Τα νησιά Shetland –το αρχιπέλαγος Shetland καλύτερα– είναι ένα σύμπλεγμα εκατό νησιών και βραχονησίδων στο βορειότερο άκρο της Σκοτίας. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, το σύνορο μεταξύ του Βόρειου Ατλαντικού και της Βόρειας Θάλασσας.
Δεκαέξι από αυτά κατοικούνται κι έχουν έντονες τις επιρροές των Βίκινγκς, λόγω γειτνίασης με την Νορβηγία. Απέχουν 170 χλμ. από την ηπειρωτική –που λέει ο λόγος– Σκοτία· «τα νησιά του νησιού», σα να λέμε. Από την Νορβηγία απέχουν 220 χλμ., όσο η Πάτρα από την Αθήνα περίπου. Παιχνιδάκι για τους Βίκινγκς οι οποίοι –πιστεύεται ότι– είχαν φτάσει μέχρι τον Καναδά ή/και την Βόρεια Αμερική με πλοία μήκους 25 περίπου μέτρων και ένα κατάστρωμα. Δέκα φορές δηλαδή μικρότερα σε μήκος και άλλες τόσες φορές λιγότερα καταστρώματα, από τον Τιτανικό που δεν έφτασε ποτέ. Το πόσα από τα δικά τους δεν έφτασαν παραμένει μυστικό κρυμμένο στον βυθό του Βόρειου Ατλαντικού, μια και δεν υπάρχουν ούτε γραπτά τεκμήρια ούτε ταινίες που να εξιστορούν τον διάπλου τους.
Είναι γνωστά για το εξαιρετικό μαλλί των προβάτων τους· κάτι σαν μάλλινο μετάξι! Είναι ελάχιστα, όμως, γνωστά για τη μουσική τους. Μ' αυτήν λοιπόν θ' ασχοληθούμε τώρα, όχι με την υφαντουργία. Δεν θ' ασχοληθούμε επίσης με τις γενικότερες επιρροές των Βίκινγκς στον πολιτισμό αυτών των νησιών, στα οποία είχαν εγκατασταθεί για αιώνες. Το γνωστικό αυτό αντικείμενο εκφεύγει των προθέσεων του άρθρου, αλλά και των δυνατοτήτων του γράφοντα. Οι επιρροές τους πάντως στην τοπική διάλεκτο αλλά και τη μουσική, θεμελιακή συνιστώσα των πολιτισμών, έχουν αναδειχθεί από τους ειδικούς. Να μην ξεχνάμε ότι με ήχους αρχίσαμε να συνεννοούμαστε, αν το καταφέραμε ποτέ δηλαδή.
Ο σπουδαίος βιολιστής ή fiddler Aly Bain έχει γεννηθεί στην πρωτεύουσα Lerwick πριν από εβδομήντα εννέα χρόνια. Έμαθε την παραδοσιακή μουσική από τους γηραιότερους συντοπίτες του fiddlers, όπως ο Tom Anderson με τον οποίο έχουν ηχογραφήσει και δίσκο. Στη συνέχεια την εμπλούτισε με τις δικές του εμπειρίες και την διέδωσε σε ευρύτερο ακροατήριο. Έξω από τα χωρικά ύδατα της μικρής και απόμακρης πατρίδας του. Σε αντίθεση με τους Βίκινγκς προγόνους του, αυτός δελέασε μουσικούς από την αντιπέρα όχθη του Ατλαντικού να επισκεφθούν την Σκοτία και δημιούργησε τις εξαιρετικές Transatlantic Sessions.
Με τη σειρά όμως, γι' αυτές θα πούμε αργότερα.
Τον Aly Bain (MBE[1] αυτός) γνώρισα, μουσικά, από το άλμπουμ του A lonely bird. Μου το είχε δωρίσει ένας Βρετανός φίλος. Το fiddle του ηχεί όντως σαν μοναχικό καλλίφωνο πουλί που ψάχνει σύντροφο. Αυτό με ώθησε ν' αγοράσω και το επόμενο άλμπουμ του A fiddlers tale. Έχει άλλωστε ηχογραφήσει μόνο τρία μόνος του. Πού να προλάβει άλλωστε με τόσες συνεργασίες;
Ξεκίνησε την σταδιοδρομία του με το φολκ συγκρότημα The Boys of the Lough με τους οποίους συνέχισε να παίζει για δεκαετίες. Έχουν ηχογραφήσει καμιά εικοσαριά άλμπουμ. Έχει επίσης συνεργασθεί σε τηλεοπτικές σειρές. Η πιο γνωστή ίσως συνεργασία του με μουσικό είναι αυτή με τον ακορντεονίστα Phil Cunningham (κι αυτός Σκοτσέζος και MBE). Τα δύο άλμπουμ Βest of Aly and Phil είναι σίγουρα μια καλή αρχή για να τους γνωρίσουμε, αν και το άρθρο δεν έχει την πρόθεση να είναι δισκογραφικός οδηγός. Στην περίπτωση αυτή όμως πρόκειται για ακουστική απόλαυση. Το BBC τους είχε ανακηρύξει, πάντως, το καλύτερο ντουέτο της χρονιάς.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών οργάνων στην φολκλορική μουσική δεν είναι βέβαια δική τους πατέντα. Εκτός από την Ιρλανδία και την Σκοτία τον συναντάμε στη μουσική χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης –όπως η Ρουμανία– ή στη μουσική klezmer των Ασκεναζί Ιουδαίων οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στις περιοχές αυτές πριν από αιώνες.
Ο κατά δεκατέσσερα χρόνια νεότερος Phil Cunningham δεν είναι βέβαια ετερόφωτος. Διαγράφει κι αυτός την αυτόνομη τροχιά του στη μουσική. Είχε ξεκινήσει με την κλασική μουσική αλλά τον τράβηξε η φολκλορική μουσική της πατρίδας του στην οποία αφιέρωσε την άψογη τεχνική του στο ακορντεόν. Οι απόλυτα άγνωστοι σ' εμένα Silly Wizard ήταν η πρώτη του συνεργασία, αλλά τους εγκατέλειψε για να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, ο οποίος διασταυρώθηκε με αυτόν του Aly Bain το1995. Έχει εργασθεί ως παραγωγός δίσκων άλλων μουσικών και συνθέσει κλασική μουσική όπως το έργο Highlands and Islands Suite. Πιο γνωστό όμως τον έκανε η μακρόχρονη συνεργασία του με τον βιολιστή μας.
Ας επιστρέψουμε σ' αυτόν λοιπόν. Πώς μπορεί όμως ένας μουσικός ν' απαρνηθεί τις ρίζες της τέχνης του, όσο παλιές και να είναι; Φαίνεται ότι δεν μπορεί γι' αυτό και έχει ηχογραφήσει τρία άλμπουμ με τον Σουηδό Ale Möller. Μέχρι και μπουζούκι παίζει αυτός, μεταξύ άλλων πολλών, αλλά κυρίως μάντολα. Διάβασα, μάλιστα, ότι το μπουζούκι το είχε μάθει εδώ, όταν είχε μείνει για κάποια φεγγάρια. Η μουσική τους βρίσκεται στο σταυροδρόμι των δύο αυτών πολιτισμών –των Κελτών και των Βίκινγκς– και φυσικά έλκει το ενδιαφέρον.
Αρκετά διαφορετικό είναι το άλμπουμ Follow the moonstone. Τρεις σουίτες με την συνοδεία του συνόλου εγχόρδων BT Scottish Ensemble. Οι σουίτες τιτλοφορούνται: Scandinavian, Shetland και Scottish κι αποτελούνται από διασκευές παραδοσιακών σκοπών των τριών αυτών περιοχών. Το θεωρώ εξαιρετικό γιατί μ' αρέσουν οι υψηλής αισθητικής συντήξεις διαφορετικών μουσικών στιλ. Ιδιαίτερα όταν τα βιολιά μιμούνται τον ήχο των κυμάτων, πράων ή αγριεμένων. Από τέτοια όσα θέλετε στις θάλασσες αυτές! Να υπενθυμίσω ότι με το ίδιο σύνολο είχε συνεργαστεί και ο Dougie MacLean για την δικιά του, εξ ίσου εξαιρετική αλλά διαφορετικής αισθητικής, σουίτα Perthshire Amber.[2]
Δεν θα συνεχίσω την απαρίθμηση άλλων συνεργασιών του γιατί ήρθε η ώρα –κι άργησε– των Transatlantic Sessions. Μουσικοί από τις δύο ακτές του Βόρειου Ατλαντικού –αυτές των ΗΠΑ, της Σκοτίας, της Αγγλίας και της Ιρλανδίας– συγκεντρώνονται σε παλιά αρχοντικά της Σκοτίας για να παίξουν χωρίς ακροατήριο· έτσι για το κέφι τους. Το κέφι τους κράτησε από το 1995 μέχρι το 2013, με διαλείμματα φυσικά. Τις συναντήσεις βιντεοσκόπησε το BBC και τις μετέδωσε σε τριάντα οκτώ ημίωρες εκπομπές και παράλληλα εκδόθηκαν σε δεκαπέντε CD. Το όλο εγχείρημα αποτελείται από έξι μέρη, το κάθε ένα σε διαφορετική χρονιά και αρχοντικό. Οι μουσικοί που συμμετέχουν είναι δεκάδες, περίπου εκατό – τόσους μέτρησα με μία γρήγορη απαρίθμηση. Εμπνευστής, όπως έχουμε πει, ο Aly Bain ο οποίος για την υλοποίηση του εγχειρήματος συνεργάστηκε στη μουσική διεύθυνση με τον κιθαρίστα dobro Jerry Douglas, όπως και με τον fiddler Jay Ungar στο πρώτο μέρος. Οι δύο τελευταίοι είναι από τις ΗΠΑ.
Θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω: «Τι θα θέλατε να μάθετε για την φολκλορική μουσική αυτών των χωρών και δεν τολμούσατε να ρωτήσετε;».
Σε όλες τις συναντήσεις συμμετέχει ένας, λίγο πολύ ο ίδιος, πυρήνας μουσικών οι οποίοι συνοδεύουν τους μουσαφίρηδες. Σε όλες συμμετέχει ο Phil Cunningham και ο σπουδαίος κοντραμπασίστας Danny Thompson, που έχει γράψει δικό του κεφάλαιο σ' αυτή τη μουσική την οποία υπηρετεί για έξι δεκαετίες. Ξεκίνησε από το ιστορικό συγκρότημα Alexis Korner's Blues Incorporated. Από εκεί ξεκίνησαν επίσης δεκάδες γνωστοί μουσικοί οι οποίοι στη συνέχεια έφτιαξαν τους Rolling Stones, τους Cream, τους Led Zeppelin και πολλά άλλα συγκροτήματα. Στη συνέχεια υπήρξε συνιδρυτής των πρωτοπόρων Pentangle, συνεργάστηκε με τον εξ ίσου πρωτοπόρο Richard Thompson –συνιδρυτή των ιστορικών Fairport Convention– και πάει λέγοντας.
Οι μουσαφίρηδες τώρα, είναι η αφρόκρεμα των μουσικών του είδους. Θα ονοματίσω ελάχιστους για ευνόητους λόγους. Dougie MacLean, Sharon Shannon, Karen Matheson, John Martyn, Mary Black από την Βρετανία και την Ιρλανδία. Emmylou Harris, Rossane Cash, James Taylor, Mary Chapin Carpenter από τις ΗΠΑ.
Μπορούμε λοιπόν να αντιληφθούμε το εύρος των μουσικών οριζόντων του εγχειρήματος. Τη μερίδα του λέοντος πάντως έχουν, όπως είναι αναμενόμενο, οι μουσικοί από την Ιρλανδία και την Σκοτία.
Σχεδόν πενηντάρης έγραψε την αυτοβιογραφία του.[3] Αναφέρεται στα παιδικά του χρόνια και τις μέχρι τότε μουσικές του εμπειρίες. Υποθέτω ότι θα είχε πολύ περισσότερα να μας διηγηθεί τώρα. Αλλά ποιος ξέρει; Υποχρεώσεις είναι αυτές. Δεν είναι άλλωστε και ο μόνος.
Για τον Aly Bain και τη μουσική του έχει κανείς πολλά να πει. Καλύτερα όμως ν' ακούσει το «μοναχικό πουλί». Δεν θα χάσει! Το αντίθετο θα έλεγα.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Σημειώσεις του συντάκτη:
[1] Member of the British Empire, έχουμε κάνει σχόλια γι' αυτούς τους τίτλους με αφορμή το άρθρο: Dougie MacLean: Ένας Σκοτσέζος τροβαδούρος.
[2] Από το ίδιο άρθρο.
[3] Fiddler on the loose, Mainstream Pub Co Ltd 1994.
Πηγές:
Διαδίκτυο, πληροφορίες από ένθετα δίσκων και βιβλία περί μουσικής που διαθέτει ο συντάκτης.
