Όπως ένα σπουδαίο βιβλίο, έτσι και ένα σπουδαίο τραγούδι χρειάζεται έναν σπουδαίο εναρκτήριο στίχο. Κάτι που να σε κάνει να θες να μάθεις την υπόλοιπη ιστορία ή να στήνει το «σκηνικό» χωρίς να αποκαλύπτει αμέσως τα πάντα. Και ο Jeff Tweedy, ο τραγουδιστής των Wilco, είναι κάποιος που το γνωρίζει αυτό καλύτερα από τον καθένα, κι όμως παραμένει ένας από τους πιο υποτιμημένους τραγουδοποιούς της γενιάς του. Ξέρει πως μια εναρκτήρια φράση πρέπει να σε δελεάσει και να σε προσκαλέσει μέσα, να τραβήξει την προσοχή του πιο περίεργου κομματιού του μυαλού σου. Πρέπει να σε σταματήσει από αυτό που κάνεις, ώστε το τραγούδι να μπορέσει να σε οδηγήσει στον δικό του δρόμο. Από εκεί και πέρα, για να γίνει πραγματικά σπουδαίο, το τραγούδι πρέπει όχι μόνο να έχει έναν σπουδαίο πρώτο στίχο, αλλά να είναι γεμάτο «άγκυρες» – κι αυτό ακριβώς είναι που κάνει τον Jeff Tweedy τόσο καλό συγγραφέα στίχων. Δεν ικανοποιείται ποτέ με μια μόνο ατάκα-διαμάντι όταν μπορεί να γράψει ένα ολόκληρο τραγούδι γεμάτο από αυτές.
Μερικά από τα καλύτερα τραγούδια των Wilco σε κατακτούν σιγά σιγά και γίνονται κομμάτι σου όσο μεγαλώνεις μαζί τους, αλλά κάποια σε χτυπούν κατακέφαλα με την ιδιοφυΐα τους από την πρώτη κιόλας ακρόαση. Μπορεί κάποιες φορές να φαίνονται αποπλανητικά, απλά ή εκνευριστικά περίπλοκα. Ορισμένα μοιάζουν να μιλούν για τα πάντα ταυτόχρονα, ενώ άλλα να μη μιλούν για τίποτα απολύτως. Πολύ συχνά, τα τραγούδια τους ξεκινούν πηγαίνοντας προς μια κατεύθυνση, αφήνοντάς σε να βολευτείς σε έναν συγκεκριμένο ρυθμό ή μία λούπα, πριν κάνουν μια απότομη στροφή και επιταχύνουν σε ένα εντελώς νέο ηχητικό σύμπαν. Αυτά είναι και τα καλύτερα απ' όλα. Εκτός από τ' ότι διαθέτουν έναν από τους καλύτερους στιχουργούς της εποχής τους, οι Wilco έχουν επίσης την τύχη να μετρούν στις τάξεις τους έναν από τους καλύτερους κιθαρίστες όλων των εποχών, τον Nels Cline, και μια φανταστική, ευρηματική, παιχνιδιάρικη και τολμηρή rhythm section, για να συμπληρώσουν το σύνολο. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που έχουν μια φαινομενικά ατελείωτη δεξαμενή σπουδαίων τραγουδιών. Και τι είπαμε στην αρχή για τα σπουδαία τραγούδια; Χρειάζονται σπουδαίους πρώτους στίχους. Τυχαίνει, μάλιστα, ότι κι αυτοί που ακολουθούν στη μέση και στο τέλος των τραγουδιών τους να μην είναι καθόλου άσχημοι.
5. Passenger Side (1995)
Hey, wake up, your eyes weren't open wide / For the last couple of miles you've been swerving from side to side.
Οι Wilco έχουν περάσει από διάφορες συνθέσεις, εκδοχές και εποχές, όπως κάθε μπάντα. Στις πρώτες τους μέρες ήταν ένα πρωτοποριακό γκρουπ alternative country, που ουσιαστικά προσωποποιούσε τη σκηνή του μεσοδυτικού stoner-rock.
Το πρώτο τους album ξεκινάει με τους βαρβάτους ρυθμούς και τις ανέμελες αρμονίες του I Must Be High. Από το πρώτο κιόλας τραγούδι, που ηχογράφησαν, ήταν ξεκάθαρο πως είχαν έναν παιχνιδιάρικο και εφευρετικό, ευρύ και συναρπαστικό τρόπο με τις λέξεις. Κανένα τραγούδι του album δεν έδειχνε όλα αυτά τόσο έντονα όσο το έβδομο κομμάτι, το Passenger Side. Με τον Tweedy να υιοθετεί την καλύτερη redneck-rock προφορά του, ακολουθεί το εμβληματικό εναρκτήριο δίστιχο με το σκοτεινά χιουμοριστικό you're gonna make me spill my beer, if you don't learn how to steer.
Μέσα σε μόλις τέσσερις στίχους, ο Tweedy έχει δημιουργήσει μια εικόνα που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα σε οποιαδήποτε σκηνή ή διάλογο από μια κλασική ταινία των αδελφών Coen, ενώ ο δρόμος προς την απόλυτη αμερικάνικη εικονοποιία συνεχίζει να ξεδιπλώνεται κάτω από τους τροχούς καθ' όλη τη διάρκεια του τραγουδιού.
4. I Am Trying to Break Your Heart (2002)
I am an American aquarium drinker / I assassin down the avenue / I'm hiding out in the big city blinking / What was I thinking when I let go of you?
Εκτός από την έντονη πειραματική διάθεση στον ηχητικό τους κόσμο και τη μουσική τους ταυτότητα, οι Wilco, είναι επίσης πολύ πειραματικοί στη χρήση της γλώσσας.
Αυτό το τραγούδι ανοίγει με ένα παραμορφωμένο ηχητικό τοπίο από κρουστά, συνθεσάιζερ σε λούπες που σβήνουν, τύμπανα, ξυπνητήρια, ένα άτακτο, κυλιόμενο και ξεκούρδιστο πιάνο, μια θλιμμένη ακουστική κιθάρα και διάφορους άλλους ήχους, πριν μεταμορφωθεί σε κάτι που μοιάζει με τραγούδι. Ακούγεται σαν ο τραγουδιστής του Passenger Side να ξυπνά στο τιμόνι. Η έξυπνη παρήχηση του American aquarium drinker μάς δίνει την αίσθηση του μεγέθους της κατανάλωσης αλκοόλ, αλλά και –μέσω της επανάληψης του AA– πόσο καιρό διαρκεί αυτή. Η χρήση της λέξης assassin ως ρήμα, για να περιγράψει τον κίνδυνο της οδήγησης υπό την επήρεια, είναι ένας απολαυστικός και εφευρετικός τρόπος να στηθεί η σκηνή. Από εκεί και πέρα, λίγα από όσα ακούγονται έχουν λογική – κι όμως, πάντα ξέρεις ακριβώς τι λέει, ακόμα κι όταν δεν καταλαβαίνεις πώς το λέει.
3. Wilco (The Song) (2009)
Are you under the impression / This isn't your life? / Do you dabble in depression? \ Is someone twisting a knife in your back?
Το καλύτερο μουσικό μανιφέστο όλων των εποχών, το Wilco (The Song), είναι το εναρκτήριο κομμάτι του έβδομου album των Wilco, Wilco (The Album), του 2009.
Στο ηχητικό ισοδύναμο του σπασίματος του τέταρτου τοίχου, οι Wilco αποδεικνύουν εδώ πως παίζουν για εσένα. Are times getting tough? ρωτάει ο Tweedy στη δεύτερη στροφή. Are the roads you travel rough? Have you had enough of the old? Tired of being exposed to the cold? Ε, λοιπόν, έχει την τέλεια λύση για σένα: Stare at your stereo and put on your headphones before you explode. This is a fact that you need to know. Oh, oh, oh, Wilco will love you, baby.
2. Cruel Country (2022)
I love my country like a little boy / Red, white, and blue / I love my country, stupid and cruel / Red, white, and blue.
Το διπλό album των Wilco του 2022, Cruel Country, ξεχειλίζει από υπέροχα τραγούδια και είναι αναμφίβολα η καλύτερη κυκλοφορία τους από το αριστούργημα του 2011 The Whole Love. Σε κομμάτια όπως I Am My Mother, Cruel Country, Tired of Taking It Out On You, Hearts Hard to Find, Falling Apart (Right Now) και A Lifetime to Find, το συγκρότημα ξαναβρήκε όλα εκείνα τα στοιχεία που έκαναν σπουδαίους τους κλασικούς τους δίσκους, προσφέροντας ταυτόχρονα μια φρέσκια και συναρπαστική ανανέωση αυτού του ήχου. Καθώς ωρίμασαν, ωρίμασαν και οι θεματικές τους. Όσο κι αν στίχοι όπως το move across the seat, I'm gonna need you to drive these last few miles από το Tired of Taking It Out On You θυμίζουν και επικαλούνται φράσεις όπως το won't you let me make you a deal, just get behind the wheel από το Passenger Side, πολλοί στίχοι του Cruel Country καταπιάνονται με τις ολοένα και πιο τεταμένες, δύσκολες και περίπλοκες εντάσεις που προκύπτουν σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο στο προσωπικό μας περιβάλλον, αλλά και σε πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο.
1. Via Chicago (1999)
I dreamed about killing you again last night, and it felt alright to me.
Δεν είναι απλώς ο καλύτερος εναρκτήριος στίχος από οποιοδήποτε τραγούδι των Wilco μέχρι σήμερα, αλλά αναμφισβήτητα ένας από τους καλύτερους εναρκτήριους στίχους κάθε τραγουδιού, οποιουδήποτε καλλιτέχνη. Η ψυχρότητα, τόσο στα λόγια όσο και στον τρόπο που αυτά αποδίδονται, μεταφέρει όλα όσα πρέπει να κάνουν οι πρώτες λέξεις κάθε σπουδαίου έργου λογοτεχνικής τέχνης. Είναι σοκαριστικές, παραστατικές, προκλητικές και αμέσως δημιουργούν στο μυαλό σου, όχι μόνο μια εικόνα της σκηνής, αλλά και ένα αίσθημα του πώς είναι να βρίσκεσαι μέσα σε όλο αυτό. Είτε ταυτίζεσαι με αυτές είτε σε τρομάζουν, είναι λόγια που σε επηρεάζουν βαθιά και αποτελούν τον τέλειο τρόπο να τραβήξουν την προσοχή σου. Όπως η διαχρονική εναρκτήρια φράση του Slaughterhouse 5, που αναφέρθηκε πιο πάνω, ή οι διάσημες λέξεις από τον Τροπικό του Καρκίνου του Χένρι Μίλερ, I am living at the Villa Borghese. There is not a crumb of dirt anywhere, nor a chair misplaced. We are all alone here and we are dead έτσι και οι πρώτες φράσεις του Via Chicago κι είναι αρκετές για να πουν μια ιστορία από μόνες τους. Περιέχουν έναν ολόκληρο κόσμο από μόνες τους κι ένα σύμπαν γεμάτο υπονοούμενα και υποβόσκουσα σημασία. Δεν χρειάζονται καμία περαιτέρω λέξη μετά από αυτές για να τις στηρίξει, να τις ενισχύσει ή να επιβεβαιώσει τη σπουδαιότητά τους. Το γεγονός ότι οι στίχοι που ακολουθούν στο τραγούδι είναι σχεδόν εξίσου καλοί με τους πρώτους, αποτελεί απόδειξη του ταλέντου του Jeff Tweedy.
Επίμετρο
Τα πέντε αυτά τραγούδια των Wilco, από το Passenger Side μέχρι το Cruel Country, σχηματίζουν μια άτυπη διαδρομή μέσα στον χρόνο και την εξέλιξη της μπάντας. Μια πορεία από την αθωότητα και την αυθάδεια των πρώτων χρόνων, στη σκοτεινή πειραματική τόλμη και, τέλος, στην ώριμη, σχεδόν στοχαστική παρατήρηση του κόσμου και της ζωής. Κάθε κομμάτι που εξετάσαμε είναι και μια διαφορετική όψη του ίδιου δημιουργικού πυρήνα. Οι Wilco δεν έπαψαν ποτέ να πειραματίζονται, να αναπολούν, να παίζουν με τις λέξεις και τους ήχους τους, αλλά και να απευθύνονται άμεσα στον ακροατή, είτε με τρυφερότητα, είτε με χιούμορ, είτε με υπόγεια οργή. Μέσα από αυτά τα τραγούδια αποτυπώνεται όχι μόνο η ιστορία μιας μπάντας, αλλά και η ηχώ μιας ολόκληρης αμερικανικής μουσικής παράδοσης που δεν σταματάει να μεταμορφώνεται.
Υστερόγραφο
Κι αν κάτι μένει αφού σβήσουν οι τελευταίες νότες, είναι αυτή η παράξενη οικειότητα που γεννούν οι Wilco, σαν να σου ψιθυρίζουν, ακόμα κι από τα πιο μακρινά τους albums, ότι σε καταλαβαίνουν. Δεν χρειάζεται να ξέρεις όλα τα λόγια ή να αναγνωρίζεις κάθε μουσική αναφορά. Αρκεί να αφεθείς στη διαδρομή τους. Γιατί, στο τέλος, όπως και να αλλάξει ο ήχος ή ο κόσμος γύρω τους, εκείνοι θα είναι ακόμα εκεί, με μια φράση ή μια μελωδία έτοιμη να σου θυμίσει ότι η μουσική, όπως και η ζωή, είναι πιο όμορφη όταν δεν φοβάσαι να την οδηγήσεις –λίγο– εκτός πορείας.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε τους Wilco σε φωτογραφία Mick Hutson
