Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας
Γιάννη Σμίχελη
Η διαφορά, λοιπόν, μεταξύ μας δεν είναι πρωταρχικά η δική μου ελευθερία απέναντι στην δίκη τους ασφάλεια, αν και έχει μια βάση αυτή. Κυρίως από τότε που συνδέθηκα τόσο στενά με τους γέρους κομμουνιστές αντάρτες καταγράφοντας τις διηγήσεις των αναμνήσεών τους συμπέρανα πως με είχαν γεννήσει κι αναθρέψει σε οικογενειακά περιβάλλοντα και με τρόπο να προετοιμάζω συνειδητά κι υποσυνείδητα τον νέο ολοκληρωτισμό. Δεν ήταν μόνο η πολιτική τους ιδεολογία αλλά, το κυριότερο, η αντάρτικη, ανυπότακτη φύση τους στην μοιρολατρική αποδοχή της αδικίας, της εκμετάλλευσης, της μαύρης μοίρας του φτωχού. Ελευθερία σημαίνει να λες όχι με θάρρος και θράσος σ' ό,τι φαντάζει αναπόφευκτο. Γιατί τίποτα δεν είναι τέτοιο αν δεν το αποδεχτεί ο άνθρωπος μέσα του και γω είχα γαλουχηθεί με το ξινισμένο γάλα της υποταγής στον ισχυρό κι αυτό μου προκαλούσε εξ αρχής μια αυθόρμητη αντίδραση, μια ορμέμφυτη αμφισβήτηση η οποία με την γνωριμία των γέρων ελασιτών έγινε συνείδηση ώστε ν' αρχίζω ν' αμφισβητώ τα δεδομένα, ακόμα και αυτά που με βόλευαν. Μπορεί να ήταν η στάση του γονατίσματος και χειροφιλήματος στον παπά για να εκδηλώνω την υποταγή μου στον εκπρόσωπο του Θεού, η οποία μου προκαλούσε δυσφορία όταν στην πρώιμη εφηβεία μου γνώριζα παπαδαριό πάμπλουτο στην μικρή πόλη του Αγίου Νικολάου που κήρυττε την εκδήλωση της αγάπης στον πλησίον με τ' αποφάγια του πλούσιου τραπεζιού του και τα ξεφτισμένα ρούχα στις μουχλιασμένες αποθήκες του, ή της υποκρισίας της ελεημοσύνης και της φιλανθρωπίας με τ' αντάλλαγμα της υποταγής στις προσταγές του κυρίου για τα εξασφαλισμένα κέρδη των πλούσιων φιλάνθρωπων και την ασφαλή ακίνδυνη μιζέρια των εξαθλιωμένων. Τέλος πάντων, αυτό που θέλω να τονίσω είναι πως συνέταιρος κι αδελφός, ακριβώς για να έχουν το κεφάλι ήσυχο και την ασφάλειά τους δεδομένα εξασφαλισμένη, ακολουθούσαν την τακτική των υπολογισμένων κινήσεων και επιτηδευμένων λέξεων και υποκλίσεων ώστε η ασάλευτη καθεστηκυία τάξη των ευνοημένων να μην τους πνίγει ακριβώς επειδή αποδέχονταν τη θέση τους σ' αυτή. Αυτό δεν μπορούσα και δεν μπορώ να το καταπιώ ή να το εφαρμόσω σε μένα. Κι ακριβώς αυτή η αντίθεσή μας τους έδινε την εντύπωση της υπεροχής του πραγματιστή συμφεροντολόγου, μια ψευδαίσθηση ώστε να μην βλέπουν πως ανοίγουν τον λάκκο με τα φίδια για τους ίδιους. Γιατί για να υπάρχουν κι ευημερούν αυτοί που ρουφούν το αίμα πρέπει να υποκύπτουν τόσο εκείνοι που θα το διαθέτουν όσο και οι άλλοι που θα εξυπηρετούν την αιματολαγνεία.
Η θεμελιώδη διαφορά ανάμεσά μας είναι πως επιδιώκω να ζήσω όσες ζωές το ίδιο μου το είναι χρειάζεται, αντέχει, επιθυμεί και αφουγκράζεται εντός κι εκτός χωροχρονικών ορίων ώστε να διακτινιστώ σε μια αιωνιότητα των άπειρων στιγμών μου ενώ αυτοί πασχίζουν να βγάλουν μία σε μια φρούδα ελπίδα περί στεγανής ζωής και εξασφαλισμένης πορείας στο ακαθόριστο. Γιατί δεν έχουν ιδέα πώς να ξεμυτίσουν από το κατώφλι τους παρά μόνο για να κερδίσουν λεφτά. Δεν μπορούν να δουν πέρα από τη μύτη τους γιατί ακριβώς αυτή όλο κι επεκτείνεται σε χρώμα πράσινο και σχήμα σφιχτά τυλιγμένων δολαρίων. Ίσως και ο φόβος από μόνος του να τους έχει κυριεύσει από τότε που γεννήθηκαν ώστε να νομίζουν πως κεκτημένα είναι τα ιδιόκτητα αντικείμενα και όχι αυτός ο ίδιος ο αγώνας για προσωπική και κοινωνική ελευθερία. Μόνο για επιβίωση μιλούν και λόγω της ψευτοηθικής και καθωσπρέπουσας υποκρισίας τους διαπράττουν κουτοπονηριές και τσιριμόνιες. Ουσιαστικά εκχωρούν με την συντηρητική και ιδιοτελή στάση ζωής τους τις θυσίες στους αγώνες που έδωσαν οι ήρωες που δήθεν θαυμάζουν και δοξάζουν είτε είναι οι αρχαίοι Έλληνες, βυζαντινοί αυτοκράτορες, νεότεροι επαναστάτες ή σύγχρονοι αντιστασιακοί. Αυτοί κατά βάθος έχουν ως μοναδικά ινδάλματα τους τύπους που κλοτσάνε το κλοτσοσκούφι και σύμφωνα με τις ανομολόγητες πεποιθήσεις τους μ' αυτούς αρχίζει και τελειώνει η αληθινή ιστορία της πατρίδας τους. Με όποιο τρόπο κι αν οριστεί η ελευθερία, στο πλαίσιο της πόλης κράτους και της δουλοδημοκρατίας, της αλεξανδρινής κτήσης μετά της βίαιης διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού, της χριστιανικής αιματοστάλακτης αγάπης του πλησίον, της ελευθερίας ή θάνατος με τα αρματολίτικα καπάκια και τα ξενόφερτα κόμματα ή της εθνικής αντιστάσεως μετά μιας προστάτιδος δυνάμεως, την υπονομεύουν και υιοθετούν την αρχή της δουλοπρέπειας, φανερά ή κρυφά, με αντάλλαγμα την σπιτική γαλήνη. Αμ, δεν! Ας δούνε μόνο τι επιφύλαξε η ιστορία στον πιο φημισμένο και πλούσιο Νεοέλληνα, τον πιο ισχυρό και ατρόμητο· αρκεί για να κουνηθούν τουλάχιστον από τη θέση τους. Αν πάλι ανοίξουν τα ματάκια τους και ξαμώσουν στο άμεσο μέλλον τον πενήντα επόμενων ετών ίσως τότε κάτι θα μπορούν να συμβουλέψουν τους απογόνους τους για μια πιο καθολικά και κοινωνικά υπεύθυνη στάση ζωής. Γιατί το μόνο σίγουρο είναι πως κανένας δεν έχει εξασφαλισμένη τη ζωή του. Δεν είναι μόνο πως η ατομική ιδιοκτησία διαμέσου της καθιέρωσης των χρηματοπιστωτικών προϊόντων ως θεμέλια αρχή του αστικού πολιτισμού διασαλεύεσαι, είτε με την υπερχρέωση των πολιτών των οποίων η ατομική περιουσία υποθηκεύεται ή κατάσχεται από τράπεζες και στο τέλος καταλήγει στον έλεγχο επενδυτικών ομίλων που είναι το διεθνές οικονομικό παρακράτος των ιμπεριαλιστικών καπιταλιστικών κρατών, είτε με το διαρκές τζογάρισμα των ανώνυμων μετόχων στο χρηματιστήριο ευτελίζοντας την έννοια της ιδιοκτησίας σε πετσετάκια ανταλλακτικής συναλλαγής προς χαβαλέ της αδρεναλίνης. Η τάση δείχνει τη συγκέντρωση των κεφαλαίων σε ελάχιστα πολιτικά κέντρα ισχύος ώστε η περίφημη τέταρτη τεχνολογική επανάσταση να συντελεστεί με όρους καπιταλιστών και στόχο την πλήρη κατάργηση της μικρό και μεσαιοϊδιοκτησίας και την εδραίωση της κυριαρχίας των επενδυτικών ομίλων, δηλαδή της γενικευμένης μετοχοποίησης των μέσων παραγωγής. Ταυτόχρονα, η υποβάθμιση του εργάτη λόγω τεχνητής νοημοσύνης θα οδηγήσει στην κατάργηση των μισθών, στην θεσμοθέτηση ενός εγγυημένου εισοδήματος μιζέριας και στην διευρυμένη αναγκαστική εθελοντική υπαλληλία. Οδεύουμε, δηλαδή, προς μια νέα δουλεία με κοινωνικό περίβλημα την αεργία και την υποβάθμιση των πολιτών σε διαθέσιμα όργανα των θελημάτων. Αυτοί οι δύο, λοιπόν, πλήρως συντονισμένοι ανέχονται, σιγοντάρουν, επιτρέπουν την μοιρολατρική στάση του μικροϊδιοκτήτη που θα τον θάψουν για να φυτρώσουν από τις σαπισμένες σάρκες τους οι νέοι δούλοι.
Το κυριότερο απ' όλα είναι η λύτρωσή μου από τις κοινές μας αναμνήσεις και η αποδέσμευσή μου από τα πλοκάμια των κοινών εμπειριών μας. Είναι το ασυνείδητό μου πολύ βαθιά ποτισμένο από την παρουσία και συμπεριφορά του αδελφού μου αλλά, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, και από του συνεταίρου μου κι ας τον πρωτογνώρισα στην εφηβεία μου ως εξ αγχιστείας μακρινό συγγενή μέσω παντρολογημάτων μελών των σογιών μας. Σαν να τους κουβάλησα στην ψυχή μου για χρόνια και να ένιωθα μια υποχρέωση απέναντί τους να τους προστατεύω από τις αναποδιές της ζωής τους, να τους στηρίζω στα ζοριλίκια και να κουβαλώ τα προβλήματα μέχρι ν' αποκατασταθούν. Λες κι ήμουν ο προστάτη τους. Η βιολογική μου μάνα μού πιπίλαγε το μυαλό, «να προσέχεις τον αδελφό σου, είναι μικρότερος και φιλάσθενος. Εσύ είσαι πολύ πιο δυνατός από αυτόν». Πια υφίσταται κάτι πολύ βαθύ, άσχετο από εξυχνίαση πεπρωμένου, αδιάφορο από της μοίρας τα τερτίπια, αντιμέτωπο με του τυχαίου τα παιχνίδια, ώστε να τα υπερβεί, όχι για ν' αναδυθεί από κάτι άδυτο σε κάτι άλλο φανερό, ούτε απλά να ξεδιπλώσει τα μυστικά και ασύλληπτα του είναι του, αν και αναπόφευκτα θα το επιδιώξει, αλλά να αναμετρηθεί με το απάνθρωπο, το τόσο συνηθισμένο, αποτρόπαιο και ντροπιαστικό δημιουργώντας το ανθρώπινο εκ του μηδενός, αν και με τη μεγάλη φαρέτρα της αυτοθυσίας ανθρώπων υπηρετών ύψιστων αξιών. Ζούμε σε μια πολύ περίεργη εποχή, με ανοικτά όλα τα διακυβεύματα της ύπαρξης, όχι απλώς ρωτώντας ποιοι είμαστε, μα πρωτίστως αν είμαστε, γιατί και πώς, ώστε να γίνουμε κάτι πέρα από τη φαντασία. Ναι, σίγουρα η πραγματικότητα πάντα ήταν ο πρωτοπόρος της πρωτοτυπίας αλλά πια φαίνεται στον ορίζοντα πως όλα είναι υπό διαβούλευση με τις δυνάμεις του σύμπαντος και του είναι από την αρχή της πιο αρχικής αφετηρίας. Σαν να εμφανιζόμαστε τώρα για πρώτη φορά στον κόσμο και στους εαυτούς μας. Αναμφίβολα για να υπάρχουν διλήμματα κάποιο υποκείμενο τα θέτει επί της ουσίας και 'μείς βρισκόμαστε στη φάση γέννησης του δρώντος. Λες και ό,τι έχει προηγηθεί είναι ήδη διαγραμμένο, άκυρο ως ξεπερασμένο, δεν έχει καν νόημα για να συγκροτήσει μια διαδοχή γεγονότων ή να τοποθετηθεί σ' αυτήν στην κατάλληλη θέση, σαν να έχει ο ιστορικός χρόνος επιστρέψει στα γεννοφάσκια του, λες κι ό,τι έχει συμβεί δεν έχει νόημα μπροστά σ' αυτό που θα συντελεστεί. Σαν να μένουμε άναυδοι από την έκπληξη της γέννησής μας, που έπεται. Ακριβώς αυτό τρέμουν τα δυο οικεία πρόσωπά μου. Αυτή την πορεία της εξέλιξης τρέμουν και θα είχαν δίκιο αν ελάμβαναν θέση απέναντι στο μελλούμενο, όμως δυστυχώς γυρνούν την πλάτη, στρουθοκαμηλίζουν αδιόρθωτα, αυτοκτονούν δολοφονώντας την ίδια τη ζωή με την νοοτροπία του «σώζων εαυτόν» εξερχόμενοι από τις ζωικές ροές. Δεν αποχωρούν για να αναχωρήσουν σ' ένα παράλληλο σύμπαν επειδή αυτό εδώ είναι υπερβολικά μολυσμένο και παρηκμασμένο ώστε να καταρρέει· όχι, επιμένουν πως κρυμμένοι στα σωθικά αυτού του σάπιου κόσμου, αυτοί θα είναι μακάρια ευτυχισμένοι στις τρύπες τους και ανέγγιχτοι και δίχως να το αντιλαμβάνονται θα εκτρέφουν το τέρας στο οποίο οι ίδιοι παραμορφώνονται. Όχι, δεν μιλάω για μεταμόρφωση κι ας ισχυρίζονται οι ίδιοι κάτι παρόμοιο. Δεν έχουν καμία σχέση με την εξέλιξη ώστε να μεταποιούν την ουσία τους σε κάτι νέο και διαφορετικό. Εννοώ πως απλά στα άδυτα της τελμάτωσης λεηλατούν και καταβροχθίζουν τα ετοιμόρροπα και τους ετοιμοθάνατους ώστε να τερατοποιούνται αντί να συμβάλλουν στην αναγέννηση. Διότι η ανατροπή του ιστορικού χρόνου, η ακύρωσή του, συμβαίνει δραματικά όταν το άγνωστο, μαγικό, αδιανόητο και ανεξερεύνητο εισβάλλει στο παρόν διασαλεύοντας σε σημείο διάλυσης του αμετακίνητου παρόντος, των αιωνίων σταθερών, οι οποίες αποδεικνύεται πως είναι κι αυτές μεταβλητές στα άπειρα αναπάντεχα του συμπαντικού όλου. Αυτό που έλαβα όσο ζούσα με σας ήταν ότι, ως χριστιανοί οπαδοί, ψάχνατε να σταυρώσετε νέους ανώνυμους Χριστούς για να ξεπλένετε τα ενοχικά σας σύνδρομα λόγω της κανιβαλικής επιβιωτικής στρατηγική σας. Ξεπλένατε την αγάπη στον πλησίον με τη φιλανθρωπία στον αδύναμο τόσο όσο χρειάζεται να αναπνέει ως κατώτερος από σας και να κατευθύνεται αργά και βασανιστικά στον θάνατο δήθεν με δική του ευθύνη ώστε να διαγράφεται την δίκη σας κοινωνική υπαιτιότητα και να επιβεβαιώνετε την υπεραπλούστευση της χυδαιοδαρβινικής πρακτικής σας με τις σιωπηλές προσευχές της τσέπης σας στα εικονοστάσια των χρηματοπιστωτικών οίκων. Μπλέκατε, στο πίσω μέρος της κεφαλή σας, τον προσωπικό σας Ωνάση με το Ωνάσειο ίδρυμα των συγχωροχαρτιών σαν και νομίζατε πως θα την βγάζατε καθαρή δίχως να λαμβάνετε υπόψιν πως τα τερατάκια υπάρχουν χάρη στη φύση και την ανοχή του υπερτέρατος το οποίο μόλις πεινάσει, ή υποψιαστεί έστω απειλή στην φαντασίωσή του, θα σας καταβροχθίσει.
Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved
Πρώτη δημοσίευση
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.
Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ
Σημ. επιμ.: Κάποιες λέξεις που εμφανίζουν διπλοτυπία (π.χ. κομμουνισμός και κουμμουνισμός) παρέμειναν όπως στο χειρόγραφο από επιλογή. Η επιμελήτρια θεωρεί πως αντικατοπτρίζουν τον χειμαρρώδη λόγο του αφηγητή που, εν θερμώ κατάσταση, λειτουργεί πηγαία και όχι με ακαδημαϊκούς όρους.
