Μια παράσταση που δεν σε αφήνει να φύγεις απλός θεατής, αλλά σε μεταμορφώνει σε συνοδοιπόρο μιας αθόρυβης επιστροφής. Μια εμπειρία όχι μόνο αισθητική αλλά και βαθιά υπαρξιακή που οδηγεί το κοινό σε εσωτερικό προβληματισμό.
Ήμουν εκεί, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, το Σάββατο 12 Ιουλίου 2025. Ένα θέατρο γεμάτο κόσμο, σκέψεις και συναισθήματα. Γιατί με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, ποτέ δεν ξέρεις τι ακριβώς πρόκειται να δεις, μόνο τι πρόκειται να νιώσεις.
Η παράσταση ζ-η-θ, ο Ξένος ήταν ένας ύμνος στην επιστροφή, όχι μόνο τη γεωγραφική αλλά και την υπαρξιακή. Τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας (ζ, η και θ) ανασυνθέτουν, όχι το έπος αλλά την εσωτερική κατάσταση του Οδυσσέα: τη στιγμή που βγαίνει ναυαγισμένος στη χώρα των Φαιάκων, άγνωστος, χωρίς όνομα, χωρίς τίτλο, ένας ξένος. Όπως όλοι μας κάποια στιγμή, ίσως, βρεθήκαμε σε αυτή τη θέση, «ξένοι».
Και ο Οδυσσέας, ξαφνικά, δεν είναι πια μυθικός. Δεν ανήκει στο παρελθόν. Γίνεται σύγχρονος πρόσφυγας, μετανάστης, εαυτός σε κρίση. Η σκηνοθεσία του Μαρμαρινού γεφυρώνει εποχές, χωρίς να το φωνάζει κι έτσι το μήνυμα χτυπά πολύ πιο βαθιά: ο ξένος είμαι εγώ. Είμαι εσύ. Είναι ο δίπλα μου, ο απέναντι.
Ο λόγος ελαφρώς μετασχηματισμένος ομηρικά αλλά απολύτως κατανοητός, κυλούσε σαν νερό. Οι ηθοποιοί (με συγκλονιστικό τον Χάρη Φραγκούλη στον ρόλο του Οδυσσέα) δεν αφηγούνταν μόνο την ιστορία, τη βίωναν και την μετέδιδαν, όχι μόνο με τον λόγο τους, αλλά και σωματικά, με την κίνησή τους στον χώρο, με το βλέμμα τους, την έκφρασή τους. Ακόμα και η ανάσα τους, η σιωπή τους απέδιδαν στον θεατή το συναίσθημα και τη δύναμη της στιγμής. Υπήρξαν φορές όπου κανείς δεν μιλούσε, αλλά όλοι ακούγαμε και προπάντων νιώθαμε...
Η κορυφαία στιγμή, για μένα, ήταν όταν ο Οδυσσέας, ακούγοντας τον Δημόδοκο να τραγουδά με λυρικότητα για τον Τρωικό Πόλεμο, δακρύζει. Όχι από συγκίνηση. Από το ψυχικό βάρος και το φορτίο των κακουχιών. Από το τραύμα που κουβαλά. Εκεί, ο ήρωας δεν είναι ήρωας. Είναι άνθρωπος. Η στιγμή ήταν τόσο έντονη που ένιωθες σαν να σε άγγιζε κάποιος εσωτερικά. Το κοινό δεν αντιδρούσε. Δεν ακουγόταν ούτε ανάσα. Ήταν σαν ολόκληρο το θέατρο να είχε μεταμορφωθεί σε μία ενιαία ψυχή που δακρύζει μπροστά στη μνήμη του πόνου.
Και εκεί, ως θεατής, δεν μπορείς πια να τον κοιτάξεις επιδερμικά τον Ξένο, εισχωρείς στην ψυχή του, γίνεσαι ένα μαζί του. Τον παρακολουθείς να εκτοξεύεται. Η ένταση στη φωνή και οι λυγμοί του σε διαπερνούν. Οι παλμοί ανεβαίνουν και νιώθεις ότι θα ακούσεις τους χτύπους της καρδιάς του. Η εκφραστικότητα στην κίνησή του κλιμακώνεται και σε συνδυασμό με τον δραματικό μονόλογό του, η ερμηνεία του Χάρη Φραγκούλη μας καθήλωσε και μας απογείωσε.
Η μουσική συνοδεία των τσέλων επί σκηνής, καθ' όλη τη διάρκεια του έργου, ενέτεινε το συνονθύλευμα των συναισθημάτων. Συνομιλούσε μαζί μας, συγχρονιζόταν με τις σιωπές, τις ανάσες των ηθοποιών και ενίοτε έκλαιγε στον ώμο του Οδυσσέα. Ο χειρισμός του χρόνου στην παράσταση ήταν εξίσου μαγικός. Δεν ένιωθες να παρακολουθείς μια στεγνή αφήγηση, αλλά να βυθίζεσαι σε ένα κυκλικό ταξίδι επιστροφής, όπου το παρελθόν και το παρόν συγχωνεύονται σε ένα «τώρα» που διεγείρει όλες μας τις αισθήσεις. Νιώσαμε την Οδύσσεια να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας, σαν μια εσωτερική διαδρομή, σχεδόν διαλογιστική.
Ο Μαρμαρινός έφτιαξε μια καθαρτική τελετουργία που σε μεταμορφώνει χωρίς φανφάρες, χωρίς σκηνοθετικές υπερβολές. Μόνο με απόλυτο σεβασμό στην απλότητα και στην πηγή (ομηρικά έπη).
Στο τέλος, οι ηθοποιοί δεν αποχωρούν. Στέκονται μαζί μας. Μοιραζόμαστε μια κοινή παύση, ένα βλέμμα, μια αλήθεια. Συνδεόμαστε μαζί τους και είναι το συναίσθημα πολύ πιο ουσιαστικό και βαθύ, σαν να βίωσες κάτι ιερό, που δεν μπορεί να το φτάσει ένα απλό «μπράβο» και ένα χειροκρότημα. Ήταν ένα καθρέφτισμα, μια υπενθύμιση του ποιοι είμαστε και τι κουβαλάμε.
Έφυγα από την Επίδαυρο αργά. Κουβαλούσα μαζί μου κάτι απροσδιόριστο, ένα αίσθημα οικειότητας με τον ξένο. Ένιωθα ότι με συνόδευε ένα εσωτερικό μούδιασμα.
Ίσως γιατί, τελικά, ο ξένος ήταν μέσα μου.
Ίσως γιατί ο ξένος είναι πάντα μέσα μας. Είναι το κομμάτι του εαυτού μας που φοβόμαστε, που ξεχάσαμε ή δεν καταφέραμε ποτέ να γνωρίσουμε. Είναι ο εαυτός μας όταν γυρίζουμε «πίσω» μετά από μια μεγάλη εσωτερική ανασκόπηση και δεν αναγνωρίζουμε το σπίτι, τους ανθρώπους, όλα όσα μας καθορίζουν.
Και η επιστροφή δεν είναι ποτέ εύκολη, αλλά είναι αναγκαία. Αυτό ακριβώς μας θύμισε ο Μαρμαρινός, όχι με διδακτισμό αλλά με απλότητα. Με καθαρότητα. Με αλήθεια. Με ψυχή. Γιατί η ουσία του θεάτρου, τελικά, είναι να μας κάνει να επιστρέφουμε στον εαυτό μας λίγο πιο παρόντες, λίγο πιο αληθινοί.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε την αφίσα της παράστασης και φωτογραφίες της συντάκτριας.
Η παράσταση ζ-η-θ, ο Ξένος. Μια επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας ανήκει στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2025 και παρουσιάστηκε στις 12 και 13 Ιουλίου 2025 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, σε μεταγραφή Δημήτρη Μαρωνίτη.
Συντελεστές:
Μεταγραφή: Δημήτρης Μαρωνίτης
Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός
Παίζουν:
Χάρης Φραγκούλης, ο Ξένος
Έλενα Τοπαλίδου, Αρήτη
Χρήστος Παπαδημητρίου, Αλκίνοος
Κλέλια Ανδριολάτου, Ναυσικά
Γαλάτεια Αγγέλη, Νύμφη, κόρη κάποιου Δύμαντα, θεά Αθηνά
Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη, Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς, συνομήλικη
Στέλλα Παπανικολάου, Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς, συνομήλικη
Χριστίνα Μπακαστάθη, Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς, συνομήλικη
Ηλέκτρα Γωνιάδου, θεά Αθηνά, γυναίκα των Φαιάκων
Κλειώ Δανάη Οθωναίου, θεά Αθηνά, γυναίκα των Φαιάκων
Γιάννης Χαρίσης, Εχένηος, Αρχηγός και Σύμβουλος των Φαιάκων
Φωτεινή Τιμοθέου, Ευρυμέδουσα, γυναίκα των Φαιάκων
Νίκος Καπέλιος, Αρχηγός και Σύμβουλος των Φαιάκων, κραυγή του Ηφαίστου
Γιάννης Βάρσος, Ευρύαλος, νέος των Φαιάκων
Νικόλας Γραμματικόπουλος, Κλυτόνηος, νέος των Φαιάκων
Νεκτάριος Θεοδώρου, Ελατρεύς, Αρχηγός και Σύμβουλος των Φαιάκων
Κωστής Καπελλίδης, Aμφίαλος, θεά Αθηνά, κήρυκας, Άρης, νέος των Φαιάκων
Νίκος Κουκάς, Λαοδάμας, νέος των Φαιάκων
Τίτος Μακρυγιάννης, Θόων, νέος των Φαιάκων
Γιάννης Τομάζος, Άλιος, νέος των Φαιάκων
Λένια Ζαφειροπούλου, Τυφλός Αοιδός Δημόδοκος, Αφροδίτη
Μουσικοί επί σκηνής, τσέλο: Εύη Καζαντζή, Άλμπα Λυμτσιούλη, Αλίκη Μάρδα
Δραματουργική επεξεργασία: Ελένη Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινός
Σκηνογραφία: Γιώργος Σαπουντζής
Σχεδιασμός κοστουμιών: Ελευθερία Αράπογλου
Μουσική σύνθεση: Άντης Σκορδής
Χορογραφία: Gloria Dorliguzzo
Σχεδιασμός φωτισμού: Ελευθερία Ντεκώ
Μάσκες: Μάρθα Φωκά
Α' βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Μολέσκη
Β' βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξία Παραμύθα
Βοηθός σκηνογράφου: KατερίναΖυρπιάδου
Βοηθός ενδυματολόγου: Ερνέστα Χατζηλεμονίδου
Βοηθός χορογράφου: Στέλλα Μαστοροστέριου
Βοηθοί φωτισμού: Νάσια Λάζου, Σωτήρης Ρουμελιώτης
Μουσική διδασκαλία: Παναγιώτης Μπάρλας
Συνεργάτης από πλευράς ΚΘΒΕ για σκηνικά και κοστούμια: Δανάη Πανά
Oργάνωση παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός είναι Έλληνας σκηνοθέτης, ηθοποιός και καθηγητής θεάτρου, γνωστός για την πειραματική του προσέγγιση και την έντονη σκηνική του γλώσσα. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Βιολογία, Υποκριτική και Θέατρο. Ίδρυσε τη θεατρική ομάδα Theseum Ensemble και έχει σκηνοθετήσει έργα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συνεργαζόμενος με σημαντικούς καλλιτέχνες και οργανισμούς. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με ιδιαίτερη έμφαση στη βιοενεργειακή μέθοδο στην εκπαίδευση των ηθοποιών. Έχει διατελέσει Καλλιτεχνικός διευθυντής της Ελευσίς 2023 - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και το 2025 ανέλαβε τη θέση του Καλλιτεχνικού διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ (Αθήνα - Επίδαυρος). Το έργο του χαρακτηρίζεται από τη σύνδεση σκηνοθεσίας και δραματουργίας, εστιάζοντας στη θεατρικότητα της καθημερινής εμπειρίας.
