Η δημοκρατία είναι αναπόσπαστα δεμένη με τους όρους «πολίτης» και «ανθρώπινα δικαιώματα». Σε ένα ελεύθερο κοινωνικό περιβάλλον, το άτομο μπορεί να εκφραστεί, να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας, ικανό να προσφέρει στην κοινότητα και στη χώρα του.
Ο πολίτης καθίσταται ενεργός όταν ενημερώνεται για τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του. Βασικό του δικαίωμα είναι αυτό της εκπαίδευσης, χάρη της οποίας ολοκληρώνει την ύπαρξή του, αναγνωρίζει τα όριά του, διευρύνει τον πνευματικό του ορίζοντα, οδεύοντας στην πρόοδο και στην προκοπή.
Το παιδί έχει δικαίωμα στη μάθηση, καθώς αυτή λαμβάνεται ως πανανθρώπινο αξίωμα. Μάλιστα, ο Πλάτωνας, στους Νόμους του τονίζει πως «αληθινή παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου προς την αρετή από τη νηπιακή ηλικία». Έτσι, σκοπός της παιδείας είναι να γίνει ο πολίτης τέλειος, ώστε να υπερασπίζεται την πατρίδα του, όταν απαιτείται, να μην οδηγείται σε ακρότητες, εφαρμόζοντας την αρμονία στην καθημερινή του ζωή, μέσω των σωματικών, πνευματικών και ψυχικών αρετών του. Για τον Πλάτωνα, δηλαδή, ιδανικός πολίτης είναι ο «αγαθός» πολίτης, ο νέος που έχει αποκτήσει υπευθυνότητα και ωριμότητα, που διαθέτει πίστη σε ανώτερα ιδανικά, ζώντας στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής πολιτείας. Γι' αυτό και στην αρχαία Αθήνα, η διαπαιδαγώγηση του παιδιού αρχίζει από τη μικρή ηλικία, εντός του οίκου (σπιτιού) που θεωρούνταν το πρώτο στάδιο της αθηναϊκής εκπαίδευσης. Το σχολείο, ως δεύτερο στάδιο, πρόσφερε στο παιδί πραγματική μόρφωση και στηριζόταν στο έργο του διδασκάλου, του κιθαριστή και του παιδοτρίδη. Στόχος της αγωγής-εκπαίδευσης ήταν η σωματική και πνευματική καλλιέργεια των νέων, αποσκοπώντας στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας.
Η αρχή της παιδείας και της αγωγής έχει αξία ιδιαίτερα σήμερα, που οι σχολικές τάξεις είναι πολυπολιτισμικές και οι εκπαιδευτικοί αγωνίζονται να προσφέρουν ίσες ευκαιρίες μάθησης και γνώσης σε κάθε παιδί. Η εκπαίδευση είναι στενά συνυφασμένη με την πρόοδο μιας κοινωνίας, η εικόνα της οποίας αντανακλάται στην πνευματική καλλιέργεια των νέων της, των αυριανών πολιτών, ανεξάρτητα από το βιοτικό και πολιτισμικό επίπεδο προέλευσής τους. Η καλλιέργεια λοιπόν του νου, του πνεύματος, εντός των ορίων της εκπαιδευτικής μονάδας, καθίσταται το πιο ισχυρό όπλο του καθενός μας, αφού χάρη αυτού ο νέος δεν πλάθει απλά την προσωπικότητά του, αλλά σχεδιάζει τις πράξεις του μέσω των ιδεών και επινοεί τρόπους προς υλοποίηση αυτών.
Δυστυχώς, πολλές χώρες στερούν από τα παιδιά τη μόρφωση, λόγω καθεστώτος, εθνικισμού, πολέμων, μεταναστευτικών κινημάτων, με αποτέλεσμα αυτά να εγκαταλείπονται στην αμάθεια, στον σκοταδισμό, στον πνευματικό μαρασμό. Οι μελλοντικοί αυτοί πολίτες μεγαλώνουν χωρίς σωματική και ψυχική ευρωστία, αγνοώντας τη δύναμη της γνώσης που εκλεπτύνει την καρδιά του νέου ανθρώπου, θέτοντας χαλινάρι στα πάθη του, και που δύναται να καλλιεργήσει την ειρήνη στις σχέσεις του. Ταυτόχρονα, οι παραπάνω διανύουν τη ζωή τους παρακάμπτοντας τους γραπτούς και άγραφους νόμους που στηρίζουν την κοινωνία και μεριμνούν για την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, ως μία από τις βασικές αρχές της δημοκρατίας.
Έτσι, μέσα σε μία δημοκρατική κοινωνία, το παιδί έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει τις δεξιότητες, τις ικανότητές του, αποκτώντας αρετές, πνευματικές και ηθικές, με σκοπό την επίτευξη των οραμάτων και των στόχων του. Η διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός ατόμου πραγματώνεται χάρη της οικογένειας, του σχολείου, της προσωπικής ισχυρής θέλησης του προσώπου, μέσα σε δημοκρατικά σχολικά περιβάλλοντα. Όμως, δεν μετρά απλά να ζει κάποιος σε μια ευνοϊκά δομημένη κοινωνία, αλλά απαιτείται να εκμεταλλεύεται και όποιες ευκαιρίες τού παρέχονται εντός αυτής. Γι' αυτό και ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ντιρκάιμ υποστηρίζει πως «η προσωπικότητα ενός ανθρώπου είναι προϊόν μιας δημοκρατικής κοινωνίας και δημιουργός του πολιτισμού του».
Άλλωστε, στη μικροκοινότητα της σχολικής μονάδας, τα παιδιά διδάσκονται την οργάνωση, την ιεράρχηση, την τάξη, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, την αξία του διαφορετικού και την αποδοχή αυτού με σεβασμού και ανεκτικότητα, τον διάλογο, τη δυναμική του πολιτεύματος του κράτους, την ενεργό συμμετοχή τους στα κοινά ως μαθητές και ως κατοπινοί πολίτες, στηριγμένοι στη δικαιοσύνη και την ισότητα. Δηλαδή, στις δημοκρατικές τάξεις, οι μαθητές ολοκληρώνονται σταδιακά ως προσωπικότητες με ηθική συνείδηση, υποτάσσοντας το ατομικό τους συμφέρον στο συλλογικό, αποκαλύπτοντας την αλήθεια όταν απαιτείται, στιγματίζοντας την αδικία, ενώ παράλληλα γνωρίζουν την έννοια της δημοκρατίας και τα οφέλη αυτής, με βλέμμα κριτικό και αίσθημα ευθύνης.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πως η δημοκρατική εκπαίδευση δεν διδάσκει απλά στο παιδί γραφή και ανάγνωση, αλλά επιδιώκει την ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων του, με βάση την ιδιοσυγκρασία, τη συναισθηματική και πνευματική του ισορροπία, καθώς τις αντιλήψεις και τα ενδιαφέροντά του. Γι' αυτό και τα σχολεία είναι οι «παλαίστρες», όπου τα παιδιά μιλούν, εκφράζονται, διαλέγονται, υποστηρίζουν τις θέσεις τους, παίρνουν πρωτοβουλίες για εκπαιδευτικά ζητήματα.
Οι εκπαιδευτικοί των σχολείων καθοδηγούν τη σχολική κοινότητα με πνεύμα δημοκρατικό και μετασχηματιστικό, αντανακλώντας τη δυναμική της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούν να συμπεριλάβουν στο σχολικό-κοινωνικό γίγνεσθαι κάθε παιδί ανεξάρτητα από το βιοτικό του επίπεδο, το φύλο, τη φυλή, τη θρησκεία, την πολιτισμική του υπόσταση.
Η ποιότητα λοιπόν του χαρακτήρα των παιδιών επηρεάζεται άμεσα από το ποιοτικό εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Η μικροκοινωνία της σχολικής μονάδας φέρει τη δημοκρατική εικόνα της μακροκοινωνίας, όπου οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ακολουθήσουν μοντέλα συμπεριληπτικά και διαπολιτισμικά, προς χάρη των ίσων ευκαιριών όσον αφορά την απόκτηση γνώσεων των μαθητών τους.
Χάρη της εκπαίδευσης, που έχει ολιστικό και εξελισσόμενο χαρακτήρα, το κάθε παιδί βελτιώνεται κοινωνικά μέσω της θετικής σχολικής του επίδοσης, αποκτά ελεύθερη σκέψη, συνειδητότητα στις επιλογές και τις πράξεις του, εκφράζει τη γνώμη του, εντάσσεται σε ομάδες με πνεύμα συνεργασίας και σεβασμού, προστατευόμενο από κάθε μορφή κακοποίησης. Η παιδεία αποτελεί τη βάση για την επίτευξη όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα και οι σχολικές μονάδες αγωνίζονται για ποιοτική διδασκαλία, είτε μέσω των άτυπων περιβαλλόντων μάθησης είτε της διαφοροποιημένης ή της εξατομικευμένης διδασκαλίας, όπου αυτή απαιτείται.
Το δικαίωμα κάθε παιδιού στη γνώση και στην παιδεία ολοκληρώνεται με την ενίσχυση χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων του κράτους, τμημάτων ένταξης εξειδικευμένου προσωπικού, συμπερίληψη αλλοδαπών μαθητών και παιδιών μη τυπικής ανάπτυξης, αφού όλα τα παιδιά μέσω αυτών αποκτούν το αίσθημα του ανήκειν, αυτογνωσία, αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό, σχολικές εμπειρίες, εντάσσονται στην ομάδα, ενισχύουν το σεβασμό στον συμμαθητή και συνάνθρωπο, κατανοούν το διαφορετικό, διδάσκονται έννοιες όπως ελευθερία, θρησκεία, πατρίδα, αντιλαμβάνονται τις αξίες της ισονομίας, της δικαιοσύνης, της ειρηνικής συνύπαρξης.
Σκοπός των εκπαιδευτικών είναι να επικεντρωθούν στην προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των παιδιών και αυτή να προβάλλουν, υπερασπιζόμενοι τις ευάλωτες ομάδες, τα παιδιά που μειονεκτούν, τους περιθωριοποιημένους μαθητές, με βάση την αρχή της μη διάκρισης, αντιμετωπίζοντας πρακτικά και το φαινόμενο του εκφοβισμού όπου αυτό συναντάται. Άρα εκείνο που ζητείται είναι η δημιουργία δημοκρατικών σχολείων, συμπεριληπτικών και φιλικών απέναντι σε κάθε παιδί, αφού τα παιδιά μας έχουν ανάγκη από ασφάλεια, παροχή σταθερότητας στη ζωή τους, στοιχείο βασικό για τη φυσιολογική τους ανάπτυξη.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Αιμίλιου Γάσπαρη από την έκθεση έργων του με τίτλο Κυκλάμινα.
Βιβλιογραφία:
Ελευθεριάδου Μ., Το παιδί ένας άγνωστος κόσμος, Θεσσαλονίκη 1996,
Καρέλλα Μ., Τα παιδιά σχεδιάζουν την οικογένεια, εκδόσεις Καστούμη, 1991,
Καψάλης Α. και Βρεττός Ι., Μικροδιδασκαλία, εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα 2002,
Κόλλια Σ., Η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού, Αθήνα 1996,
Κωνσταντίνου Χ., Η αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή ως παιδαγωγική λογική και σχολική πρακτική, εκδόσεις Cutenberg, Αθήνα 2000,
Λεοντίου Ν., Πρώτη τάξη, Πρώτη ανάγνωση, Λευκωσία 1985,
Ματσαγγούρας Η., Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1998,
Ματσαγγούρας Η., Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2003,
Μπουσκάλια Λ., Να ζεις, ν' αγαπάς και να μαθαίνεις, εκδόσεις Γλάρος, 1988,
Παπάς Α., Σχολική παιδαγωγική, εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα 2000,
Ράτνερ Γ., Ανατρέφω σωστά το παιδί μου, εκδόσεις Μπουκουμάνη, 1969.
