Από πού κι ως πού Θεσσαλονίκη;

Σήμερα θα μάθουμε πώς πήρε το όνομά της η μεγαλύτερη πόλη της Βόρειας Ελλάδας, η νύμφη του Θερμαϊκού, η κούκλα, η πρωτεύουσα της Μακεδονίας, η συμπρωτεύουσα, η μία και μοναδική Θεσσαλονίκη.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ένα τρικ για να σταματήσετε να μπερδεύεστε με την ορθογραφία. Ιδού η λύση: Να θυμάστε πάντα ότι γράφεται με δύο σου και προφέρεται με δύο ή περισσότερα λου. Όσο πιο πολλά τα λου τόσο πιο αυθεντική η προφορά.

Το 'χουμε;

Ευκολλλάκι!

Από πού κι ως πού Θεσσαλονίκη;

Η Θεσσαλονίκη ήταν κόρη του Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππου του Β' και της Νικησίπολης. Επίσης ήταν ετεροθαλής αδερφή του Μεγαλεξάνδρου, γιου του Φίλιππου με την Ολυμπιάδα.

Είχε την τύχη να γεννηθεί την εποχή που ο μπαμπάς της κέρδισε μια πολύ σημαντική μάχη απέναντι στους Θεσσαλούς κι έτσι ονόμασε το νεογέννητο Θεσσαλονίκη, που σημαίνει Θεσσαλών νίκη – απίστευτο;

Επίσης, είχε την τύχη (και την καπατσοσύνη) να γίνει νυφούλα παίρνοντας τον μεθεπόμενο βασιλιά της Μακεδονίας (μετά τον μπαμπά Φίλιππο και τον αδερφό Αλέξανδρο), τον Κάσσανδρο γι' αυτό και την είπαν «νύμφη του Θερμαϊκού».

Η τύχη (και η καπατσοσύνη) συνεχίστηκαν καθώς εκείνη την εποχή ο Κάσσανδρος ίδρυσε μια ολοκαίνουργια πόλη. Και μια μέρα, πάνω στο τσακίρ κέφι, μπήκε στην οικοδομή τραγουδώντας:

— Άιντε κάντε όλλλοι στην μπάντα να βγει να χορέψει ο Σαλλλονικιός...

Η Θεσσαλονίκη μύρισε το αλκοόλ από την κουζίνα.

— Πόσες μαλαματίνες ήπιες πάλι ρε μπεκρούλιακα;

— Καμία, βασίλλλισσά μου... Έρχομαι από τον αρχιτέκτονα...

— Βρε άσ' τ' αυτά. Πού γυρνούσες πάλι;

— Βασίλλλισσά μου, θέλω να σε πω κάτι...

— Να μη με πεις τίποτα! Έφαγα τρεις ώρες να σε κάνω κεφτέδες και εσύ μπεκρουλιάζεις στα λαδάδικα!

— Άσε τους κεφτέδες, θα παραγγείλλλουμε σάντουιτς με σουβλλλάκι. Κερνάω!

— Μπα; Γιατί παρακαλώ;

— ...και θα βάλουμε κι ένα σωρό αλλλοιφές, να γουστάρουμε!

— Γιορτάζουμε κάτι;

— Την πόλλλη που θα χτίσω!

— Τι με λες;

— Και μάλιστα θα την δώσω τ' όνομά σου, αφού!

— Με κάνεις πλάκα καρντάση μου;

— Δεν σε κάνω πλάκα βρε κουτορνίθι, ήδη τον είπα τον αρχιτέκτονα να ετοιμάσει την ταμπέλλλα: Θεσσαλλλονίκη!

— Τι με λλες; Αυτά είναι υπέροχα νέα! Άσε βρε, μην παραγγείλλλεις, θα σε κάνω μουσακά!

— Με τρέχουν τα σάλλλια ήδη!

— Και, να σε πω βασιλλλιά μου... η νέα πόλλλη... θα έχει και μετρό;

— Είναι δυνατόν να μην έχει μετρό, γιαβρί μ'; Ξεκίνησαν ήδη οι εκσκαφές, σε δύο τρία χρόνια θα είναι έτοιμο!

Δυστυχώς ο Κάσσανδρος πέθανε χωρίς να προλάβει να δει το μετρό! Και να ήταν μόνο αυτός! Από τότε πέθαναν πολλοί ακόμα βασιλιάδες, βασίλισσες, πρίγκιπες, σουλτάνοι, βεζίρηδες, προύχοντες και κοινοτάρχες, δήμαρχοι κι αντιδήμαρχοι, πρωθυπουργοί και υπουργοί, πρόεδροι κι αντιπρόεδροι! Μετρό γιοκ!

Ώσπου μια μέρα ένας πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι το μετρό της Θεσσαλονίκης είναι έτοιμο!

Κανείς φυσικά δεν τον πίστεψε και μέχρι και σήμερα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι στο μετρό δουλεύουν ηθοποιοί που κάνουν τους επιβάτες.

Μετά τον θάνατο του Κάσσανδρου, η Θεσσαλονίκη (η νυφούλα) μπορεί να μην αξιώθηκε να δει μετρό είχε όμως την τύχη (και την καπατσοσύνη) να δει βασιλιά τον πρωτότοκο γιο της Φίλιππο.

Κάπου εκεί, η τύχη την εγκατάλειψε κι η καπατσοσύνη πήγε περίπατο.

Τα κακαρώνει ο πρωτότοκος κι ο επόμενος στη σειρά, ο Αντίπατρος Β', υποψιασμένος ότι η μαμά του συμπαθούσε περισσότερο και ετοίμαζε για βασιλιά τον τρίτο της γιο, τον Αλέξανδρο Ε', την σκότωσε!

Κι όμως κυρίες και κύριοι.

Κάνε (δεύτερο) παιδί να δεις καλό!

Αυτό ήταν!

Πάπαλα!

Τετέλεσται!

Να ζήσουμε να την θυμόμαστε για την ονοματάρα της και την κούκλα που μας άφησε, την νύμφη του Θερμαϊκού, την συμπρωτευουσάρα μας!

Ααα, μην το ξεχάσω!

Από πού κι ως πού Σαλονίκη;

Φαίνεται ότι οι Άγγλοι πέρασαν το the της αγγλικής βερσιόν Thesalonic για άρθρο, και το ξεχώρισαν: The Salonic.

Άλλο που δεν ήθελαν οι Γάλλοι που με τα θου και τα δου δεν τα πάνε καλά, πέταξαν το καταραμένο αγγλικό άρθρο και την άφησαν σκέτο Salonique. Βολεύτηκαν κι οι Τούρκοι που την είπαν Selânik, γιατί να μην έρθει κι ο Ελληνάρας να την πει Σαλλλόνικα ή ακόμα και την χοντρή υπερβόλα Ξεσαλλλόνικα;

Κι όπως κάθε πόλη που σέβεται τον εαυτό της έχει το δικό της αντιπροσωπευτικό αξιοθέατο, έτσι κι η Σαλονίκη παράγει άπειρα μαγνητάκια για τα ψυγεία στα οποία δεσπόζει ο λευκός ο Πύργος.

Στον Λευκό τον πύργο πήρα τα φιλιά της

Είχε κι ένα σπίτι στην Καλαμαριάαα

Από το βαρδάρη ήταν η μαμά της

Πάππου προς πάππου Σαλονικιάαα...

Ο οποίος πύργος μοναχά για ένα μικρό διάστημα υπήρξε λευκός, τώρα είναι γκρίζος, πριν ήταν κόκκινος.

Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή...

Από πού κι ως πού Λευκός πύργος;

Το πιο δημοφιλές μαγνητάκι της Θεσσαλονίκης φτιάχτηκε τον 15ο αιώνα και αρχικά ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος.

Αργότερα ονομάστηκε Πύργος της Καλαμαριάς και Πύργος των Γενίτσαρων ώσπου άρχισε να χρησιμοποιείται ως φυλακή με το όνομα Πύργος του Αίματος καθώς πότιζε από το αίμα των θανατοποινιτών που εκτελούνταν στον εξώστη του.

Λίγο πριν μπει ο 20ός αιώνας, το 1891, ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ ο Β' σκέφτηκε ότι με ένα απλό φρεσκαρισματάκι στον πύργο (και στη μνήμη των κατοίκων της Θεσσαλονίκης) θα ξεχνιόντουσαν οι θηριωδίες που είχαν διαπραχθεί για τόσους αιώνες εκεί μέσα. Και, με ολόλευκη συνείδηση, έδωσε εντολή να βαφτεί λευκός ο πύργος.

Ένας Εβραίος κατάδικος, ο Νατάν Γκιλιντί (το όνομα επιβεβαιωμένο από την ισραηλιτική κοινότητα Θεσσαλονίκης καθώς η αγαπημένη μας Βικιπαίδεια τον αναφέρει ως Nathan Guidili ενώ η επίσημη ιστοσελίδα του Λευκού Πύργου ως Νάθαν Γκουελεντί) άσπρισε όλον τον πύργο με αντάλλαγμα την ελευθερία του.

Από τότε ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης αρχίζει και αναφέρει τον πύργο ως Τόρε Μπλάνκα, ονομασία που υιοθετούν και οι Τούρκοι στη γλώσσα τους, Μπεϊάζ Κουλέ, και αργότερα και οι Έλληνες, Λευκός Πύργος.

Ανεβείτε τους έξι ορόφους με τα 96 σκαλοπάτια του και απολαύστε μια μοναδική θέα της συμπρωτεύουσας, του λιμανιού και του Θερμαϊκού από το ύψος των τριάντα τεσσάρων μέτρων.

Μετά κατεβείτε και μπείτε σε μια καφετερία στην Εγνατία να πιείτε μια φραπεδιά, να ξαποστάσετε.

Οοοπ! Για μια στιγμή!

Τι ξεστόμισα μόλις τώρα;

Από πού κι ως πού Εγνατία οδός;

Εγνατίας τετρακόσια έξι

τράβα ταξιτζή μου πριν να φέξει...

Κάπως έτσι τραγουδούσαν οι Ρωμαίοι όταν ήθελαν να πάνε διακοπές στο Αιγαίο ή στο Βυζάντιο.

Διότι μπορεί οι αρχαίοι να έλεγαν ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη, αλλά το σωστό ήταν ότι όλοι οι δρόμοι ξεκινούν από τη Ρώμη.

Ας επιστρέψουμε λοιπόν στα παλιά τα χρόνια, τότε που κάποιοι Ρωμαίοι ήθελαν να πάνε ταξιδάκι αναψυχής στην Χαλκιδική. Αεροπλάνα δεν υπήρχαν, ΚΤΕΛ δεν υπήρχαν, στα τρένα δεν τολμούσε να μπει κανείς, η μόνη λύση ήταν να φορτώσουν τα μπαγκάζια τους στην άμαξα και όπου μας βγάλει ο δρόμος. Και πήγαιναν ρωτώντας!

— Συγγνώμη, πάω καλά για Χαλκιδική;

— Θα βγεις Αππία μπούλεβαρντ για Μπενεβέντουμ, εκεί πιάνεις Τραϊάνα στριτ. Αυτή θα σε βγάλει ντουγρού Μπριντίσιουμ. Παίρνεις το φέρι, περνάς απέναντι και βλέπεις την Εγνατία. Από κει είναι μια ευθεία!

Εδώ θα μας επιτρέψετε να πούμε (δυστυχώς) ότι οι ταξιδιωτικές οδηγίες για Σαλόνικα ήταν αρκετά σαφείς:

— Αν αποφασίσετε να μείνετε Θεσσαλονίκη μην τυχόν και παραγγείλετε καφέ. Ξεχάστε το εσπρεσάκι ή τον καπουτσίνο. Αυτοί πίνουν ένα παγωμένο, χτυπημένο νεροζούμι που το λένε φραπέ. Άσε που είναι ικανοί να μας κλέψουν τη συνταγή για τον εσπρέσο και να τον παγώσουν. Μέχρι και φρέντο θα τον έλεγαν οι αθεόφοβοι!

Ο μεγαλύτερος δρόμος στην ιταλική χερσόνησο ήταν η via Appia (από τον κήνσορα Κλαύδιο Άππιο), Αππία οδός, που κατέβαινε νότια μέχρι τη Νάπολη. Αργότερα επεκτάθηκε μέχρι το Μπρίντιζι από τον αυτοκράτορα Τραϊανό (και φυσικά ονομάστηκε Τραϊανή –όχι Τραγανή βρε πεινάλες– οδός, via Traiana).

Από εκεί το καράβι έφτανε στην Επίδαμνο, το σημερινό Δυρράχιο, από την οποία ξεκινούσε η Εγνατία οδός, που στην ουσία συνέδεε την νότια Ιταλία και την Αδριατική θάλασσα με τη Μακεδονία, το Αιγαίο και τον Εύξεινο Πόντο.

Όπως ίσως καταλάβατε, κάποιος Εγνάτιος την ξεκίνησε το 146 π.Χ. και τα 1120 χιλιόμετρά της ολοκληρώθηκαν σε 29 χρόνια.

Ο ανθύπατος Γναίος Εγνάτιος (Gnaeus Egnatius), κυβερνήτης της νεοαποκτηθείσας Μακεδονίας ήταν αυτός που έκοψε την κορδέλα στα εγκαίνια ενός από τους μεγαλύτερους δρόμους της αρχαιότητας, αν και πολλά τμήματά του ήταν ήδη έτοιμα από τους Μακεδόνες από τον 6ο αιώνα π.Χ.

Ο τρόπος που δημιουργήθηκε η Εγνατία, ακολουθώντας το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους, ήταν καθοριστικός και για τους μετέπειτα δρόμους, ακόμα και για τους σύγχρονους, καθώς ήταν μελετημένος να περνά ανάμεσα από τις δύσβατες περιοχές και δύσκολα μπορούσε κάποιος να αλλάξει την πορεία του.

Συνέβαλλε δε και στην μετέπειτα χωροταξική οργάνωση Μακεδονίας και Θράκης καθώς οι σταθμοί ανεφοδιασμού, τα πανδοχεία και τα φυλάκια, φτιάχνονταν σε απόσταση μίας πλήρους ταξιδιωτικής μέρας (από 45 ως 60 χλμ.).

Αυτός είναι κι ο λόγος που πόλεις όπως η Έδεσσα με την Πέλλα και τη Θεσσαλονίκη, η Αμφίπολη με τους Φίλιππους, η Καβάλα με την Ξάνθη και την Κομοτηνή απέχουν μια ταξιδιωτική μέρα μεταξύ τους.

Η νέα Εγνατία, ο μεγαλύτερος αυτοκινητόδρομος της Ελλάδας με μήκος 670 χλμ. ξεκίνησε το 1994 και ολοκληρώθηκε το 2014 ενώνοντας την Ηγουμενίτσα με τους Κήπους του Έβρου.

Όσο για το όνομα Εγνάτιος, με τον καιρό παραφράστηκε σε Ιγνάτιος – Ignatius (από το ignis = φωτιά, εξού και το αγγλικό ignition = ανάφλεξη). Στο παρά πέντε δηλαδή δεν είχαμε την Ιγνατία (θα την λέγαμε και Φλογερή;) οδό.

Αυτά για σήμερα. Φτιάξτε μια φραπεδιά, φάτε μια μπουγάτσα με μπόλικα κασέρια και μείνετε συντονισμένοι, τα καλύτερα έρχονται!

Χαλλλαρά!

Η ζωή είναι ωραία!

Έχουμε πολλά να πούμε ακόμα για την Θεσσαλονίκη, τις συνοικίες, τις ομάδες και τα περίχωρά της.

Αν θέλετε κάτι συγκεκριμένο, ή αν έχετε απορίες, γράψτε μου στα σχόλια ή στείλτε μου e-mail.

Φιλλλάκια πολλλά!

Γιώργος Ζώτος

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Πρώτη δημοσίευση

Η ευθυμογραφική σειρά του Γιώργου Ζώτου Από πού κι ως πού; δημοσιεύτηκε στο koukidaki.gr κάθε Κυριακή από τις 13 Ιουλίου 2025. Ξεκινήστε από την αρχή ή συνεχίστε στο επόμενο.

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]