Άγιος Νεόπλουτος

Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας

Γιάννη Σμίχελη

Προς τι να τα γράφω όλα αυτά; Μα είναι απλό, γιατί οι ελασίτες αντάρτες αφιέρωσαν κυριολεκτικά τον βίο τους σε αγώνες, κακουχίες, φυλακίσεις κι εξορίες για αυτή την ιδεολογία, για αυτό το κόμμα. Και πράγματι με έπεισαν πως έπρατταν το σωστό. Και τώρα που βλέπω την κατάντια στη χώρα, λόγω μνημονίων και διαρκούς χρεοκοπίας εξαιτίας των συστημικών πολιτικών δυνάμεων, επιβεβαιώνονται αυτοί οι γέροι κομμουνιστές αγωνιστές για άλλη μια φορά. Ξεκάθαρα η Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο δεν ήταν παρά ένα κράτος υπό κηδεμονία και στενή επιτήρηση, ούτε καν προτεκτοράτο, όπως ίσχυε πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Παπαδόπουλος δεν είπε καθόλου τυχαία τη φράση «η χώρα εις τον γύψο» για την αποτελεσματική ανάρρωση του ασθενή. Έτσι μας έβλεπαν οι μεγάλες δυνάμεις μετά την αδελφοκτόνα φαγωμάρα. Η τρόικα δεν ήρθε το 2010, ήταν πάντα εδώ, ένας των ΗΠΑ, ένας της δυτικής Ευρώπης κι ένας του ΟΗΕ –παλαιότερα Κοινωνία των Εθνών– ή του Νομισματικού Ταμείου, ανάλογα την περίπτωση, χρεοκοπία ή ανθρωπιστική κρίση. Ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα, που εξήγαγα όσο τους συναναστρεφόμουν, ήταν πως αυτό που εννοούσαν ως κομμουνισμό δεν είχε καμία σχέση με την κολλεκτιβοποίηση της σοβιετικής ένωσης, αλλά την εξασφάλιση της μικροϊδιοκτησίας τους, την ενίσχυση της κοινότητάς τους, την υποστήριξη κι ενίσχυση του αυτοδιοικητικού μηχανισμού, τη διαρκή συμμετοχή στα κοινά, την εδραίωση του αμεσοδημοκρατικού πλαισίου και την άνθιση των συνεταιρισμών. Δηλαδή βρίσκονταν πιο κοντά στην ρωσική σκέψη παρά την λενινιστική ή σταλινική.  Το ΕΑΜ-Ε.Λ.Α.Σ. δεν ήταν μια κομμουνιστική οργάνωση, αλλά ένα μέτωπο που συμπεριελάμβανε τον αγώνα για ανεξαρτησία, το αίτημα για αυτοπροσδιορισμό των λαϊκών μαζών πέρα από την αστική ή αριστοκρατική κηδεμονία του παλατιού και τον ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό του έθνους-κράτους. Στιγματίστηκε το ΚΚΕ ως αντιεθνικό, προδοτικό, φιλοσλαβικό, ώστε ολόκληρος ο λαϊκός αγώνας του ελληνικού λαού να χαρακτηριστεί επικίνδυνος, φαύλος, βάρβαρος για να υποταχτεί η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων μέσω του ενοχικού συνδρόμου, της εξάρτησης λόγω εξαθλίωσης, πείνας και της διαρκούς απειλής του αποκλεισμού στο νατοϊκό σχεδιασμό της εξάρτησης, του προτεκτοράτου, του καλοθελητή, του δουλοπρεπή.

Πέρα των παραπάνω, το κομμουνιστικό κόμμα έχει κι άλλα κουσούρια που καλό είναι να τοποθετηθούν στις σωστές τους διαστάσεις. Ως προς τα ζήτημα της εσωκομματικής δημοκρατίας – ποιοι την έχασαν για να την βρει αυτό; σε τελική ανάλυση. Δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι σαν καπελωμένη γραφειοκρατική δημοκρατία. Αλλά παρακολουθώντας τα συνέδρια του ΣΥΡΙΖΑ ή τις εσωτερικές του εξελίξεις σε κρίσιμες καταστάσεις διαπιστώνουμε πως δημοκρατία σημαίνει διαγραφή ή αποχώρηση ή απόσχιση. Ποια θεμελίωση της ενότητας μέσω της διεξοδικής παρουσίασης θέσεων, τάσεων, απόψεων και του σεβασμού στο αδιάβλητο των ψηφοφοριών; Έχει χαθεί ο λογαριασμός των διασπάσεων. Ωστόσο, στο ζήτημα του γάμου και της τεκνοθεσίας των ομόφυλων ζευγαριών το παράκαναν οι σύντροφοι μπουρδουκλώνοντας την παραδοσιακή φαμίλια καταπιεστικού τύπου – τέτοιος ρομαντικός εξωραϊσμός ούτε σε ταινία του Ξανθόπουλου, με την εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος στην παρένθετη εγκυμοσύνη (δυστυχώς το πατερναλιστικό μοντέλο οικογένειας έχει βαθιές ρίζες στην κομματική ιδεολογία κι ας είναι ασύμβατο με τον κοινοβιακό κομμουνισμό κι, επιπλέον, ελλοχεύει μια λανθάνουσα ή κανονικότατη φαλλοκρατική αντίληψη σε μεγάλη μερίδα μελών και στελεχών έστω κι αν το παίζουν γενικά δήθεν φιλελεύθεροι ως προς τις σεξουαλικές προτιμήσεις). Τέλος, η αγκύλωση στο θέμα των ναρκωτικών κρατάει αιώνες. Επιμένει το κόμμα στον διαχωρισμό νόμιμων και παράνομων ουσιών λες και με την ποινικοποίηση θα περιοριστεί η χρήση των σκληρών, παραγνωρίζοντας αυτό που καταγγέλλει, δηλαδή την αλλοτρίωση της εκμετάλλευσης εργασίας που εξωθεί στη διάδοση της κατανάλωσής τους ως καταφύγιο απόδρασης από την ανάλγητη πραγματικότητα. Η έκταση της εξάρτησης θα είναι σχεδόν ίδια ανεξαρτήτως νομικού πλαισίου και θα κυμαίνεται ανάλογα τον βαθμό της κοινωνικής κρίσης και του αποπροσανατολισμού των κοινωνών. Τουλάχιστον να είναι νόμιμη η εμπορική διάθεση για να μειωθούν οι θανατηφόροι κίνδυνοι. Πέρα όμως από τα παραπάνω, το σημαντικότερο για το ΚΚΕ είναι πως παραμένει ο θεματοφύλακας τόσο της ιστορικής μνήμης των ταξικών, κοινωνικών και λαϊκών αγώνων όσο και συντηρεί ένα οργανωτικό πλαίσιο και τρόπο δράσης αντίστασης απέναντι στην λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού. Είτε λέγεται λαϊκή συσπείρωση είτε ΠΑΜΕ.

Η εμπειρία της πρώτη φοράς αριστεράς με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έδειξε πως αν συμμετείχε το ΚΚΕ σ' αυτήν, τώρα, δεν θα υπήρχε αριστερά στην Ελλάδα. Από την άλλη, η ολοκλήρωση του προγράμματος της λαϊκής εξουσίας του ΕΑΜ-Ε.Λ.Α.Σ. παραμένει ανοικτή και προϋποθέτει ευρύτερες συμμαχίες κατόπιν ριζοσπαστικοποίησης ευρύτερων στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας έτσι ώστε ο νέος φορέας πολιτικής διεκδίκησης κινηματικού χαρακτήρα της εξουσίας να είναι σύνθεση πολλών, διαφορετικών και ανομοιογενών προοδευτικών δυνάμεων. Σε τελική ανάλυση, ας αναρωτηθούμε σήμερα πόσοι είναι πραγματικά κομμουνιστές με την στόφα εκείνη των τιμημένων γερόντων που μνημονεύω εδώ, γενικότερα κοινωνιστές, οι οποίοι θα προτάξουν την καθολική υπόθεση παραμερίζοντας τα ιδιωτικά ζητήματα και θα αφοσιωθούν σ' αυτήν μέχρι τέλους. Άλλο τι δηλώνει ο καθένας, άλλο τι ψηφίζει, άλλο τι πράττει στην καθημερινότητα κι άλλο πώς αγωνίζεται. Γιατί από την δίκη μου προσωπική, άμεση, εμπειρία συμπεραίνω πως η συντριπτική πλειονότητα παραμένει απαθής ή χλιαρή και μόνο με ισχυρά σοκ –τραγωδίες δηλαδή– μπορεί να ενεργοποιηθεί, όπως εκείνη των Τεμπών ή της δίκης της Χρυσής αυγής – η οποία κομματική εγκληματική οργάνωση πρώτα μπήκε στην Βουλή, έσπειρε τον τρόμο, διέπραξε κάμποσα εγκλήματα μέχρι να κινητοποιηθεί η πολιτική κοινωνία και να την οδηγήσει στη φυλακή μετά καθυστερήσεων, τρικλοποδιών, παρελκυστικών τακτικών και απόπειρων υπονόμευσης. Ήταν ξεκάθαρο πως οι είκοσι χιλιάδες γύρω από τον Άρειο Πάγο επέβαλαν την καταδίκη, αφού η εισαγγελέας μόνο εμετό προκάλεσε με την τελική αγόρευσή της. Δηλαδή δεν αρκεί το παρά πέντε, το και πέντε, το μαχαίρι στο κόκκαλο ή ο κόμπος στο χτένι, αλλά δυστυχώς θυσία άφθονου αθώου αίματος για να συλλάβει ο μέσος Έλληνας πως είναι για φτύσιμο. Πάντως για την κατάντια της χώρας μετά μνημονίων δεν φταίει κανένα ΚΚΕ παρά όλο το πολιτικό σύστημα της μετεμφυλιακής Ελλάδας που ήταν εξαρχής σάπιο, διαβρωμένο από τους δοσίλογους, μαυραγορίτες της Κατοχής και τους λογής λογής καιροσκόπους, που με κύριο εργαλείο τα πελατειακά δίκτυα έχτιζαν διαφορετικά παρακράτη εντός κράτους για να το απομυζούν, χρεώνουν και χρεοκοπούν. Ο κομμουνισμός, ως κοσμοθεωρία, πολιτική ιδεολογία και κίνημα, δεν ανήκει σε κανένα κομμουνιστικό κόμμα, λαϊκή δημοκρατία ή νομεκλατούρα. Η εφαρμογή του μανιφέστου από την πρωτοπορία της εργατικής τάξης δεν τελειώνει με τον υπαρκτό σοσιαλισμό, γιατί απλούστατα τι εστί εργατική τάξη και ποια είναι η ηγεσία του επαναπροσδιορίζεται και μάλιστα ριζικά, καθοριστικά, από τις σχέσεις παραγωγής που προκύπτουν από τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής. Σήμερα με την εν εξελίξει τεχνολογική επανάσταση, η τεχνητή νοημοσύνη κατευθύνει την ανθρώπινη κοινωνία προς καταστάσεις που κανένας δεν μπορεί να φανταστεί παρά μόνο η ίδια η αντικειμενική πραγματικότητα θα αποκαλύπτει. Μιλάμε για επίτευγμα ανάλογου του τροχού και της επίδρασής του στον κόσμο. Επειδή είμαστε στο αρχικό στάδιο του πειραματισμού και όχι της εκτεταμένης εφαρμογής στην καθημερινότητα, τα σχέδια των επιστημόνων και επενδυτών οργιάζουν. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν έχει ιδέα περί τίνος πρόκειται. Το μείζων ερώτημα, που τίθεται, είναι ότι όλα αυτά τα ανθρωποειδή δεν είναι ούτε απλές μηχανές μήτε άνθρωποι. Τι είναι λοιπόν; Το κυριότερο όμως από όλα είναι πως στον ορισμό της εργατικής τάξης, σύμφωνα με την οικολογική προσέγγιση, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στην εξίσωση τα ζώα και τα φυτά ως παραγωγούς και συντελεστές του φυσικού περιβάλλοντος στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί και υπάρχει. Η οπτική του Μαρξ σχετικά με την κατάσταση της βρετανικής εργατικής τάξης, όπου αναδυκνείει την στυγνή εκμετάλλευσή της από τους αστούς εργοστασιάρχες, οι οποίοι την αντιμετώπιζαν ως αναλώσιμη δύναμη, μπορεί να επεκταθεί κάλλιστα στο φυτικό και ζωικό βασίλειο σήμερα. Από την άλλη, πράγματι ο καπιταλισμός έχει αποδειχθεί ανθεκτικός αλλά παίζει επικίνδυνα με τους όρους ύπαρξης του ανθρώπινου γένους γιατί απλούστατα ο φιλελευθερισμός του είναι φανερά ή κρυφά αχαλίνωτος και τείνει στον ολοκληρωτισμό του χειρίστου τύπου όπως η ιστορία του ναζισμού απέδειξε. Αυτή η περίφημη φυσική αυτορύθμιση της οικονομίας στο πλαίσιο της εγωιστικής δράσης ατόμων με κίνητρο το ιδίον όφελος είναι μια μπαρούφα, μια τοξική καραμέλα στα μυαλά των ηλιθίων. Δίχως τον ιμπεριαλισμό και το διαρκές ξεζούμισμα των αποικιών, καμία ελεύθερη αγορά δεν θα διαμορφώνονταν στον δυτικό κόσμο. Μου θυμίζει κάτι ανάλογο με την περίφημη αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία. Τριάντα χιλιάδες ελεύθεροι πολίτες να εντρυφούν στην πολιτική, τη φιλοσοφία, τον πόλεμο και τον αθλητισμό και 300 χιλιάδες κόπανοι να ξεσκίζονται στη δουλειά ως δούλοι για να ταΐζουν την ακτινοβολία της θεάς Αθηνάς. Με τα σημερινά δεδομένα καμία ηγεμονεύουσα τάξη δεν την παίρνει για κάτι τέτοιο. Τι θα γίνει αν η σημερινή τεχνολογία ελεγχθεί από ανθρώπους τύπου Χίτλερ; Αν η γερμανική αστική τάξη και το γερμανικό έθνος την πλήρωσαν ακριβά σιγοντάροντας το τέρας, ταΐζοντας τη ματαιόδοξη μεγαλομανία του, δεύτερη φορά δεν έχει. Ο επόμενος αντιδραστικός μοντερνισμός θα είναι η ταφόπλακα του πολιτισμού, ακριβώς γιατί τα γεννήματα της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι οι νέοι δεινόσαυροι που θα μας πισωγυρίσουν στην εποχή των ανατριχιαστικών ακόμη και στα μοντελάκια των μουσείων φυσικής ιστορία τεράτων.

Ακόμη δεν έχω μάθει να στέκω σθεναρά για να είμαι και να υπερασπίζομαι ή διεκδικώ. Οι αφηγήσεις των αντάρτικων βιωμάτων αυτών των ανθρώπων μ' έμαθαν να φεύγω γιατί θα με σκοτώσουν σαν τον καπετάνιο. Τι ειρωνεία κι απογοήτευση ένα τέτοιο διδακτικό συμπέρασμα. Σαν την διδαχή του Γκάτσου στον Κεμάλ, με φωτιά και με μαχαίρι, αυτός ο κόσμος δεν προχωρεί ποτέ, πάντα στάσιμος. Κι όμως, σε κάθε σημείο της γης, με κάθε περιστατικό και με οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα, το νόημα του οικοανθρωπισμού διεκδικεί την εφαρμογή και την εδραίωσή του. Πριν υπάρξουν οι οντότητες ως άτομα, παλεύει το είδος ως ομάδα και υποσύνολο, γιατί το σύνολο, που διαρκώς αγωνίζεται, είναι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ως ενιαίο έμβιο συλλογικό ον. Η νέα τεχνολογία στα χέρια της ελίτ απειλεί την ίδια την ζωντανή ύπαρξη, την παραμερίζει από τον πρωταγωνιστικό ρόλο του συλλογικού υποκειμένου στον χωροχρόνο, γιατί το αντικειμενικό υποκείμενο, που ταυτίζεται με το αντικειμενική πραγματικότητα, είναι ο κόσμος μέσα στο σύμπαν. Η σημερινή τάξη των κυρίαρχων είναι τόσο αλαζονική που νομίζει πως θα δουλοποιήσει με επιστημονικότητα την τεράστια πλειονότητα των ζωντανών οργανισμών υπό την αιγίδα της τεχνητής νοημοσύνης. Οπότε, πριν καταστρέψουν την υδρόγειο –και αν τελικά την καταστρέψουν– το πιο εξελιγμένο είδος –αν παραμένει το ανθρώπινο– θα χρειαστεί την οικοκομμούνα ως θεμελιώδες πλαίσιο επιβίωσης, ανάπτυξης και διαβίωσης. Με κατευθύνουν προς τον νεοκομμουνισμό πριν –ως θετικό σενάριο– ή μετά –εφόσον την γλιτώσουν κάποιοι– τον τρίτο παγκόσμιο και χωρίς να αποκλείεται η μηδενιστική εκδοχή του πλήρους αφανισμού. Ο καπετάν Ρουκούνης, αυτός ο αγρότης που είχε καταδικαστεί για ζωοκλοπή στα μικράτα του, με την στοιχειώδη παιδεία, που καλά καλά δεν του έφτανε να γράψει μια λέξη ορθογραφικά σωστή, ο οποίος στα σαράντα του σχεδόν χρόνια συμμετείχε στα σεμινάρια μαρξισμού, λενινισμού μπας και φτιάξει ένα θεωρητικό υπόβαθρο –τι βαρύγδουπο που ακούγεται!– ήταν πιο κομμουνιστής από τους πιο μορφωμένους του κόμματος, πιο ανθρωπιστής από τους πιο φιλοσοφημένους και πιο άνθρωπος από πολλούς ανθρώπους· περήφανοι δήθεν για την ανθρωπιά τους. Αν είναι το ανθρώπινο είδος μπρος στην απειλή της αυτοκαταστροφής του να σωθεί, χρειάζεται ανθρώπους σαν τον καπετάν Γιάννη, που θα υπολογίζει την οικογένειά του ως κύτταρο σαν όλα τα κύτταρα του ανθρώπινου είδους, τα μέλη της ως ανθρώπους σαν όλους τους ανθρώπους και τον εαυτό του σαν ανθρωπιστή αγωνιστή που ξεκινά από το κοινό καλό του συνόλου για να το υπηρετεί με αλτρουισμό παραμερίζοντας το ατομικό, ιδιωτικό, προσωπικό και υποκειμενικό. Είχε μέσα στο αίμα του το στοιχείο της κομμούνας ώστε να συλλαμβάνει την έκταση και το βάθος της έννοιας αυτής, υπηρετώντας με αυτοθυσία το χωριό του, γι' αυτό και παραδόθηκε για να μην το κάψουν ενώ ήταν από τους συγχωριανούς του παρατημένος στο δεύτερο αντάρτικο, αν και όλοι σχεδόν οργανωμένοι στον εφεδρικό ή στον τακτικό Ε.Λ.Α.Σ., στον αγώνα κατά του κατακτητή, στην Ελλάδα, ώστε να βγει στο βουνό επί Κατοχής να ιδρύσει αντάρτικη ομάδα, να συμπολεμήσει με τον μετέπειτα δολοφόνο του στην Βιάννο και οπουδήποτε αλλού το απαιτούσε ο απελευθερωτικός αγώνας, να μην λυγίσει όταν σκότωσαν οι Ναζί τη μάνα και την αδελφή του, και τους φτωχούς κι αδικημένους, είτε προπολεμικά όταν πρωτοστατούσε στην ίδρυση τοπικών οργανώσεων του κόμματος, στην Ανάφη ως εξόριστος, ώστε να δραστηριοποιείται σε όλα τα συλλογικά εγχειρήματα και να αφοσιώνεται με ιερή φροντίδα στα συλλογικά του καθήκοντα, κατόπιν στην οργάνωση τοπικού δημοκρατικού στρατού με την ενεργή του παρουσία στην απόδραση των σκαπανέων από το στρατόπεδο στον Άγιο Νικόλαο, οι οποίοι κατόπιν ενώθηκαν με το στρατιωτικό σώμα του Ποδιά. Και που έμεινε μόνος, εκεί αυτός, δεν λιγοψύχησε. Μια εικόνα, ένα άπειρο, η τελευταία ανάμνηση του μεγάλου γιου του, να 'χει τα δυο παιδιά του στα πόδια του και να τα παίζει και ο χωροφύλακας να τον φρουρεί για να τον παραδώσει στους μακελάρηδές του.

Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved

Πρώτη δημοσίευση

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.

Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ ή συνεχίστε στο επόμενο.