.
Αποτελείται από ένα κεντρικό τμήμα και δύο πλευρικά στελέχη που απολήγουν σε κρίκους. Προφανώς θα δενόταν στο πίσω μέρος της κεφαλής με υφασμάτινη ταινία. Στο μέσον κοσμείται από ένα πολύ συνηθισμένο μοτίβο της εποχής -τον περίφημο κόμπο του Ηρακλή, φτιαγμένον από γρανάτη, ενώ στο κάτω μέρος κρέμονται εννέα θύσανοι που απολήγουν σε ημιπολύτιμους λίθους.
Σε μεταγενέστερη φάση, κατασκευάστηκε από ελάσματα χρυσού μια φτερωτή γυναικεία μορφή ανάμεσα σε δύο θαλάσσια κήτη, εν είδει κορωνίδας.
Το διάδημα φοριόταν με τέτοιο τρόπο πάνω στα μαλλιά ώστε οι θύσανοι να στολίζουν το μέτωπο.
Προϊόν υψηλής τέχνης, δεν μπορεί παρά να προοριζόταν για κάποιο σημαίνον πρόσωπο, πιθανόν για τη σύζυγο ενός υψηλόβαθμου αξιωματούχου, ενός ηγεμόνα ή -ίσως- και ενός βασιλιά της περιοχής.
Ο κόμπος του Ηρακλή ή ηράκλειον άμμα, όπως αποκαλείται, είναι σχηματοποιημένο μοτίβο που ίσως προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο δένονταν τα πόδια της λεοντής του Ηρακλή στις αρχαϊκές απεικονίσεις. Ήδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό στοιχείο στις ταινίες που στολίζουν τα μαλλιά των μαρμάρινων κούρων στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους.
Από το δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα και μετά, κυριαρχεί ως διακοσμητικό μοτίβο σε διαδήματα και περιδέραια. Αποφασιστικό ρόλο σ’ αυτό ίσως έπαιξε η χρυσοχοΐα στην μακεδονική αυλή, με τους βασιλείς της να υπαινίσσονται καταγωγή από τους Ηρακλείδες.
