Ή αλλιώς: Ο Γιώργος Μπιλικάς μιλάει με τον Νίκο Ζωιόπουλο, εφ' όλης της ύλης
Με τον Νίκο Ζωιόπουλο γνωριστήκαμε το 1993 όταν πρωταγωνιστήσαμε και οι δυο μας μαζί με τον Νίκο Χατζόπουλο στην ταινία μικρού μήκους Φιλοσοφία (την πρώτη ταινία του σκηνοθέτη Δημήτρη Αθανίτη), που κέρδισε το Βραβείο του Φανταστικού στο 17th Drama Internationnal Short Film Festival. Από το 2023 δε ανήκουμε και στον ίδιο εκδοτικό οίκο, τις Εκδόσεις 24γράμματα. Με την ευκαιρία της πρόσφατης έκδοσης του βιβλίου του με τίτλο Αργεί και αφού ο Νίκος είναι ένας πολυσχιδής καλλιτέχνης, κάναμε μία όμορφη συζήτηση εφ' όλης της ύλης. Σας την παραθέτω.
Νίκο, πώς ξεκίνησε η ιστορία σου ή, αν θες, η επαφή σου με την τέχνη;
Νίκος Ζωιόπουλος: Στις αρχές της δεκαετίας του '70 ιδρύσαμε, μαζί με τον Κώστα Διαμαντόπουλο και τον Αντώνη Παπαδόπουλο, τον Θεατρικό Όμιλο Λόφου Σκουζέ. Παίξαμε πολύ θέατρο του δρόμου, σε πλατείες και έξω από εργοστάσια στη λήξη της βάρδιας: Καπνεργοστάσιο, Μηναΐδης-Φωτιάδης κ.α. Παίξαμε, επίσης, πολλές φορές έξω από καφενεία σε ορεινά χωριά, που για πρώτη φορά πήγαν στα μέρη τους θεατρικές παραστάσεις.
Τι κάνατε δηλαδή σ' αυτή την ομάδα;
Ν.Ζ.: Δεν ήμασταν μόνο ηθοποιοί, κάναμε κι άλλες δουλειές. Στήναμε τον χώρο, κάναμε τα σκηνικά, και πολλές φορές βγαίναμε στους δρόμους διαλαλώντας την παράσταση.
Ποια θεατρική παράσταση θα ξεχώριζες από αυτές που έχεις παίξει;
Ν.Ζ.: Τα «Καραγκιόζικα» του Βασίλη Ρώτα.
Γιατί ξεχωρίζεις αυτή την παράσταση; Θυμάσαι δηλαδή κάτι που έχει μείνει έντονα στη μνήμη σου;
Ν.Ζ.: Ναι, βέβαια! Στο χωριό Ελιά, που δεν είχε ξαναπάει θέατρο ποτέ, στο τέλος της παράστασης, ερχόντουσαν οι παππούδες και μας πιάνανε, για να διαπιστώσουν αν είμαστε αληθινοί. Στην Ιστιαία, στον θερινό κινηματογράφο που τώρα πια δεν υπάρχει, η προηγούμενη ομάδα είχε αφήσει στο πάτωμα της σκηνής πινέζες. Εγώ λοιπόν έπαιζα ξυπόλητος. Οπότε βγαίνοντας, πάτησα μια δυο τσαλακωμένες πινέζες και τότε κατάλαβα ότι δεν θα τη βγάλω καθαρή και πήγα στα παρασκήνια γυρίζοντας με μια σκούπα. Ο κόσμος έσκασε στα γέλια νομίζοντας ότι είναι κι αυτό μέρος της παράστασης.
Και ποια είναι η συνέχεια στα καλλιτεχνικά σου δρώμενα; Ο κινηματογράφος;
Ν.Ζ.: Ναι!
Πώς έγινε αυτό;
Ν.Ζ.: Είχα ξεκινήσει σπουδές στη σχολή της Ευγενίας Χατζίκου. Η πρώτη ταινία δε που έπαιξα, μαζί με τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση, ήταν η ταινία «Παραμονές γάμου», της Στέλλας Βασιλαντωνάκη. Συμφοιτητής μου ήταν και ο Δημήτρης Σπύρου, που έπαιξα και είχα το φροντιστήριο της ταινίας του «Ο ψύλλος».
Υπάρχει κάποια ταινία από όσες έχεις παίξει που ξεχωρίζεις; Και γιατί;
Ν.Ζ.: Ναι. Είναι «Ο γιος του φύλακα», του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, όπου έκανα τον ρόλο του κωφού. Πρωταγωνιστικό ρόλο –που τον θεωρώ σημαντικό– έπαιξα στο «Τρικολόρε», του Ηλία Δημητρίου, όπου κέρδισα βραβείο ερμηνείας σε δύο διαφορετικά φεστιβάλ.
Τι είναι το βραβείο για σένα; Τι σημαίνει;
Ν.Ζ.: Ένα αστείο του μυαλού είναι. Πιστεύεις ότι ανταμείφθηκες. Όλα αυτά για μια στιγμή, ίσως για ένα μόνο βράδυ. Στη Δράμα, που είμαι δημοφιλής και που πήρα το πρώτο βραβείο, είχε σηκωθεί όλη η αίθουσα και με χειροκροτούσε. Από τη στιγμή όμως που σηκώθηκα να πάρω το βραβείο μέχρι που κατέβηκα και γύρισα στη θέση μου, δεν θυμάμαι τίποτα. Σαν ο εγκέφαλός μου να είχε εκκρίνει ντοπαμίνη για να μην πάθω τίποτα. Η αξία του βραβείου είναι λοιπόν ότι, την επόμενη χρονιά, δεν με πήρε κανείς να παίξω στην ταινία του. Η δεύτερη φορά, που βραβεύθηκα, ήταν εκτός Ελλάδας αλλά δεν είχα παρευρεθεί, οπότε δεν έχω καμία ανάμνηση από αυτό.
Τα ντοκιμαντέρ πότε ήρθαν στη ζωή σου;
Ν.Ζ.: Το όνειρό μου ήταν να γυρίζουμε όλη την Ελλάδα με ένα μπουλούκι και συνάμα να συναντάμε ανθρώπους της υπαίθρου να τους φωτογραφίζουμε και να βιντεοσκοπούμε τα επαγγέλματα που χάνονται, αλλά αυτό δεν έγινε ποτέ. Στη δεκαετία, όμως, του '90, συνεργάστηκα με αρκετούς σκηνοθέτες στην παραγωγή των ταινιών τους και μετά συμμετείχα στην έρευνα και έκανα κάμερα και ήχο. Ενδεικτικά, αναφέρω «Τα λόγια της σιωπής» της Λουκίας Ρικάκη, «Τα κέρατα του ταύρου» του Θανάση Παπακώστα, «Αβραάμ και Ιάκωβος», «Κούρδοι στην Αθήνα» και «Οι συγκάτοικοι», σε συν-σκηνοθεσία με την Εύα Στεφανή. Σκηνοθέτησα και μερικά άλλα: «Κλειώ Μακρή», «Οι διπλανοί μας άνθρωποι», «Το ταξίδι» «Θέλω να πάω στο χωριό», «Μάτω» κ. α.
Τι ήταν αυτό που σε έκανε να ασχοληθείς με τις παραγωγές ντοκιμαντέρ; Ποιο ήταν δηλαδή το κίνητρο;
Ν.Ζ.: Η μαγεία των ανθρώπων. Όταν έμενα στο Μεταξουργείο, παρατηρούσα το καφενείο απέναντι από το σπίτι και έβλεπα κάθε μέρα έναν άνθρωπο να είναι μεθυσμένος και να τραγουδάει. Είχα ξεκινήσει να τον «τραβάω» με την κάμερα, όταν συνάντησα την Εύα που τον «τραβούσε» κι αυτή. Από αυτό, μετά από ατέλειωτα ξενύχτια και ψαξίματα του πρωταγωνιστή Χρήστου Βάγια, βγήκε το ντοκιμαντέρ «Τι ώρα είναι;» της Εύας Στεφανή.
Ξεχωρίζεις κάποιο ντοκιμαντέρ;
Ν.Ζ.: «Οι συγκάτοικοι» και η «Μάτω».
Και σα να μη σου φτάνουν όλα αυτά, ασχολείσαι και με την συγγραφή. Τι γράφεις;
Ν.Ζ.: Αν δεν είχα προκαταλήψεις, νομίζω ότι θα έγραφα από πιτσιρικάς. Αλλά, επειδή δεν ήμουνα ποτέ καλός μαθητής, έλεγα ότι αυτά είναι για τους γραμματιζούμενους. Θυμάμαι ότι είχα φάει πολλές αποβολές στο σχολείο, με αιτία τα «ζουμερά» ποιηματάκια που έγραφα για τις συμμαθήτριές μου. Πέρασαν πολλά χρόνια για να πιστέψω ότι μπορώ να γράψω ποίηση.
Προτιμάς την ποίηση δηλαδή;
Ν.Ζ.: Ναι! Επειδή είμαι τεμπέλης και δεν μπορώ να συγκεντρώνομαι, προτιμώ τα εύκολα στιχάκια που τα σκέφτομαι πάνω στη μηχανή ή ακόμα μέσα σε ταινίες ή σε βασιλικά ηλιοβασιλέματα.
Από όλα όσα ασχολείσαι, ξεχωρίζεις κάτι; Κάτι που αγαπάς περισσότερο από τα υπόλοιπα;
Ν.Ζ.: Ναι! Να γράφω στιχάκια σουρεάλ. Π.χ. «Η ζωή είναι απελπιστικά όμορφη για να την περνάς με κάποιον άλλο» ή «Πού πας τα βράδια κι έρχονται σκοτάδια;».
Μήπως όμως αυτό λειτουργεί εις βάρος των υπολοίπων;
Ν.Ζ.: Νομίζω ότι έχεις πέσει διάνα. Δεν θέλω να ασχολούμαι ούτε με την υποκριτική, ούτε με τα ντοκιμαντέρ. Θα 'θελα μόνο να γράφω και να φωτογραφίζω.
Γιατί κάποιος ασχολείται με την τέχνη;
Ν.Ζ.: Είναι ένα μυστήριο το γιατί κάποιοι ασχολούνται με την τέχνη. Πιστεύω ότι είναι οι καταβολές τους. Δηλαδή στην οικογένειά τους μπορεί να υπήρχαν καλλιτέχνες. Αλλά νομίζω ότι μπορεί να έχουν επηρεαστεί από τον δάσκαλό τους ή από μία ταινία, από μία μουσική παράσταση, από έναν πίνακα ζωγραφικής, από την Ιστορία…
Εσύ δηλαδή, εκφράζεσαι καλύτερα μέσα από ένα ποίημα ή μέσα από μια φωτογραφία;
Ν.Ζ.: Όχι! Θεωρώ ότι εκφράζομαι από την ολότητά μου. Πιστεύω ότι η καθημερινότητά μου είναι ένα θέατρο, μία ταινία, λέξεις που μπερδεύονται και πολλές φορές αυτό το σαρδάμ, τις κάνει να φαίνονται κάτι σουρεαλιστικό. Όταν πηγαίνω σε μία δημόσια υπηρεσία, έχω ένα γλυκανάλατο χαμόγελο, όταν πηγαίνω σε έναν σκηνοθέτη, παίρνω το ύφος του καλλιτέχνη, όποτε βρίσκομαι με την παρέα μου, σκάμε στα γέλια με μπουφονικούς αλαλαγμούς, ή σκοτωνόμαστε για τα πολιτικά, τα κοινωνικά, τα αθλητικά...
Ας δούμε τώρα και τα βιβλία σου. Μίλησέ μας γι' αυτά.
Ν.Ζ.: Έχει πλάκα. Πίστευα ότι κάποιο είναι το αγαπημένο μου, αλλά τελικά είναι σα να έχεις τρία παιδιά, που ποτέ δεν λες ότι αγαπάς κάποιο περισσότερο από τ' άλλα.
Ποια είναι αυτά τα τρία παιδιά;
Ν.Ζ.: Το πρώτο είναι το «Αέρας μεταλλικός», με υπέροχα σχέδια της μεγάλης ζωγράφου Ηώς Αγγελή. Έγραψα 240 ποιήματα για να καταλήξω στα 26 που μπήκαν στο βιβλίο. Όταν καμιά φορά τα κοιτάζω, βρίσκω ότι θα άλλαζα κάποια. Πιστεύω ότι αυτή ήταν η ρομαντική μου περίοδος.
Πότε εκδόθηκε ο Αέρας μεταλλικός;
Ν.Ζ.: Εκδόθηκε το 2013, από την t-short του Κυριάκου Χατζημιχαηλίδη.
Ναι, θυμάμαι και την παρουσίαση που είχε γίνει στο Black Duck. Το δεύτερο βιβλίο σου ποιο είναι;
Ν.Ζ.: Είναι «Τα παγωτά φτιάχτηκαν για την κόλαση», με ένα μοναδικό εξώφυλλο της Ηώς Αγγελή, που είχα ξεκινήσει να το γράφω πριν από 18 χρόνια. Αποφάσισα τελικά, με την υπερπολύτιμη επιμέλεια και βοήθεια του Γιώργου Μπιλικά, να το τελειώσω και να το εκδώσω το 2023, με τις εκδόσεις «24γράμματα», του Γιώργου Δαμιανού.
Σε τι αφορά το βιβλίο αυτό;
Ν.Ζ.: Είναι μια μικρή αυτοβιογραφική νουβέλα των παιδικών μου χρόνων, με άφθονες φωτογραφίες της εποχής.
Και ποιο είναι το τρίτο;
Ν.Ζ.: Το τρίτο είναι το «Αργεί», με ωραία μοντέρνα σχέδια της Νεφέλης Μαρματάκη, που ήταν να εκδοθεί το 2020, αλλά λόγω πανδημίας η έκδοση ματαιώθηκε. Εκδόθηκε, τελικά, το 2024 από τις εκδόσεις «24γράμματα», του Γιώργου Δαμιανού.
Μίλησέ μας για αυτό το βιβλίο. Τι είναι;
Ν.Ζ.: Είναι ένα παιχνίδισμα με τις λέξεις. Θα ήθελα να είναι χαϊκού, αλλά ο δεκαεπτασύλλαβος δεν μου βγαίνει.
Μου κάνει εντύπωση ο τίτλος. Πώς προέκυψε;
Ν.Ζ.: Αυτό το βιβλίο με βασάνισε πάρα πολύ. Με τους τίτλους, με τις πανδημίες, να βγει, να μη βγει, και «η επανάσταση αργεί. Κι αν θα 'ρθει, θα 'ν' αντεπανάσταση»... Η λέξη «Αργεί» είναι το απάνθισμα αυτού του βιβλίου με τους μυστήριους στίχους, που έχουν πολλές και διαφορετικές έννοιες. Και παρόλο που έχει εκδοθεί, μοιάζει σα να μην έχει τελειώσει.
Γιατί αυτό;
Ν.Ζ.: Γιατί αφήνει κάτι απραγματοποίητο.
Πώς είναι η συνεργασία σου με τους εκδότες;
Ν.Ζ.: Άριστες, μέχρι κλαμάτων. Και επειδή ο πιο πρόσφατος είναι ο Γιώργος Δαμιανός, όταν με σύστησε ο φίλος μου ο Γιώργος Μπιλικάς, είπα να κάνω κι εγώ το κομμάτι μου, και του είπα «Εμένα ο πατέρας μου έχει γράψει Το πικραμένο δειλινό, που τραγούδησε ο Γαβαλάς κι ο Καζαντζίδης». Αμέσως ο Δαμιανός άρχισε να το τραγουδάει, σα να το ήξερε από τα γενοφάσκια του. Άφωνος εγώ, που ακόμα και σήμερα, δεν ξέρω τα λόγια του τραγουδιού.
Διαβάζουν οι Έλληνες, Νίκο;
Ν.Ζ.: Βέβαια! Διαβάζουν, το Instagram και το Facebook. Πιτσιρικάς ήμουν στην ΚΝΕ και έλεγα –και λέγαμε– ότι δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από την τηλεόραση. Όμως σήμερα, η μεγαλύτερη μάστιγα είναι το smartphone. Χάνεις την αίσθηση της καθημερινότητας, της ζωής, την πραγματικότητα των γύρω σου. Βλέπεις την πανσέληνο και το ηλιοβασίλεμα στο smartphone. Η ζωή σβήνει. Γίνεται εικονική πραγματικότητα. Τεχνητή νοημοσύνη.
Τι έχεις να πεις για όλα αυτά που ζούμε; Για τη σημερινή πραγματικότητα;
Ν.Ζ.: Η Γάζα, το Σουδάν, η πείνα, η Ουκρανία, η μετανάστευση είναι ένα γκρίζο σύννεφο. Τίποτα περισσότερο. Ευτυχώς που μας ξυπνάνε από τον λήθαργο αυτόν, η Μαρία Καρυστιανού και ο Πάνος Ρούτσι, δύο ξεχωριστές ανθρώπινες υπάρξεις που μιλάνε για το πιο αυτονόητο πράγμα. Το δίκιο της φωνής μας.
Αν θα μπορούσες να αλλάξεις τον κόσμο, τι θα άλλαζες;
Ν.Ζ.: Το πρώτο πράγμα που θα έκανα θα ήταν αυτό που είχε πει ο Γιάννης Ρίτσος: «Ξέρω πως η πρώτη δικαιοσύνη είναι η σωστή διανομή του ψωμιού», το δεύτερο θα ήταν η κατάργηση όλων των ιδιωτικών αυτοκινήτων και τρίτο, θα σταματούσα τον παγκόσμιο τουρισμό με την απίστευτη μαζικότητα και τον γιγαντισμό που γίνεται σήμερα. Έχουν αλωθεί όλες οι παραδοσιακές και φυσικές τοποθεσίες του πλανήτη. Έχουν εξοντωθεί όλοι οι αυτόχθονες πληθυσμοί. Να θυμόμαστε ότι παρ' όλες τις οικολογικές καταστροφές που κάνουμε, ο πλανήτης θα συνεχίσει να γυρίζει για πέντε δις χρόνια ακόμα. Εμείς είμαστε που θα αφανιστούμε.
Κάποια παρουσίαση για το Αργεί; Ετοιμάζεις;
Ν.Ζ.: Το «Αργεί» εκδόθηκε για να είναι αργό. Ο τίτλος του βιβλίου επηρέασε όλη τη διαδικασία της έκδοσης, με πάρα πολλά σκαμπανεβάσματα και δεν ξέρω τελικά αν θα κάνω παρουσίαση ή θα το αφήσω να κυλήσει μόνο του.
Γράφεις τώρα κάτι καινούργιο;
Ν.Ζ.: Δεν είμαι του καινούργιου εγώ. Είμαι του παλιού. Έχω κάτι μικρές ιστορίες καθημερινότητας και πολλά ευχολόγια. Δεν ξέρω αν ο εκδότης μου θα θελήσει να τα εκδώσει. Θα δούμε όμως. Ίσως αυξήσω τις μικρές ιστορίες καθημερινότητας.
Τι θα συμβούλευες τους νέους συγγραφείς και ποιητές;
Ν.Ζ.: Να μην το βάζουν κάτω. Πιστεύω πως ό,τι έχουν στο μυαλό τους, πρέπει να το γράφουν. Μια τεχνική που μας είχε πει μια φίλη συγγραφέας, είναι να γράφουμε κάθε βράδυ τι κάναμε όλη την ημέρα. Δεν μπορείς να φανταστείς τι θησαυρούς μπορείς να βγάλεις διαβάζοντάς τα μετά από πέντε έξι μήνες. Τους συμβουλεύω να το δοκιμάσουν.
Τι εύχεσαι για τον κόσμο;
Ν.Ζ.: Ειρήνη σε όλους τους λαούς και όχι στον υπερπληθυσμό που καταστρέφει όλα τα υπόλοιπα όντα, φυσικά και ζωικά, στον κόσμο.
Νίκο Ζωιόπουλε, εύχομαι καλή συνέχεια σε ό,τι κάνεις και σε ευχαριστώ για την όμορφη συζήτηση.
Ν.Ζ.: Εγώ σ' ευχαριστώ Γιώργο, που μου έδωσες την ευκαιρία να εκφράσω κάποιες απόψεις μου για τη ζωή και την τέχνη. Ευχαριστώ και το koukidaki για τη φιλοξενία και εύχομαι να μεγαλώσει και να γίνει, στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, μια μεγάλη κουκκίδα.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Ο Νίκος Ζωιόπουλος γεννήθηκε στην Κοκκινιά και μεγάλωσε στον Λόφο Σκουζέ. Σπούδασε στην θεατρική-κινηματογραφική σχολή της Ευγενίας Χατζίκου. Ασχολήθηκε με άφθονες χειρωνακτικές εργασίες. Επίσης, ασχολήθηκε με το θέατρο, τον κινηματογράφο και την ποίηση. Έπαιξε σε αρκετές ταινίες: Ο ψύλλος, Τρικολόρε, Τι είναι αυτό;, Ο γιος του φύλακα, Μετεωρίτες, Βαρέα ανθυγιεινά, Μαχαιροβγάλτης, Χορωδία του Χαρίτωνα, Μπιλόμπα, Ακροβάτες του κήπου, Ο Όμηρος, Ταξίδι στην Μυτιλήνη, Σύμπτωμα, Ευτυχία, Φόνισσα, Δεξιώσεις κ.α. Συνεργάστηκε με σημαντικούς σκηνοθέτες: Εύα Στεφανή, Λουκία Ρικάκη, Δημήτρη Αθανίτη, Δημήτρη Κουτσιαμπασάκο, Δημήτρη Σπύρου, Ηλία Δημητρίου, Σοφία Παπαχρήστου, Εύα Νάθενα, Λάκη Παπαστάθη, Άγγελο Φραντζή, Φίλιππο Τσίτο, Γιάννη Οικονομίδη, Κώστα Γιάνναρη, Τάσο Ψαρρά κ.α. Βιβλία του, που έχουν εκδοθεί, είναι τα: Αέρας μεταλλικός (t-short, 2013), Τα παγωτά φτιάχτηκαν για την κόλαση (24γράμματα, 2023) και Αργεί (24γράμματα, 2024).
