Η Ελένη Δανανά, μέσω του νέου της βιβλίου, Το όνειρο της Πηνελόπης, δίνει μια δική της ερμηνεία στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ως έμπειρη σεφ, τεμαχίζει προσεκτικά το ηρωικό έπος και σερβίρει στους αναγνώστες το φιλέτο, όλη τη νοστιμιά και την ουσία του. Δίχως να γίνεται κουραστική, φιλοσοφεί σε βάθος και αναλύει τη ζωή, ξεγυμνώνει το εγώ προσπαθώντας να μας δείξει τον δρόμο προς το φως...
Καλώς ήρθατε στο koukidaki.gr. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για εσάς;
Ελένη Δανανά: Καλώς σας βρήκα και ευχαριστώ για την εγκάρδια πρόσκληση. Γεννήθηκα σε περιοχή της Δράμας. Από παιδί με γοήτευαν οι μύθοι και η πολυπλοκότητα της ανάγνωσης σε βαθύτερο επίπεδο. Όπως και η σοφία των αρχαίων συγγραφέων. Στα 17 μου η «Ιθάκη» του Καβάφη ήρθε για να εδραιώσει μέσα μου αυτό που ήδη βρισκόταν στα σκαριά, να δώσει σώμα και ψυχή σε μια νέα αντίληψη για τη ζωή, να μετατρέψει την κάθε εμπειρία σε βήμα για το ουσιαστικότερο νόημα του ταξιδιού. Σπούδασα κοινωνικές επιστήμες στη Γερμανία με εξειδίκευση στον βιωματικό τρόπο μάθησης και εκπαιδεύτηκα στη μέθοδο της δραματοθεραπείας (θεραπεία μέσω θεάτρου και τέχνης). Ασχολήθηκα κυρίως με το θέμα της μετανάστευσης και της ψυχικής υγείας με έμφαση στην εξάρτηση. Η τέχνη, το θέατρο, οι μύθοι ως θεραπευτικά εργαλεία αποτέλεσαν ένα εξαιρετικό μέσον αντιμετώπισης όχι μόνο σε επαγγελματικά ζητήματα, αλλά και σε προσωπικά αφού γίνονται πάντα πηγή έμπνευσης και στοχασμού. Πρόσφατα ήρθα σε επαφή με μια ιδιαίτερα αποκαλυπτική και ανατρεπτική ερμηνεία της Οδύσσειας. Θεώρησα υποχρέωσή μου να μοιραστώ κι αυτούς τους στοχασμούς μου. Οι «Kυματισμοί ψυχής» είναι η πρώτη μου συγγραφική πρόταση.
Το όνειρο της Πηνελόπης είναι μια βιωματική προσέγγιση της Οδύσσειας του Ομήρου. Μιλήστε μας γι' αυτό.
Ελένη Δανανά: Ο Οδυσσέας είσαι εσύ, είμαι εγώ, η Πηνελόπη είναι η ψυχή μας την οποία μπορούμε να φτάσουμε ώστε η συνειδητότητά μας να ενωθεί με την ψυχή μας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί όταν αφαιρέσουμε από τον ψυχισμό μας τα «εγώ», δηλαδή τους συντρόφους, τους μνηστήρες, τους κύκλωπες κι όλα αυτά που σε πολύ μεγάλο βαθμό έχουν κλέψει το μεγαλύτερο ποσοστό της συνειδητότητας. Αυτό το ποσοστό θα πρέπει να το πάρουμε πίσω αν θέλουμε να συνδεθούμε με την ψυχή μας. Ο Οδυσσέας είμαι εγώ που πρέπει να απαλλαγώ από τα «εγώ» μου. Αυτό που λέει ο Ιησούς «απαρνησάσθω εαυτόν». Για να μπορέσω λοιπόν να φτάσω στην Πηνελόπη, που είναι η ψυχή μου, πρέπει να κερδίσω πίσω την συνειδητότητά μου που την έχουν εγκλωβίσει τα «εγώ» μου στο 97%. Θα πρέπει να εξουδετερώσω τα «εγώ» για να κερδίσω την συνειδητότητά μου. Αυτό εννοεί ο Όμηρος κάθε φορά που λέει ότι ο Οδυσσέας έχανε τους συντρόφους του κι αυτό είναι που πρέπει κι εμείς να κάνουμε. Υπάρχουν όμως κάποια στάδια τα οποία θα πρέπει να ακολουθήσει κανείς. Ακολουθώντας αυτά τα στάδια θα βρεθεί μπροστά του κι η στιγμή στην οποία θα μάθει πώς να απαλλαγεί από τα «εγώ».
Το συγκεκριμένο βιβλίο προτείνω, κάποιος που θα το διαβάσει, να το κάνει κομμάτι κομμάτι και να προσπαθήσει να στοχαστεί στο κάθε κεφάλαιο. Στους Κίκονες για παράδειγμα, ο Οδυσσέας βρίσκεται στον χώρο της ύλης εκεί που είναι γεμάτος με λάφυρα και πολλούς συντρόφους όπως είναι και η δική μας ζωή που έχουμε να κάνουμε με τον πολύ κόσμο, να τρέχουμε, να βγάζουμε χρήματα και να εστιαζόμαστε στην υλική μας κάλυψη. Αυτό το αντιλαμβάνεσαι αμέσως, ότι δηλαδή κι εσύ αυτή την στιγμή αυτό κάνεις. Άρα έρχεται μια κατανόηση. Βλέπεις μετά όμως ότι ο Οδυσσέας, με κάποιον τρόπο, χάνει κάποιους συντρόφους. Αρχίζει να χάνει υλικά αλλά αρχίζει να χάνει και από τους συντρόφους του. Δηλαδή την στιγμή που τραβήχτηκε από τον κόσμο της ύλης απαλλάσσεται συγχρόνως από κάποια «εγώ». Το ίδιο θα συμβεί και σε εμάς. Την στιγμή που θα κατανοήσεις αυτό το κεφάλαιο, τραβιέσαι λίγο από την ταύτιση με το υλικό κομμάτι. Καθώς αυτό αρχίζει και συμβαίνει όπως π.χ. τραβιέσαι από την ταύτιση με τον εγωισμό, τραβιέσαι και κάνεις πίσω από ταυτίσεις όπως είναι η περηφάνια, όπως είναι η λαιμαργία, όπως είναι η λαγνεία... Αρχίζεις κι αποκτάς μια απόσταση από αυτά και δεν είσαι πονεμένος πια. Θα δεις ότι αρχίζεις και νιώθεις καλύτερα.
Γιατί νιώθεις καλύτερα; Γιατί το ποσοστό συνειδητότητας που είχε το «εγώ» το πήρες εσύ. Είσαι η ουσία σου. Έτσι, μετά πήγε στο νησί των Λωτοφάγων κι άρχισε να νιώθει καλά. Ήταν ευχαριστημένος από τη δουλειά την οποία έκανε. Μετά πήγε στους Λαιστρυγόνες· θα δούμε πόσο μεγάλη ζημιά μας έκανε η ταύτιση αυτή με την ύλη. Όταν αρχίζεις και διαβάζεις κι αρχίζεις και κατανοείς τι διαβάζεις τότε θα δεις ότι θα βρεθεί κι εκείνη η στιγμή που αρχίζεις να μαθαίνεις πώς να γλυτώνεις, πώς να απαλλάσσεσαι από τα «εγώ». Ο τελικός σκοπός θα είναι όπως έγινε και με τον Οδυσσέα να απαλλαγεί πλήρως από τα «εγώ» του και να βρεθεί με την Πηνελόπη. Άρα, ένα διάβασμα του βιβλίου και μια δεύτερη φορά είναι απαραίτητο. Σε μια τρίτη φορά θα είναι καλό να σταματάει κανείς σε παραγράφους και να διαλογίζεσαι εκεί πάνω και να σκέφτεσαι τι θέλει να πει εκεί.
«Εγωισμός, φιλαυτία, αλαζονεία, απληστία, χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, μας δυσκολεύουν και μας απομακρύνουν από τον τελικό σκοπό», γράψατε. Ποιος κατά τη γνώμη σας είναι ο τελικός σκοπός και πόσο εύκολο είναι να τον φτάσουμε, μέσα σε τούτους τους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε;
Ελένη Δανανά: Δεν έχει χαλεπούς καιρούς, έχει ταύτιση· και μάλιστα θα έλεγα ότι η χειρότερη περίοδος να δουλέψει κανείς με τον εαυτό του είναι όταν όλα πηγαίνουν καλά. Τότε είναι ευχαριστημένος με την ύλη, με την ταύτιση, και δεν ασχολείται με το πώς θα απομακρύνει τα «εγώ» του. Γιατί; Γιατί θα φοβηθεί μήπως κάνοντας μια προσπάθεια θα τα χάσει αυτά. Φυσικά και θα τα χάσει. Κι αν φοβάται κάτι τέτοιο δεν θα μπορέσει να προχωρήσει. Ενώ όταν τα έχεις ήδη χαμένα λες ότι δεν έχω να χάσω κάτι. Μάλιστα λες το αντίθετο: πώς θα γλυτώσω από την τυραννία;’ Oπότε αρχίζεις και δουλεύεις. Ο αγώνας δεν είναι εύκολος και δεν θα τελειώσει αυτή η ιστορία σε μια ζωή. Δεν θα προλάβεις σε μια ζωή να γίνεις Χριστός.
Πόσο εύκολο είναι να σταθούμε με θάρρος μπροστά από τον καθρέφτη και να τα βάλουμε με το εγώ μας;
Ελένη Δανανά: Δεν μπορείς να τα βάλεις με τα «εγώ» σου γιατί αυτός που θα στηθεί μπροστά στον καθρέφτη είσαι εσύ. Άρα, λοιπόν, πώς θα τα βάλεις με τον εαυτό σου; Πρέπει να περάσει πρώτα από μια κατανόηση. Είσαι ταυτισμένος με την ύλη, μέσα στον κόσμο της ύλης και πρέπει να τραβηχτείς από αυτόν με μικρές προσπάθειες. Π.χ. σου λέει «φάε ένα γλυκό» κι εσύ λες «θα πιώ νερό». Ενώ έχεις τον χρόνο να καθίσεις να συγκεντρωθείς λίγο, ο εαυτός σου λέει «πάνε με την παρέα». Θα πεις «εντάξει θα πάω με την παρέα, αλλά μισή, μία ώρα αργότερα. Θα καθίσω να συγκεντρωθώ μέσα μου.»
Δεν είναι εύκολο, αλλά ο πιο δύσκολος αγώνας που είναι να κάνεις στην ύπαρξή σου, γιατί αυτή η ύπαρξή σου είναι πλασματική, δεν είναι αληθινή. Άρα, όταν αυτό το κατανοήσεις θα ξεκινήσει ο πραγματικός αγώνας. Αν περιμένεις να γίνει εύκολα αυτή η δουλειά θα περιμένεις πολλές ζωές που θα παλεύεις με την ταύτισή σου μέχρι που κάποια στιγμή, στα βάθη των αιώνων, μπορεί να ξεκινήσεις τη δουλειά όσο δύσκολη κι αν είναι.
Στον καθρέφτη δεν μπορείς να δεις το εσωτερικό σου, θα δεις το εξωτερικό σου. Οπότε αυτό που χρειάζεται να κάνεις είναι προσπάθεια και να παλέψεις με τις επιθυμίες σου.
Τι ρόλο κατέχει η φιλοσοφία στη ζωή σας; Υπάρχει κάποιος φιλόσοφος που σας γοητεύει;
Ελένη Δανανά: Αν κάποιος δεν γίνει φιλόσοφος, φίλος της σοφίας, τότε δεν μπορεί να ξεκινήσει την εσωτερική του δουλειά. Είναι αδύνατο να αδιαφορείς για τη φιλοσοφία και να περιμένεις να σε βρει η σοφία. Αν δεν γίνεις φίλος της δεν θα σε βρει. Κι αν δεν μάθεις τη δομή σου δεν θα μπορέσεις ποτέ να κάνεις κάτι, γιατί δεν θα ξέρεις τι είναι αυτό που θέλεις να κάνεις. Δηλαδή λες «εγώ θέλω να γίνω φωτισμένος άνθρωπος» αλλά τι εννοείς φώτιση; Δεν ξέρεις πώς θα το πετύχεις. Γινόμενος φίλος της σοφίας και εμβαθύνοντας σε ένα φιλοσοφικό κείμενο θα δεις ότι αυτό σε στρέφει προς τα μέσα. Δεν σε στρέφει προς τα έξω. Άρα, ο εξωτερικός κόσμος, που αποτελείται από σκεπτομορφές, ξεκινάει από μέσα σου. Άρα, θα πρέπει να μάθεις τη δομή σου και μετά θα πρέπει να μάθεις τον τρόπο.
Αυτά όμως όλα θα γίνουν από την στιγμή που βγάζεις μια δίψα προς τη γνώση, Εκτός αν θέλεις έτσι απλά να το γνωρίζεις για να συζητάς με κάποιον, τότε μπορεί να ξέρεις όλη τη φιλοσοφία του κόσμου, αλλά αν δεν κάνεις δουλειά με το εσωτερικό σου, θα μείνει απλά μια φιλοσοφία. Όλοι οι φιλόσοφοι στον κόσμο μιλούν για το ίδιο πράγμα με διαφορετικές λέξεις. Θα μιλήσουν για τον εσωτερικό κόσμο με διαφορετικές λέξεις.
Εκτός από την Οδύσσεια, ποιο άλλο έργο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας θα θέλατε κάποια στιγμή να εξερευνήσετε σε βάθος;
Ελένη Δανανά: Εκείνο που μιλάει για τον εσωτερικό κόσμο, για το «εγώ», αλλά πάλι χρειάζεται μια εσωτερίκευση, είναι ο Ηρακλής. Άλλο ένα κομμάτι, το οποίο μιλάει για το μέσα, ότι πρέπει να γίνεις Ηρακλής. Ηρακλής σημαίνει η δόξα της Ήρας της θεάς/του θεού. Άρα, πάλι από μια κατάσταση εγωική να αρχίσεις να σκοτώνεις και να εξολοθρεύεις τα «εγώ» σου· πάλι στην ίδια κατάσταση, στο ίδιο θέμα βρισκόμαστε, πάλι στην εξολόθρευση του «εγώ».
Υπήρξατε Ελληνίδα της διασποράς. Μιλήστε μας για το νόστο, την έκδηλη αγάπη της ομογένειας για την πατρίδα...
Ελένη Δανανά: Εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι υπάρχει στο υποσεινήδητό μας η επιστροφή στο σπίτι του πατέρα ή η επιστροφή στην Πηνελόπη. Έτσι εμείς υποσυνείδητα το συνδέουμε με την επιστροφή στην πατρίδα. Όλοι αυτό θέλουν.
Κατά βάθος, αν θέλουμε αυτό να το αναλύσουμε στο «μικροσκόπιο» είναι ότι θέλουμε να επιστρέψουμε στο σπίτι του πατέρα, από εκεί που φύγαμε. Αυτό κατάφερε ο Οδυσσέας, επέστρεψε τελικά από εκεί που έφυγε. Έφυγε από το είναι του.
Στη σημερινή εποχή του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης, τι κέρδισε και τι έχασε η ανθρωπότητα κατά τη γνώμη σας;
Ελένη Δανανά: Δεν κέρδισε τίποτα, δεν έχασε τίποτα. Είναι μια τεχνική. Είναι κάτι που έχει να κάνει με την εξέλιξη του πολιτισμού μεν, αλλά δεν έχει να κάνει με τίποτα με τον εσωτερικό εαυτό μας. Ο πολιτισμός ακολουθεί την εξέλιξη, αλλά όταν ήμασταν 500 ή 1000 χρόνια πριν ή θα είμαστε 500 χρόνια στο μέλλον η εσωτερική δουλειά παραμένει η ίδια. Δεν αλλάζει τίποτα δηλαδή. Ο πρώτος άνθρωπος με τον σημερινό τον άνθρωπο δεν έχουν καμία διαφορά. Γεμάτοι «εγώ»: γεμάτος «εγώ» ο πρώτος άνθρωπος, γεμάτος «εγώ» ο σημερινός άνθρωπος. Δεν άλλαξε τίποτα. Η τεχνολογία δεν βοηθάει τον άλλον να αφυπνιστεί.
Τι διαβάζει αυτή την εποχή η Ελένη Δανανά; Ποιο είδος προτιμά γενικά;
Ελένη Δανανά: Εκείνο που προσέχω είναι να διαβάζω οτιδήποτε το οποίο θα έχει σχέση με την ανάπτυξή μου. Σίγουρα δεν θα διαβάσω Agatha Christie ή Sherold Holmes, δεν θα διαβάσω νουβέλες, κουτσομπολιά... δεν θα χάσω τον χρόνο μου στην τηλεόραση ακούγοντας κάποιον. Κοιτάζω να εκμεταλλευτώ δημιουργικά τον χρόνο μου.
Με απασχολεί η επικαιρότητα και οι αναλύσεις, που δίνουν μια διαφορετική ερμηνεία στα γεγονότα, όπως και οι σύγχρονες ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις για τις αξιόλογες πλευρές του ανθρώπου που τον κατατάσσουν σε ένα σπουδαίο δημιούργημα.
Θα θέλατε να μας πείτε το αγαπημένο σας βιβλίο, τραγούδι και ταινία;
Ελένη Δανανά: Μπορώ να δω μια ταινία η οποία θα μου κάνει να εμβαθύνω περισσότερο είτε στον αγώνα μου τον εσωτερικό με τα «εγώ» είτε στην αντίληψη. Να με κάνει περισσότερο να καταλάβω σε τι κόσμο βρίσκομαι. Και υπάρχουν εκλεκτές ταινίες όπως το «Μάτριξ» και ο «Άνθρωπος στο φεγγάρι».
Εκεί βλέπεις ότι είσαι σε ένα μάτριξ, αντιλαμβάνεσαι ότι ο κόσμος αυτός είναι νοητικός, πρέπει να τον αντιληφθείς, δεν φτάνει να το λες, πρέπει και να αντιλαμβάνεσαι. Αυτό το οποίο βιώνεις είναι ένας κόσμος σκεπτομορφών ενώ η πραγματικότητά τoυ είναι άλλη.
Εκτός από τους Έλληνες φιλοσόφους, ένας από τους πολλούς φιλοσόφους που υπάρχουν και με αγγίζει με την απλότητα και την ανατρεπτικότητά του είναι ο Όσσο. Ο Ρούμι, ο ποιητής της αγάπης είναι ένας από τους αγαπημένους μου.
Αν πάρεις ένα βιβλίο και στοχαστείς επάνω σε αυτό μπορείς να αφυπνιστείς. Αν πάρεις το βιβλίο αυτό, αν και μικρό, και στοχαστείς πάνω στα μηνύματα που εμπεριέχει μπορεί να φτάσεις στην αφύπνιση. Το βιβλίο είναι εύχρηστο, με σύντομα μηνύματα που μπορεί κάποιος να διαβάσει και μπορεί να φτάσει σε ένα καλό επίπεδο αφύπνισης. Το ότι η γνώση αυτή συνετέλεσε στη δική μου αφύπνιση ήταν ο βασικότερος λόγος που αποφάσισα να το εκδώσω. Αγαπημένο είναι οτιδήποτε μπορεί να σε βοηθήσει να φτάσεις στο μονοπάτι της αυτογνωσίας.
Η μουσική είναι δονήσεις και είναι καλό κανείς να επιλέγει μουσική χωρίς λόγια. Κι αυτή τη μουσική που ανεβάζει τις δονήσεις, που δεν σε ξεσηκώσει για να κάνεις κέφι, αλλά αυτή που ανεβάζει τις εσωτερικές σου δονήσεις, αυτή η μουσική που γαληνεύεις, ηρεμείς και θέλεις εσωτερικά να ταξιδέψεις.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Ελένη Δανανά: Προς το παρόν είμαι εστιασμένη στο πρώτο, ιδίως όμως στο δεύτερο βιβλίο μου, ώστε να μπορέσει να πάει σε όσο περισσότερους ανθρώπους μπορεί, γιατί τα μηνύματα αυτά είναι ζωτικής σημασίας.
Ένα έργο ενός δασκάλου είναι σημαντικό όσο το δυνατό περισσότεροι να κατανοήσουν το εσωτερικό του μήνυμα. Είναι καλό να πάει σε χέρια ανθρώπων που θα δεχτούν να παίξουν οι ίδιοι τον ρόλο του Οδυσσέα. Να ταυτιστούν με τον Οδυσσέα και να ξεκινήσουν το εσωτερικό τους ταξίδι. Θα είναι σωτήριο και για τους ίδιους και για τον κόσμο όλο.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Το βιβλίο της Ελένης Δανανά Το όνειρο της Πηνελόπης: Μία βιωματική προσέγγιση της Οδύσσειας κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κύκνος.
