Άγιος Νεόπλουτος

Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας

Γιάννη Σμίχελη

Ο Θεός βρίσκεται στο τίποτα, γιατί είναι ένα μικρό ή μεγάλο κενό, που με την απειρότητά του μπορεί και γίνεται ό,τι γουστάρει ώστε η αυθαιρεσία να φαντάζει ως ανωτερότητα και η πλάνη ως θαύμα. Όλα είναι του ανθρώπινου εγκεφάλου φαντασιακές επεξεργασίες, υπάρχει η αντικειμενικότητα του ανθρώπινου σώματος, η αντικειμενικότητα του κόσμου και η υποκειμενικότητα του μυαλού μας. Και όλα αυτά δένουν με την έννοια θεός. Η φύση δεν γνωρίζει από ηθική, είναι μια εντελώς και πλήρως άναρχη, άσχετη με το καλό, το κακό και τον μεσαίο δρόμο ή τον αδιάφορο ή τον αναχωρητισμό, ή την σατανική, αγαθή, ωφελιμιστική αποστασιοποίηση. Η ζωή μοιάζει σαν δυο ανδρόγυνα πλάσματα σε συνουσία για να γεννάνε και τα δυο μαζί ό,τι τους καπνίσει η καυλωτική έλξη των νόμων της χημικής τους συνεύρεσης. Οι κομμουνιστές, για να κατανοήσουν τον Μαρξ, οφείλουν να εντάξουν τη μελέτη του περί κεφαλαίου στο πλαίσιο της ηθικής υλοενεργειακής ρύθμισης της ζωώδους φυσικότητας της ανθρώπινης δράσης. Ο ιστορικός υλισμός δεν είναι παρά η αγαθή πρόθεση των εργατών για τη διαμόρφωση της κοινωνίας πέρα από τους αρχέγονους όρους της γήινης κοσμικότητας. Το περιβάλλον της υδρογείου δεν ενδιαφέρεται για τις αξίες, τις ιδέες και τους νόμους του ανθρώπινου είδους ως κοινωνικό ον, γιατί δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Είναι η απόλυτη συνθήκη που δεν νοιάζεται για τίποτα, ακόμα και όταν ο ήλιος αδειάσει και με την καταστροφική του έλξη ρουφήξει στην μαύρη τρύπα του τον πλανήτη Γη. Ακριβώς και δεν τίθεται ζήτημα πολέμου ή ειρήνης στο σύμπαν, δεν υφίσταται αυτό το δίπολο, παρά μόνο μια αρμονία σε διαρκή εξελικτική πορεία στο ακίνητο του χρόνου που είναι σαν ένας κύκλος με κεντρομόλο, φυγόκεντρο κι εκλεκτική δύναμη. Μόνο η τέχνη μπορεί να την προσεγγίσει διαισθητικά και να συνδέσει αυτή την τελειότητα με την ανθρώπινη υπερσυνείδηση.

Ο φιλελευθερισμός για να εδραιωθεί πρέπει να ακολουθήσει τον κομμουνισμό, αλλιώς θα παραμείνει πιασμένος στα δίχτυα της αυταρχικότητας, του ολοκληρωτισμού και του ρατσισμού. Η βιομηχανία για να μην καταστρέψει τον άνθρωπο να συγκροτηθεί πάνω στην οικολογία. Η δημοκρατία για να διαδοθεί παντού πρέπει να γίνει άμεση, διάφανη, καθολικά συμμετοχική, με ελεύθερη, ερευνητική, αμερόληπτη δημοσιογραφία και να γενικευτεί το δικαίωμα και το χρέος στην συλλογική ευθύνη. Η επιστήμη με τον στοχασμό να ελέγχει την τεχνολογία και να απελευθερώσει την αντικειμενική γνώση από τον υπερφυσικό μανδύα. Η ηθική να υπερβεί την τιμωρία και την ενοχή, να διαμορφώνεται γύρω από τον αλτρουισμό ώστε να λυτρώνει. Η βούληση είναι το παν, κινεί τα πάντα, η σκέψη πλανιέται παντού και είναι δράση με ή χωρίς πράξη, το συναίσθημα κρύβεται καλά ως αυθεντικό κίνητρο, κινητήριος δύναμη, το όφελος δεν έχει νόημα, το ωφέλιμο είναι η πιο βλαβερή λέξη που γέννησε ο διαφωτισμός. Όλοι οδεύουμε στον αφανισμό, ακριβώς γιατί επιδιώκουμε το χρήσιμο και αποτελεσματικό. Όλα όσα λέει ο Πεσσόα για την ανούσια σημασία της ζωής θα προκαλούσαν το μένος και την ειρωνεία των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας και εγκεφαλικά. Η ζωή έχει αυταξία, είναι η ίδια σημασία του γίγνεσθαί της, το περιεχόμενό της εξαρτάται από τα ζωντόβολά της. Είμαστε κείμενα, μελωδίες, ίχνη και κυρίως η σιγή τους. Ο χριστιανισμός είναι η κορυφαία των θρησκειών γιατί οι ήρωες της μυθιστορίας του είναι άνθρωποι των κατώτατων τάξεων, των απόκληρων. Ο μανιχαϊσμός του οφείλεται στην πολιτική του δεσποτεία. Η γιόγκα, πέρα από τους μύθους της, φέρει την άσκηση στη διάχυση στον σημερινό κατακερματισμένο κόσμο των συμφερόντων, των ειδικοτήτων, των ασφαλειών και της αδιαφορίας. Οι Κινέζοι μέχρι τώρα έχουν πετύχει το ακατόρθωτο, τον συγκερασμό κομμουνισμού, καπιταλισμού, καθολικού ελέγχου και χειραγώγηση εργαζόμενων, διαχειριστών της διαδικασίας υπερσυσσώρευσης. Η επιτυχία τους είναι και η καταδίκη τους. Όσο για τους νατοϊκούς, η φύση να βάλει το χέρι της για να γλιτώσουμε νέο ολοκληρωτισμό εξαιτίας της κινέζικης πίεσης. Όταν διακινδυνεύονται οι υψηλές κερδοσκοπίες των δυτικών τα δεινά είναι περιφερειακό ή παγκόσμιος πόλεμος με τη συνοδεία απολυταρχικού ρατσισμού.

Ο Θεός είναι, λοιπόν, το τίποτα. Το σύμπαν των συμπάντων είναι ο κόσμος των συμπάντων και τα πάντα του σχετικού. Η σοφία βρίσκεται μέσα μας, η τελειότητα μπροστά στα μάτια μας και η συνείδησή μας συνειδητά αποφεύγει την αλήθεια. Αν ξεκινήσουμε να φυτοζωούμε όπως τα δέντρα στο χέρσο έδαφος θα γίνουμε δάσος, αν παραμείνουμε στη γλάστρα, γαλλικοί κήποι για αποπλάνηση της ομορφιάς από το συμφέρον. Πάντως, οι σημερινοί άνθρωποι δεν είναι μαϊντανοί μήτε τσουκνίδες, κουτόχορτο, βλίτα, παρά μόνο καμένη γη στον καναπέ των ονειρώξεων. Η ποίηση είναι πιο σημαντική από το μυθιστόρημα, το διήγημα και το δοκίμιο γιατί γράφεται δίχως σκοπό. Οι λέξεις δεν ξέρουν πού πάνε, μήτε ο νους μπορεί να καθοδηγήσει την έμπνευση, διατυπώνεται σε γλωσσική λογική αλλά με το παράλογο στο άρμα μιας σπίθας, ενός φωτονίου, μιας κουκκίδας, ενός απειροελάχιστου κάτι στα σκοτάδια του άλογου, για να ανακαλύψει ή εφεύρει το αλφάβητο της σιγής με μια υπερδραστήρια σιωπή για ορμή. Τα όπλα σιγούν αλλά δεν σταματούν ποτέ, ο άνθρωπος σιωπά αλλά δεν σιγεί ποτέ, η ζωή σιωπά και σιγεί και πάντα μιλάει, η φύση δεν χρειάζεται να σιωπά ή να μιλά, το σύμπαν είναι ένας απύθμενος ουρανός και το κενό το θεϊκό. Το πιο παλαβό είναι ότι είμαι τρελός και ακολουθώ τον ανείπωτο αμορφοποίητο λόγο των υπονοιών της αντικειμενικής συμπαντικής ύπαρξής μου κι όσο πιο πολύ προχωράω και απομακρύνομαι από τον περίγυρό μου τόσο προσεγγίζω καλύτερα τους ανθρώπους του και διαφοροποιούμαι από αυτούς για να ταυτιστώ με την ουσία τους που έχουν, για λόγους επιβίωσης, προδώσει. Γιατί μόνο η διαβίωση μπορεί να επιβληθεί στην καρδιά του τέρατος που ονομάζεται ανθρώπινα απάνθρωπος και να φτάσει στον αυθεντικά ανθρώπινο άνθρωπο. Να μην με ικανοποιεί τίποτα, όπως και μην με κρατάει ποτέ κάτι. Να τείνω στη δοκιμή των ορίων και εξάντληση των πάντων, ανθρώπων, ομάδων, καταστάσεων. Και να μην είναι το ανικανοποίητο. Να είναι μια σκιά που ακολουθώ και μου εμπνέει ορμή, να με καλεί διαρκώς και να της καταθέτω το ανεπιτήδευτό μου σε κάθε κατάσταση εκ νέου και διαφορετικό. Σαν να υπάρχει μια φωνή και μου λέει κάθε φορά τελείωσε δεν έχει άλλο και καλύτερα να πηγαίνεις. Ακόμα κι αν επιδιώξουν να σε διαλύσουν μην δειλιάσεις να το βιώσεις. Εσύ άλλωστε έχει μια ανθεκτικότητα πέρα από τους μέσους όρους και επιπλέον την ικανότητα σε κάθε ήττα, πτώση, στραβοπάτημα να την ενισχύεις. Μπορείς να εκρήγνυσαι αλλά όχι να επιτίθεσαι σωματικά, μπορείς να εξαπολύεις μύδρους αλλά ποτέ χρήση όπλου, έχεις κάθε δικαίωμα να συμπεριφέρεσαι σαν ενεργό ηφαίστειο αλλά η λάβα σου είναι αόρατη και θεραπευτική.

Το παιχνίδι των αντοχών δεν ήταν αρχικά τέτοιο. Έκρυβε μια αλήθεια που είχε να κάνει με την προετοιμασία της φυγής μου. Οι γονείς μου έτρεμαν μην αυτοκαταστραφώ και όταν βεβαιώθηκαν ότι με καβάτζωσαν στο άρμα των περιουσιακών στοιχείων, δήθεν αφήνοντάς με να πειραματιστώ στην αποτυχία των προσωπικών μου επιλογών, τότε ήταν που ήμουν έτοιμος να δραπετεύσω. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, στο οποίο τόσο πολύ πίστευαν και θεμελίωναν τον τρόπο της ζωής τους, ταυτίστηκε με τη διαίσθησή μου και με κατεύθυνε στον δρόμο της αυθόρμητης, ασχεδίαστης περιπλάνησης στο πέρα, στο μακριά, στο εκτός των συνόρων. Τίποτα το υλικό δεν είναι ιδιοκτησία, αυτό είναι μια απάτη, και φυσικά ούτε το σώμα μας μας ανήκει, γιατί η ύλη είναι ενιαία και δεν τεμαχίζεται και ως εκ τούτου οι καπιταλιστές παίζουν το παιχνίδι της απάτης και διαστροφής. Αντιστρέφουν την αλήθεια τζογάροντας και όταν βρεθούν σε αδιέξοδο κερδοφόρου πονταρίσματος κάνουν πόλεμο. Το σώμα μας μόνο ως συμπαντικό μπορεί και ανταποκρίνεται στην ουσία του, αλλιώς απαλλοτριώνεται από το νόημά του και αλλοτριώνεται από τη φύση του, επομένως το σώμα ανήκει στη φύση του κόσμου των κόσμων, αλλιώς είναι ακρωτηριασμένο, άρρωστο, φυλακισμένο, ασθενικό, παραμορφωμένο, ανάπηρο, παράταιρο, παράνομο στον φυσικό νόμο του γίγνεσθαι και είναι. Η μόνη ιδιοκτησία μας είναι τα βιώματά μας κι αυτά σύμφωνα με το πλαίσιο της συμβίωσης των κοινών εμπειριών. Η σκέψη μας δεν είναι ιδιωτική γιατί στοχάζομαι σημαίνει τραβώ τον δρόμο προς το ατέρμονο κι αυτό είναι καθολικό, δεν τεμαχίζεται, είναι μυστηριώδες γιατί ως αχανές κρύβει τα πάντα ενώ φέρει κάθε τι. Αν ζούμε, λέει; Και βέβαια ζούμε, ζούμε και παραζούμε. Αυτό που επιλέγουμε ζούμε. Όχι με τη συνείδηση, τη λογική ή την πεποίθηση. Πίστη, ιδέες και ιδανικά δεν χωράνε, όσο για την επιστήμη κάθε απόπειρα ερμηνείας της ζωής είναι ένας αποτυχημένος πειραματισμός. Η τέχνη και η ποίηση την παλεύουν, το μυθιστόρημα δεν μετράει, είναι πολύ ορθολογικό για να ανταποκριθεί στο αυτοφυές της ζωικής ορμής. Για χάχανα είναι οι θρησκευτικές κοσμοθεωρίες και οι φιλοσοφικές περιπτύξεις με την πραγματικότητα. Μόνο ο άνθρωπος μπορεί ν' απαντήσει από μόνος του αλλά όχι ως ιδιώτης, ατομικότητα, προσωπικότητα, πολίτης, υπήκοος, ενεργό μέλος, οπαδός, υποστηρικτής, πιστός και οτιδήποτε άλλο, δεν φτάνει, όχι, όχι. Ο άνθρωπος ολόγυμνος όπως δεν τον γνωρίζει ούτε ο ίδιος του ο εαυτός, αλλά και με αυτόν μέσα σαν συστατικό μέρος μαζί με τι άλλο; έλα ντε; Το σύμπαν; Τη φύση του σύμπαντος και τη φύση της ζωής με το φυσικό της ύπαρξης; Την ειδολογική φυσική μορφή; Το μυστικό του είναι; Το ακαταλόγιστο της πιθανότητας; Το απροσδιόριστο του τυχαίου; Το άγνωστο του αγνώστου; Το οικείο άγνωστο και το ανοίκειο αποσιωπημένο; Φωτιά στα πατζάκια μας και το τίποτα μαζί μας. Το μυστηριώδες μυστικό αρκεί να μην γίνει ισμός. Ακριβώς όλα όσα ειπώθηκαν, πολύ περισσότερα τα ανείπωτα και τα διαφεύγοντα και μαζί με αυτά και το ιερό τίποτα, το άγιο κενό, το πανάγαθο άδειο.

Όλες οι μονοθεϊστικές θρησκείες δίνουν απίστευτα συγκεχυμένα βαρύγδουπους ορισμούς του απόλυτου οντός, του δημιουργού των πάντων για να κρύψουν την κοινοτυπία τους για να προκαλούν δέος και να επιτυγχάνουν την επιβολή τους με την παραφυσικά υπερφυσική διάσταση, έτσι ώστε να τρέχει ο ανθρώπινος νους φοβισμένος και πανικόβλητος στην θολή ατμόσφαιρα των λιβανιών. Όμως είναι βέβαιο πια πως το σύμπαν είναι αυτοδημιούργητο ενώ οι μεγάλοι επιχειρηματίες όχι, όσο και αν παραμυθιάζουν τον κοσμάκη με τα φούμαρα της αναρρίχησής τους στην κοινωνική πυραμίδα με αφετηρία τον πάτο. Αυτοί στηρίζονται στην καταστροφή του άλλου με δόλιο ή ώμο τρόπο, στη χρήση των διασυνδέσεών τους, στην επιρροή τους στους κρατικούς μηχανισμούς, στις συνωμοσίες και φυσικά στις κληρονομιές. Αντίθετα το σύμπαν χρειάζεται μόνο το κενό, όχι χώρο, σκέτο το άδειο, αυτό το τίποτα άνευ διαστάσων, πτυχώσεων, δυϊσμών, πολυπολικοτήτων, διαφορετικοτήτων, παραγόντων, παράγωγων και παραγωγικοτήτων. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν αυτό το απόλυτο δεν, το αδέσμευτο άλφα στερητικό, που δεν έχει καμία σχέση με το μηδέν ή το μείον, που είναι πέρα από αριθμούς, λογικές και περιεχόμενα, υπάρχει χώρια ή μαζί με το σύμπαν, προϋπάρχει ή γεννιέται ταυτόχρονα ως δυαδική σχέση με αυτό, ή βρίσκεται μέσα σε αυτό σε άρρηκτη συνύπαρξη; Πάντως είναι ο άρχοντας των δαχτυλιδιών γιατί ακριβώς δεν έχει δάκτυλα. Ο χρόνος είναι μια σύμβαση. Παίρνουμε μια περιοδικότητα μιας περιφοράς, περιστροφής, ενός τέλος πάντων φαινομένου κρίσιμου με την ενέργεια και την κίνηση ενός πλανητικού συστήματος και ξεκινάμε να μετράμε κομματιάζοντας αυτό το μέγεθος σε ίσα μέρη ως μια σύμβαση. Τι γίνεται όμως με το τίποτα; Αυτό που είναι άνευ χώρου, ανύπαρκτο, ανυπόστατο, ανούσιο, άχρονο, ακατάληπτο, δίχως περιεχόμενο, όχι μόνο δίχως ζωή, αλλά και άυλο, και με καμία ενέργεια; Και απόλυτα γενεσιουργό;

Copyright © Γιάννης Σμίχελης All rights reserved

Πρώτη δημοσίευση

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.

Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ ή συνεχίστε στο επόμενο.