Άγιος Νεόπλουτος

Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας

Γιάννη Σμίχελη

Η θάλασσα έχει ένα χρώμα δίχως να κινείται στα σημάδια του χρόνου, τα λόγια της αμνησίας δίνουν ένα ανόητο όχημα στα έτη της αταξίας. Τα φώτα της παραποίησης γελάνε αλλά δίχως γέλιο, ψαρεύουν τουρίστες των μνημονίων μέσα στα δρομάκια του λαβυρίνθου. Καθώς τα δέντρα αφήνουν τα άνοστα μηνύματα σ' ένα χαοτικό κόσμο υπό τη διάλυση των εννοιών. Τα φιστίκια ξεφλουδίζονται σαν τα δέρματα των ματαιοδοξιών. Έχουν όλα τα όντα μια κενότητα μέσα τους και την εξάγουν στο άτοπο για να γεννήσουν οξυγόνο. Τα θελήματα της πλερέζας αφήνουν τα ίχνη των δολοπλοκιών σ' ένα αμμουδένιο ονείρωμα. Φωνάζουν οι ψευτιές στα μουλωχτά, να χυθούν οι άσπιλοι ουρανοί στο ψευδοδίλημμα των τοκετών σκλάβων. Ξαφνιάζουν όλα από πανικό και η χαρά των δολιοφθορέων ένα γλεντοκόπι παραχαράξεων στην καρδιά ενός πλαστικού φωτός. Μια σήμανση στημένη στα ψέματα των παραδοξοτήτων· διαλυμένα όνειρα μουχλιάζουν στο στόμα παιδικών χαραμοφάηδων. Χτύπησε στα σωθικά της πόρτας μια καρδιά στο πεθαμένο δρυ και ξεράθηκαν τα φύλλα των δοξασιών έστω να υποδεχθούν μια απελπισία που είναι ένα κάτι από τίποτα. Φανερώνονται τα καλικαντζαράκια σαν της ίριδας τα εκτρώματα και σπανίζουν οι αλήθειες μέσα στα κιγκλιδώματα. Παραπαίουν οι σαΐτες πριν καλά καλά σκίσουν τον άνεμο. Σε μια εσφαλμένη σκέψη κρύβονται τα μαργαριτάρια πριν ακόμα γίνουν πετράδια. Το μάννα εξ ουρανού αναβλύζει από τα στήθη της αυταπάτης. Η οφθαλμαπάτη δεν έχει όρια για να παραπλανά διαρκώς την ίδια την ειλικρίνεια κατά το ταξίδι στο σύμπαν της γήινης παρανόησης. Κρυώνω, γυμνό το αμαξίδιό μου κυλάει στους δρόμους της σύγχυσης και μουρμουρίζει τα τρίματα της μοναξιάς του. Σε μια στοά αγώνα ταχύτητας με τ' άλογα της λογοδιάρροιας στο ακατάληπτο της εξομολόγησης της διάρροιας. Είμαι ένα σκατό και τα ούρα μου κοκκινοκίτρινα κυλάνε γοργά και λαθραία από την ιστορία. Να μην αφήσω αποτύπωμα ένα κρυολόγημα, να είμαι ασήμαντος και ο αφανισμός μου μια κλεψύδρα δίχως άμμο να στριφογυρνά περιφερόμενη αλόγιστα στο διάστημα. Τα κεφάλια των Αισώπων έχουν γκρεμοτσακιστεί και οι γλώσσες τους παράλυτα υποκείμενα γνέθουν το τρίχωμα της ανεπροκοπιάς. Κανένα ρούχο δεν θα ντυθεί ο μύθος της υποτονικότητας και τα μοσχεύματα των χαιρετισμών μια γλάστρα στα μέτωπα των ναών της αναλγησίας.

Με θωράκισαν με τις συνεντεύξεις τους. Με δίδαξαν ν' αγωνίζομαι με θέληση και καθαρό μυαλό μα, προπαντών, ειλικρινά για τις αξίες μου. Μου άνοιξαν μια μυστική πόρτα που έκρυβε έναν δρόμο προς όλους τους δρόμους. Πέρα από την ιστορικότητα της δράσης τους, από τα συγκεκριμένα γεγονότα που έλαβαν χώρα, τους συγκεκριμένους σκοπούς των επιδιώξεών τους, με μυήσανε στον κίνδυνο, όχι από βαρεμάρα, μήτε ματαιότητα, αλλά με γνώμονα την ελευθερία μου, η οποία δεν είναι ατομική, είναι αδύνατον αυτό, γιατί και ο πιο ισχυρός ηγεμόνας είναι βαθιά δέσμιος της παντοκρατορίας του, υποχείριο της μοναρχίας του, αλλοτριωμένος από την ίδια την δίκη του αυταρχικότητα. Η ελευθερία των ελασιτών, των κομμουνιστών του αντάρτικου και του Εμφυλίου ήταν αυθεντική γιατί αφορούσε το σύνολο της κοινωνίας έστω κι αν βρίσκονταν στα σπάργανα οι μέθοδοι και πρακτικές της επίτευξής της. Παρακρατικοί ανοίγουν τα παράθυρα και μοιράζουν τα φυλλάδια της δυστυχίας με τα συνθήματα της ελπίδας. Χρόνια οι τραμπούκοι γεννάνε τα παιδιά τους στις γωνιές των κολαστηρίων της εξαθλίωσης και χέζουν τα όνειρά τους στ' αποχωρητήρια των μπουρδέλων. Σάπιες σημαίες μιας σταυροφορίας ορνιθοσκαλισμάτων στα κουφάρια των αξιών. Οι πορδές εκρήγνυνται σαν τα πανηγυρτζίδικα μπουρλότα στις κομματικές συγκεντρώσεις των πειραματισμών δουλοκτησίας. Όλα μυρίζουν πανώλη. Θάνατοι ενός μεταδιδόμενου ιού που εισβάλλει στις μολυσμένες καρδιές των σκουριασμένων στηθών.

Και ο Ρουκούνης με τον Μανιά μια συνέχεια από την απελευθερωτική πράξη της αυτοθυσίας στην απελευθερωτική παρακινδυνευμένη, παράτολμη διαφυγή με τις ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας, που πέτυχε, για να δείχνει σε μας τα μουσκάρια, τα ντουβάρια, τα απελέκητα ξύλα, τους ψόφιους κοριούς, τους ανεγκέφαλους κοκωβιούς –τι μου φταίνε τα ζώα, είδατε τι κάνει η συνήθεια στη γλώσσα, υποτίμηση και διάκριση στα μόνα αθώα πλάσματα για την ανθρώπινη στενοκεφαλιά– πως έχουμε παράδειγμα αγωνιστικής αποτελεσματικότητας και ανθρώπινης εξύψωσης. Πράγματι, όταν στις αρχές του αιώνα γνώρισα όλη εκείνη τη χούφτα των γερόντων συνέλαβα και το νόημα της ζωής. Ας φανταστούμε την εικόνα της οικονομικής ευφορίας και της υλιστικής ευδαιμονίας λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες, ένα απίστευτο πανδαιμόνιο επιχειρηματικής λαμογιάς, εκλεπτυσμένου και εκ των θεμελίων πλιάτσικου του ελληνικού δημοσίου, κυκλοφορία του πιο δυνατού ευρωπαϊκού όπλου του ευρωνομίσματος, ικανότητα πυρηνικών διαστάσεων και τσουναμικών εκστάσεων, η οργασμική χυδαιοϋλιστική κορύφωση των νεο-Νεοελλήνων, με τη φαντασιοπληξία των ευρωπαϊκών πακέτων, χρηματιστηριακών μετοχών, επενδυτικών χαρτοφυλακίων στον τουρισμό, μαζικό, εναλλακτικό, θρησκευτικό, αθλητικό, των VIP, με λούσα, σεξαπίλ και πολλή πολλή γκλαμουράτη επίδειξη επιδειξιομανίας... Μύκονος της διεθνούς ανώτατης τάξης κεφαλαιοθηρίων και η Σαντορίνη με την ηφαιστειακή εκτίναξη των τιμών της γης να πρωτοστατούν ως οι νέες ακροπόλεις του ελληνικού οικονομικού θαύματος. Και γω ν' ακούω ιστορίες για τις παλαιές νέες ακροπόλεις: Μακρόνησο, Γυάρο. Τι εξαιρετική σύγκριση! Αυτά τα γερόντια να διηγούνται με περηφάνια και ταπεινότητα τις πράξεις που θεμελίωσαν την ελευθερία του ελληνικού λαού, γιατί χωρίς ΕΑΜ-Ε.Λ.Α.Σ. οι ναζί θα είχαν βαπτίσει και τροποποιήσει τους μαιάνδρους σε σβάστιγγες και θα μαθαίναμε την ιστορία της άριας φυλής νεράκι, καθώς θα κύλαγαν πτώματα σε Ιλισσό και Κηφισό. Ναι, κυριολεκτικά βρέθηκα σ' ένα παράλληλο σύμπαν κι από τότε έμαθα να ζω εντός του μέχρι που οι καμπυλότητες της κοσμικής βαρύτητας θα ορίσουν το σημείο που θα ξανασυναντηθούν η ποταπότητα, δολιότητα, κουτοπονηριά και φιλαυτία με το ανθρώπινο ύψιστο. Ως τότε, ας ζω στην κοσμάρα μου και σαν έρθει η τέμνουσα στιγμή τότε θα δούμε ποιος είναι πιο ρεαλιστής.

Σίγουρα τ' όνομα μου Γιάννης είναι κομβικό στη ζωή μου, όχι επειδή έτσι με ονόμασαν και έφεραν ο πατέρας του πατέρα μου και η μάνα της μάνας μου, αλλά κυριολεκτικά πέφτω σε ανθρώπους που έχουν στον προσωπικό μου βίο κεντρική σημασία και γυρνάνε το κεφάλι στο όνομα αυτό. Σαν να θέλω να ενώσω όλες τις διαστάσεις του αντιφατικού χαοτικού κόσμου μου σ' εκείνους για να θέσω τα θεμέλια της άγνωστης σε μένα ευταξίας. Ο καπετάν Ρουκούνης, ο μέγας Ιωάννης, που το επίθετό του από μόνο του σημαίνει θεμέλιο, γερή πέτρα, γωνία στήριξης, αμετακίνητο σημείο, φώτισε το σκοτάδι μου. Τον γνώρισα από τις διηγήσεις των συναγωνιστών του και λες και εγκαταστάθηκε στο κεντρικό νευρικό σύστημα της ζωής μου και το ρυθμίζει. Ο θαυμαστής μάγειρας του Πεσσόα, ο Γιάννης που είναι ένας εξαιρετικός ποιητής για τα ποιήματα που δεν έγραψε, για τα ταξίδια που δεν έκανε και για τη ζωή που δεν έζησε, αλλά όλα αυτά τα ονειρεύτηκε, δίχως φωνή, με φευγαλέες εικόνες, ακαθόριστες σκέψεις, μια άρνηση της λογικής για την αποθέωση των λογισμών του παραλόγου, μια αυτοσαρκαστική ειρωνεία για την σοφιστικέ εκδήλωση του χιούμορ του πεσιμισμού και των χωρατών του αδιεξόδου. Ο Γιάννης, η συνέχιση της ύπαρξής μου στην πόλη μας, που εγκατέλειψα. Που μας συνδέει μια Γιάννα ως εραστές της σε διαφορετικές στιγμές της ζωής της, η οποία ήταν η ταφόπλακα της κανονικής ζωής που δεν επιθυμούσαμε αλλά μας γοήτευε στα σκέλια της. Κι επίσης, ο Γιάννης, ο οργανοπαίκτης εγχόρδων, ένας αλήτης της μουσικής αλάνας, μια μποζουκοκατάσταση αλλά Βαμβακάρη κι Άκη Πάνου στα πιο άγρια και ζόρικά τους, σαν μια παπαρούνα με όπιο έτοιμο για ξωτικά ταξίδια της παραίσθησης ως φάρμακο στη δυστυχία και τη μοίρα που εξαγριωμένη από τα πειράγματα πυροβολά στο ψαχνό και πετυχαίνει δίχως να βρίσκει αυτόν. Ο Γιάννης, ο ταξιτζής, ο μόνος φίλος σ' εκείνη την πόλη που δεν τσακώθηκα, που πάντα έσερνε τα πόδια του, που πάντα ήταν έτοιμος να πιούμε μια ράκη, που βυθίστηκε στην αγκαλιά της μιας γυναίκας που γνώρισε πραγματικά με τα αγκαθωτά της χέρια να τον χαϊδεύουν και να επιβεβαιώνει την κοινή μας ροπή, της απύθμενης υπομονής μας στην θηλυκή αναλγησία. Το Γιάννη τον ξάδελφο, τον χοντρό και σαβουροκοιλιά, τον «κουνάω το ένα πόδι και βρομίζει το άλλο», τον ακροδεξιό, το φασιστοειδές, που όταν τον έβλεπα μου γύρναγαν τα άντερα, από την παιδική μας ηλικία μάλιστα, όταν ακόμη συμβιώναμε ως παιδιά στο ίδιο σπίτι και κατόπιν στο ίδιο μαγαζί, ο οποίος το μόνο που ήξερε ήταν όταν του δινόταν η ευκαιρία να θέλει την καταστροφή μου με τέτοιο μίσος όσο εγώ στην δεξιά ιδεολογία της ευρείας οικογένειας που με οδήγησε στον κομμουνισμό. Μα τέτοιο προσκύνημα στο χρήμα που μόνο σαν Σταρένιος χοντρός της τοπικής κοινωνίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Όταν μιλάω για Γιάννηδες πια εννοώ τον Πεσσόα, γιατί είναι τόσο πολλοί και αντιφατικοί στη ζωή μου, ώστε μόνο αν τους παρουσιάσω με την οπτική του Πορτογάλου ποιητή θα μπορέσω να γαληνέψω. Γιατί είναι τόσο αντιφατικοί και ρεαλιστικοί όσο οι ήρωές του σΤο βιβλίο της ανησυχίας όσο ανύπαρκτος και φανταστικός εγώ ο ίδιος όπως και ο ετεροπρόσωπος συγγραφέας αυτού του βιβλίου του. Γιατί είμαι ο Μπερνάντο Σουάρες του Αγίου Νικολάου, ένα πρόσωπο που ενώ δεν υπήρξε έζησε εκεί, σ' αυτή την πόλη που λάτρεψε για τις παραλίες και το φως της, αλλά δεν χώνεψε ποτέ τους ανθρώπους της, συγκεκριμένα την νεοπλουτίστικη κοινωνική ομάδα που φαντασιωνόταν το χρήμα τυπωμένο με τα κεφάλια τους, σαν να ήταν οι νέοι Ωνάσηδες, Νιάρχοι και Λάτσηδες. Γιατί, κακά τα ψέματα, νεοπλουτίστικος επαρχιωτισμός και η ταινία του Παντελή Βούλγαρη Όλα είναι δρόμος λες και συναντιούνται σε αγαστή συνουσία με την ανοησία και φτιάχνουν ένα κοκτέιλ όπως τα ποτά μπόμπες, που σε στέλνει στο ακαταλόγιστο και ενοχικό με τρόπο ντεκολτέ σατέν στην κορυφή της μικρής λίμνης για μακροβούτι στον θολό πάτο της, αυτόν που πάντα απεικόνιζε πλήρως την νοοτροπία σύγχυσης αυτής της επαρχιούπολης. Αυτό ακριβώς που εξερευνούσε ένας μη Γιάννης αλλά Δημήτρης της στενής παρέας μου, ο Βαρελάς, μια φιγούρα τόσο παράδοξη και αταίριαστη σ' αυτό το αστικό περιβάλλον ώστε να μπορεί να επιβιώνει για να γίνει ένα αρχέτυπο, που η στάση ζωής του τον δικαιώνει μετά θάνατο για τα όσα δεινά διέβλεψε πως έρχονται για τον τόπο που αγάπησε και την κουτοπονηριά των ανθρώπων του που πολέμησε. Ήταν αυτός, που αντί να χριστεί νομάρχης όπως τον προόριζαν, τίναξε στον αέρα την πολιτική του καριέρα για να ξεσηκώσει τον κόσμο κατά της κατασκευής ενός εργοστασίου επεξεργασίας απορριμμάτων που θα ήταν βασική πηγή μόλυνσης του περιβάλλοντος, ένα έργο που το σχεδίαζε η πολιτική παράταξη που υποστήριζε κι εγκατέλειψε για να κινηθεί προς στ' αριστερά, ώστε από γείτονες που ήμασταν να συναντηθούμε εντελώς τυχαία στο ίδιο συνέδριο του ενιαίου συνασπισμού και να γελάμε με νόημα ο ένας στον άλλο γιατί αυτός μόλις είχε ξεκολλήσει από την πλάνη του ΠΑΣΟΚ κι εγώ μόλις είχα εξεγερθεί πλήρως από τη δεξιά συμφεροντολογία της οικογένειάς μου, κι έκτοτε να κάνουμε σχεδόν τα ίδια βήματα προς στ' αριστερά για να βρεθούμε μέλη της τοπικής κομματικής οργάνωσης του κομμουνιστικού κόμματος και να δεχόμαστε τα ίδια απαξιωτικά πυρά από τους κλικαδόρους και γλείφτες των πελατειακών κομμάτων που είχαμε εγκαταλείψει κι απαξιώσει.

Δαγκώνω το χέρι μου σαν τον αυτιστικό, ένας κενός άνθρωπος είμαι, γεμίζω με την αξιοσύνη εκείνων των παλικαριών της αναγκαιότητας για ελευθερία, είχα κάνει λάθος που τους αντιμετώπιζα υποσυνείδητα ως αγράμματους, αρχαϊκούς, πρωτόγονους, εξαναγκασμένους κομμουνιστές. Δαγκώνω τους καρπούς των χεριών και τους αστραγάλους μου να νιώσω τον πόνο της μηδαμινότητάς μου, να ζω με το βλέμμα του Λευτερογιάννη, καθώς διασχίζει λαγκάδια, πλαγιές, ακροβατεί σε κατσάβραχα και χαράκια μέσα στα φαράγγια και στα απόκρημνα χορεύει η ζωή του το αλληλούια. Αυτός ο Γιάννης είναι ο πιο βαθιά ριζωμένος μέσα μου, αγγελιοφόρος του Ρουκούνη και του Ποδιά, πανάθεμά με γυρίζω την Ευρώπη μα δεν σκαμπάζω ζωή κι αυτός πάνω στα λασηθιώτικα βουνά έβρισκε το στρατί για την ανεξαρτησία σαν να ήταν στην παλάμη του. Σαν τον Αστερίξ με την ενεργειακή δύναμη της ανόθευτης ψυχής του, μου έδειχνε να περπατώ πάνω στο σκοινί του ελεύθερου ακροβάτη, κι εγώ έχω περάσει μισό αιώνα ζωή κι ακόμη να σταθώ όρθιος πάνω από το κενό. Μόνο που το κοιτώ να ζαλίζομαι και, ξαπλωμένος δίπλα στην άκρη του γκρεμού, απλά κλείνω τα μάτια να νιώσω με την τύφλα μου το αεράκι των ατίθασων κι ατάραχων πνοών.

Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved

Πρώτη δημοσίευση

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.

Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ ή συνεχίστε στο επόμενο.