koukidaki: Άγιος Νεόπλουτος

Διάλογος με τον Πεσσόα
Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας

Γιάννη Σμίχελη

Κοιμήσου μες στο σώμα σου. Έξω από αυτό είναι ανώφελο, όχι γιατί δεν γίνεται, γίνεται και παραγίνεται, αλλά δεν θα είσαι εσύ, όχι ως άγνωστος του εαυτού σου, γιατί σε τελική ανάλυση ο ίδιος ο εαυτός είναι πάντα ένας άγνωστος και μέσα από την αμφίσημη καλοπροαίρετη αναζήτηση μια διαρκή γόνιμη οικειότητα αναπτύσσεται. Ο εαυτός είναι αλλότριος εφόσον λαμβάνεται δεδομένος, γνωστός και περιορισμένος, δεν είναι ζωντανός, άρα μήτε έμβιο ον, αλλά μια στειρότητα, μαριονέτα, καρικατούρα. Αν είναι ανάπηρος διαφοροποιείται μιας και γίνεται, τελικά, με τον τρόπο του ολόκληρος μέσα από τον αγώνα του, χάρη στον ιδιαίτερο τρόπο της αναπηρικής του τελειότητας. Όχι, έξω από το σώμα σου αποκλείεται να είσαι εσύ με τον άλλον, εσύ με τον αντίπαλο, εσύ με τον εχθρό, εσύ με το εναλλακτικό εγώ σου, εσύ με το εμείς και το ανιδιοτελές εγώ σου, έξω από το σώμα δεν υπάρχεις ούτε ως ανύπαρκτος. Ανυπαρξία και ύπαρξη είναι το ίδιο και το διαφορετικό, το κοινότυπο και αλλόκοτο, το αλλιώτικο και η ταυτότητα, η συνεπαγωγή και το άτοπο που οδηγεί στο ουσιαστικό. Υπάρχω για να μπορώ και να μην υπάρχω, δεν υπάρχω ενώ υπάρχω, υπάρχω και υπάρχω και ξαναϋπάρχω, όπως και δεν υπάρχω ανύπαρκτος, είναι εφικτό, αλλά τετριμμένος ούτε υπάρχω ούτε δεν υπάρχω, είναι σκλαβιάς βαρετή ασάφεια.

Η ματαιότητα των πραγμάτων δεν είναι μάταιη, γιατί ο υπερρεαλισμός που υπερβάλει για να προσελκύει τους ανθρώπους στις καταστάσεις στις οποίες εθελοτυφλούν, αλλά βρίσκονται ήδη εγκλωβισμένοι με δίκη τους υπαιτιότητα, έχει την αλήθεια μιας ουσιαστικής πραγματικότητας. Δεν αποκαλύπτεται ποτέ ολάκερη, γιατί ούτε η ίδια φέρει τον προσανατολισμό της εξέλιξής της. Ο σουρεαλισμός είναι ένα εργαλείο προσέγγισης μιας αντικειμενικότητας η οποία ποτέ δεν εμπερικλείει την ροπή της και γι' αυτό είναι πάντα ανοικτή σε κάθε εξέλιξη. Το απτό των δρώμενων είναι πάντα παρόν, μόνο το παρόν και το παρελθόν τους κατασκευάζεται ανάλογα στο τώρα έτσι ώστε να αλλάζει ερμηνεία από την διαφορετική σύγχρονη οπτική. Η πραγματικότητα είναι όταν συμβαίνει τώρα και μετά χάνεται, το μέλλον είναι το κάθε παρόν που υποτίθεται πως θα έρθει, αλλά ποτέ δεν υλοποιείται στο ερχόμενο τώρα και το παρελθόν ένα κατασκεύασμα αναμνήσεων της μνήμης αναλόγως του συντελούμενου παρόντος. Μόνο παρόν ζούμε και όλα τα αλλά είναι υποθέσεις και εκλογικεύσεις, το παρελθόν και το μέλλον είναι νοητικά εργαλεία του παρόντος ή πραγματικές διαστάσεις του κάθε παρόντος αλλά όχι χωριστά από αυτό. Επομένως, η Ιστορία είναι μια επινόηση, η αρχαιολογία μια εικασία και ο σχεδιασμός μια ευχή. Όλα ανήκουν στον παροντικό χρόνο.

Δεν είμαστε ποτέ ένας άνθρωπος. Ο Πεσσόα έχει δίκιο με τους ετερώνυμούς του. Όπως δίκιο έχει και με την πρόζα, είναι ένα λογοτεχνικό είδος περιγραφικής συμπύκνωσης ώστε να τείνει στην ποιητικότητα δίχως να εγκλωβίζεται ποτέ σε φόρμες. Ξεχειλίζει διαρκώς σαν μια μπίρα που αφρίζει και δίνει έξω από το ποτήρι. Δεν είναι φουσκονεριά σε ποτάμι, ούτε γάλα σε βρασμό. Λοιπόν είμαστε μια ελλιπής ενότητα με πολλούς ανθρώπους μέσα μας και ο άλλος είναι η πηγή που δίνει περιεχόμενο στους χαρακτήρες μας γιατί, πώς αλλιώς να τους ξεχωρίσουμε κάνοντάς τους διακριτούς μεταξύ τους, παρά μόνο στην αναπόφευκτη επικοινωνιακή διάδραση με τους άλλους; Αν λοιπόν ο ελληνικός λαός είναι σήμερα υπαρκτός το οφείλει στους ξένους αφού μπόλιασαν την ελληνικότητα με τη διαφορετικότητά τους. Όσο πιο ανοικτή είναι μια εθνότητα στους βαρβάρους τόσο το καλύτερο γι' αυτήν· θα γίνουν όλοι μαζί άνθρωποι αφού θα πρέπει να υπερκεράσουν την αμοιβαία βαρβαρότητά τους. Μία ασθενή με όγκο στον εγκέφαλο μου είχε πει πως ήμουν τυχερός που είχα ζήσει στη Γαλλία, την Γερμανία και την Ελλάδα γιατί είχα τουλάχιστον τρεις ζωές. Εγώ νομίζω πως έχω ήδη περισσότερες και ως εκ τούτου, ο Φερνάντο με τις ετερότητες του συγγραφικού του ταλέντου με βοηθάει να εξιχνιάσω όλη τη πολυσχιδή ενότητά μου που μπάζει και καλά κάνει, γιατί αν ήμουν εντελώς λογικός θα ήμουν μονάδα και όχι ενιαίος, θα ήμουν μονόχνοτος και όχι πολύφωνος και αναμφίβολα πτώμα ζωντανό με μια σαπισμένη νοοτροπία εθνικών μειοδοτών. Γιατί οι εθνικιστές είναι οι προδότες του έθνους το οποίο, δήθεν με τρελή ευλάβεια, προσκυνάνε ακριβώς διότι όταν κλείνουν πόρτες, παράθυρα και βουλιάζουν σαπιοκάραβα με πρόσφυγες καταστρέφουν την ελληνικότητα.

Ουσιαστικά μ' αυτή την απόπειρα πρόζας στα χνάρια του Φερνάντο Πεσσόα κλείνει ένας κύκλος λογοτεχνικών κειμένων μ' επίκεντρο τα βιώματά μου. Οι επανεκδόσεις όσων έχουν ήδη δημοσιευτεί θα αφορούν κατά το πλείστον την δεύτερη φωνή των κειμένων και διορθώσεις ως προς την εκφραστικότητα, τον ρυθμό, την εμβάθυνση εννοιών και συγκεκριμενοποίηση περιγραφών ή αποσαφήνιση σημείων σε ασάφειες και κενά νοήματος. Πάντως, μπορώ να χαρακτηρίσω το σώμα αυτών των έργων του Γιάννη Σμίχελη –Ανένδοτη ζωή, Διαισθητικό, Σκοτεινή κουκκίδα, Πέρα παραπέρα, Διάχυση, Τοξικοί έρωτες με την δεύτερη φωνή τους, Δύσκολοι αποχαιρετισμοί, Δάφνες του Δαφνιού και Άγιος Νεόπλουτος– όπως και τα έργα της Νεφέλης Σμίχελη –Ευδόκιμο μέλι και Συνομιλία με το εμείς μαζί με την δεύτερη φωνή τους– ως εκφράσεις ενός βιωματικού αξιακού ρεαλισμού. Αναμφίβολα, όσο προχωρούσε η ηλικία μου και κυρίως όταν αποστασιοποιήθηκα από τον παλιό μου εαυτό και χαρακτήρα, εξαιτίας της μετανάστευσης στην Γερμανία, την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και την ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής μου, διαπίστωσα, μαζί με τους ψυχοθεραπευτές και καθοδηγητές διαλογισμού, πως το εμπειρικό φορτίο μου ήταν υπερβολικά βαρύ, ακραίο και περίεργο. Είναι αλήθεια πως χάρη στη γιόγκα και την εξάσκηση στην αυτοσυγκέντρωση κατάφερα όλα τα εσωτερικά κουβάρια, τους κόμπους, τους λαβυρίνθους να συλλάβω, εξιχνιάσω, ερμηνεύσω και να πετύχω ικανοποιητικό βαθμό απελευθέρωσης από φαύλους κύκλους, τοξικούς συναισθηματισμούς και μελοδραματικές συγχύσεις. Το κύριο συμπέρασμα είναι πως αυτός που ήμουν ήταν μια διαστρέβλωση της υπαρξιακής ουσίας μου και μέσω των διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών του συμπυκνωμένου γραπτού λόγου περιέγραψα, βήμα προς βήμα, όλη την πορεία της αλλοτρίωσης, αυτοακύρωσης, αυτοκαταστροφικότητας, αντίδρασης, θεραπείας, αυτοπροσδιορισμού και αναγέννησης του ίδιου του πραγματικού εαυτού μου στην πληρότητά του και σε δυναμική πορεία.

Οι τρεις συνιστώσες, λοιπόν, των έργων μου είναι τα βιώματα, οι αξίες και η χωροχρονική πραγματικότητα μέσα στην οποία έζησα. Αναμφίβολα οι αξίες αυτές έχουν ως βασική κοιτίδα τις κοινές αναζητήσεις με τον Μάνο στα φοιτητικά μας χρόνια, 1990 έως 1999, που επικεντρώνονταν στον δημοκρατικό σοσιαλισμό, στη λαϊκή εξουσία του ΕΑΜ-Ε.Λ.Α.Σ., στην ριζοσπαστική οικολογία με κατεύθυνση τον αναρχικό κομμουνισμό της αταξικής κοινωνίας. Ναι, ναι θα μου αντιτείνετε πως στην πρώτη φάση επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα κι ενώ έχει συμβεί η αυτοδιάλυση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η καπιταλιστικοποίηση των πρώην κρατών μελών του, εμείς ονειροβατούσαμε. Ειλικρινά καλά κάναμε και αυτό επιβεβαιώνεται μετά από τριανταπέντε χρόνια αφού η ευρωπαϊκή ένωση, παρά την πρώτη φάση της τέταρτης τεχνολογικής επανάστασης, την ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πλούτου και εξαιτίας της συγκεντροποίησής του στο 1% του πληθυσμού, πάει από το κακό στο χειρότερο, απειλείται με τρίτο παγκόσμιο πόλεμο ενώ το κοινωνικό κράτος δικαίου έχει απορυθμιστεί ή συρρικνωθεί ή καταληφθεί από διεφθαρμένους πολιτικούς, μαφίες και λομπίστες πολυεθνικών επενδυτικών σχημάτων. Ευτυχώς που στην εποχή με τις παχές αγελάδες των αναβολικών και τα στρουμπουλά καλλίγραμμα σιλικονάτα γουρούνια εμείς ψάχναμε τον νέο δρόμο προς τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό που ο Μαρξ με τον Ένγκελς στο κομμουνιστικό μανιφέστο σκιαγραφούσανε. Αποδείχθηκε πως μπορεί να είχαμε χαθεί στους στοχασμούς μας αλλά τελικά δεν είχαμε αυταπάτες, τις οποίες διέδιδαν εντέχνως οι νεοφιλελέδες με την ταμπέλα του λαϊκού καπιταλισμού μέσω του τζογαρίσματος στις χρηματιστηριακές αξίες. Οι δικές μας οι αξίες αποδεικνύονται ανθεκτικότερες, πέρα από διατιμήσεις και τιμολογήσεις και πολύ πιο ουσιαστικές από τα λεφτά, τα φράγκα που σώνει και καλά ήθελαν και θέλουν οι παγκόσμιοι κύκλοι εξουσίας να επιβάλλουν ως καθολική αξία. Όχι μόνο η τιμή τιμή δεν έχει αλλά αυτό το ρητό εκπορεύεται από την βασική αρχή η ζωή είναι ανεκτίμητη, το περιβάλλον είναι ανεκτίμητο και η δημιουργία είναι η υπεραξία της δράσης υπό την καθοδήγηση καθολικών, πανανθρώπινων και οικολογικών αξιών άσχετων με τα ιδιωτικά συμφέροντα και τα οφέλη των καταπιεστικών κι εκμεταλλευτικών ελίτ. Στην τέχνη, η πιο αναγνωρισμένη ελίτ είναι των ανώνυμων δημιουργών που η ταπεινότητα και λαϊκότητά τους αντιστρατεύονται τις ελίτ του πλούτου, της ισχύος και των κρατικών μηχανισμών ακριβώς για να αναδείξουν το κοινά αποδεκτό, το γενικό καλό του συνόλου των ζωντανών στα οικοσυστήματα πλάθοντας την πρώτη ύλη καλλιτεχνικότητας που θα εμπνεύσει τις επόμενες γενεές πάνω στον δρόμο μιας επαναστατικής πορείας της αρμονικής ειρήνης. Είναι ξεκάθαρο πως στην εποχή των ολοκαυτωμάτων, οι προνομιούχοι με τις αυταρχικές ή ολοκληρωτικές κυβερνήσεις θα βαδίζουν με τα πυρηνικά όπλα προς την αυτοκαταστροφή, ενώ οι λαοί με τα γυμνά κορμιά τους προς τη χαραυγή της νέας κοινωνίας της αυθεντικής ισότητας.

Πρώτη δημοσίευση

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα του Θανάση Μυλωνά.

Το πεζογράφημα αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου του Γιάννη Σμίχελη Άγιος Νεόπλουτος: Διάλογος με τον Πεσσόα - Απέναντι στο βιβλίο της ανησυχίας, που δημοσιεύτηκε σε 42 μέρη στο koukidaki.gr από τις 25 Απριλίου 2025 και κάθε Παρασκευή. Ξεκινήστε την ανάγνωση από εδώ