Από πού κι ως πού Βρετανία;

Τι θα λέγατε να κάνουμε ένα διάλειμμα από την ελληνική περιφέρεια και να πιάσουμε μια ευρωπαϊκή χώρα στην άλλη άκρη της ηπείρου μας;

Τι ρωτάω, θα μου πείτε, αφού ό,τι θέλω κάνω, να 'χαμε να λέγαμε και να 'χουμε να πούμε.

Οπότε, τελείως δημοκρατικά και με την σύμφωνη γνώμη των περισσοτέρων πάμε να μάθουμε…

Από πού κι ως πού Γηραιά Αλβιώνα, Μεγάλη Βρετανία και Βρετάνη;

Πρώτα απ' όλα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι όταν μιλάμε για τη Μεγάλη Βρετανία αναφερόμαστε στο νησί, γιατί το κράτος ονομάζεται Ηνωμένο Βασίλειο. Το νησί Μεγάλη Βρετανία περιλαμβάνει κάποια βασίλεια (ή wannabe βασίλεια) που ενώθηκαν και έκαναν αυτό το ένα Ηνωμένο Βασίλειο όπως η Αγγλία, η Σκωτία και η Ουαλία.

Η παλιότερη ονομασία του νησιού ήταν Αλβιώνα, από την ρίζα alb- που σημαίνει λευκό (λατ. albus, εξού και Άλπεις και αλμπίνος) πιθανώς επειδή το πρώτο που αντίκρυσαν οι εξερευνητές ήταν τα λευκά κατσάβραχα του Ντόβερ.

Συνήθως, η Αλβιώνα δεν πάει σκέτη, προηγείται κάποιο επίθετο.

Για τους ποδοσφαιρόφιλους είναι το «δυτική» (West Bromwich Albion), για τους Έλληνες το «γηραιά» Αλβιώνα ενώ για τους Γάλλους, που κάτι παραπάνω ξέρουν ως γείτονες, υπερισχύει το ύπουλη, «la perfide» Albion!

Γύρω στο 300 π.Χ. πέρασε από κει ο Πυθεύς, ο Μασσαλιώτης Έλληνας εξερευνητής, που άκουσε τους ιθαγενείς να αυτοαποκαλούνται Prittani ή Prettani (κελτικά = άνθρωποι ζωγραφισμένοι μπλε με τατουάζ) και τους ονόμασε Πρεττανούς.

Ανεπιβεβαίωτες, αλλά αρκετά αξιόπιστες, πηγές υποστηρίζουν ότι οι Πρεττανίδες όταν βάφονταν υπερβολικά ονομάζονταν pretty women...

Μετά ήρθε ο Τζούλης ο Καίσαρας, οι Πρεττανικές νήσοι έγιναν «νήσους Μπριττάνικους» και κάπως έτσι φτάσαμε στα Britannic islands (που άλλοτε γράφονται με 2 t κι άλλοτε με 2 n) και τελικά στην Βρετανία που όλοι(;) αγαπήσαμε.

Και πότε έγινε Μεγάλη η Βρετανία;

Όταν άρχισε να φθίνει η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι Βρετανοί βρήκαν ευκαιρία και πάτησαν απέναντι, στο δυτικό άκρο της Γαλλίας, σε μια περιοχή που όσοι διαβάζετε Αστερίξ, θα την ξέρετε ως Αρμορική (γαλατικά Aremorica, η χώρα που βλέπει θάλασσα).

Κι αφού αναβάθμισαν το νησί τους σε Great, υποβάθμισαν τη γαλλική φτωχολογιά σε Minor (μικρή).

Δυτική, γριά ΚΑΙ (πόσο, μα πόσο!) ύπουλη Αλβιώνα…

Με τον καιρό, η Μάινορ Μπρίτεν απέβαλε το υποτιμητικό «μικρή» πήρε και την αρμόζουσα νορμανδο-φραντσέζικη προφορά κι έγινε Μπγετάνιι (με το γο το γαλλικό και το νιι το σωστό, το πατρινό).

ΥΓ.1: Στο εθνόσημο του Ην. Βασιλείου μπορεί κανείς να διαβάσει το, από το 1413, εθνικό σύνθημα στα γαλλικά, τη γλώσσα που συνεννοούνταν τότε οι ευγενείς, οι οποίοι αποφεύγαν τα ξιπασμένα αγγλικά τα οποία μιλούσε μόνο η πλέμπα: «Dieu et mon droit» (Ο Θεός και το δικαίωμά μου).

Μια φράση που μέχρι τώρα διχάζει για την ερμηνεία της.

ΥΓ.2: Η ίδια φράση υπάρχει και στο logo των the Times μαζί με ακόμα μία γαλλική: «Honni soit qui mal y pense». Αυτή προέρχεται από το μότο του διαβόητου τάγματος της Καλτσοδέτας (γαλλιστί ζαρτιέρα). Η δε μετάφραση της φράσης απαντά σε αυτό που μόλις σκεφτήκατε: «Ντροπή σε όποιον σκέφτηκε κάτι άσχημο!».

Συνεχίζουμε…

Από πού κι ως πού Αγγλία;

Αγγλία είναι η England, αρχικά Engaland, χώρα των Άγγλων, οι οποίοι Άγγλοι ήταν Γερμανοί…

Πρώτη αναφορά στη λέξη βρίσκουμε στον Τάκιτο, το 98 μ.Χ., που αναφέρει ότι μόλις οι Ρωμαίοι πρωτοαντίκρυσαν αυτή τη φυλή αναφώνησαν:

— Deus meus! Μα πόσο Ugly πχια;

Εντάξει, ίσως –λέμε ίσως– να τους είπαν Anglii επειδή προέρχονταν από το Angeln, μια περιοχή βόρεια της Σαξονίας, στη βάση της χερσονήσου της Γιουτλάνδης που σήμερα ονομάζεται Schleswig-Holstein. (πώς;)

Ε, ναι! Οι σημερινοί Σχλεσβιχάνοι-Χολσταϊνιώτες είναι very (βέροι) απόγονοι των άγριων αγγλοσαξονικών φυλών που τελικώς επικράτησαν στο νότιο μέρος της Βρετανίας ονομάζοντάς την, τον 9ο αιώνα, «Βασίλειο της Αγγλίας».

Πάμ' παρακάτ'...

Από πού κι ως πού Ουαλία;

Από την άλλη, η Ουαλία ανέκαθεν ήταν γουαναμπί βασίλειο, όμως μέχρι πρίγκιπα κατάφερε να καμαρώσει. Και κάθε φορά που ένας πρίγκιπάς της (βλέπε Ουίλιαμ) πάει να πάρει τον θρόνο, αυτομάτως προβιβάζεται σε βασιλιά του Ηνωμένου Βασιλείου.

Πλέον, νομίζω ότι το έχει πάρει απόφαση και της αρκεί που στην ένωση (Ηνωμένο Βασίλειο) αναφέρεται ως κίνγκντομ.

Η λέξη Ουαλία προέρχεται από την προγερμανική λέξη Walhaz (βαλχάζ = ξένος). Η λέξη Walhaz φαίνεται ότι είναι πολυταξιδεμένη μιας και δεν εξαπλώθηκε μόνο προς τα βορειοδυτικά, πιθανολογείται ότι μέσω των Σλάβων έφτασε και στο Βυζάντιο βαφτίζοντας ξένους και τους Βλάχους.

Δηλαδή, Βλάχοι- Ουαλλοί, πρώτα ξαδέρφια!

Ακούστε τώρα, οι βάρβαροι Αγγλοσάξονες που έκαναν ντου κάθε λίγο και λιγάκι στη Βρετανία, αποκαλούσαν Ουαλούς, δηλαδή ξένους, τους ντόπιους Βρετανούς που μιλούσαν λατινικά και ήταν σαφώς πιο εκλεπτυσμένοι.

Η Ουαλία στα Βρυθονικά (τα ποια;) ονομάζεται Cymru (Καμ-ρεε)! Aν δείτε Ουαλό και του πείτε: «Come ρεε καρντάση», να ξέρετε, θα σας συμπαθήσει.

Και για να μην αφήνουμε απορίες και απωθημένα, τα Βρυθονικά (των Ουαλών) μαζί με τα Γαελικά (των Σκωτσέζων) ανήκουν στις πρεττανικές γλώσσες, αυτές που μιλούσαν οι ιθαγενείς πριν πατήσουν οι Αγγλοσάξονες κι οι Βίκινγκς και τα κάνουν όλα του Σαιξπήρου.

Ξένος, για τους Σκωτσέζους, καθώς ήταν Ουαλός στην καταγωγή, Ουαλός ακόμα και στο όνομα, ήταν και ο Γουίλιαμ Γουάλας (ο μπλε Μελ Γκίμπσον στην ταινία Braveheart) που πρωτοστάτησε το 1300 στους αγώνες των Σκωτσέζων εναντίον των Άγγλων. Αλλά γι' αυτούς ανοίγουμε άλλο κεφάλαιο με τον τίτλο: Ποιος σκοτίζεται για τους Σκώτους και τους άρχοντες του Σκότους;

Από πού κι ως πού Σκωτία;

Μη ρωτήσετε σοβατζή για σκοτία (εκείνη τη ρίγα στον τοίχο που σχηματίζει σκιά), θα σας πει «σκοτίστηκα» και θα σας χρεώσει τα μαλλιοκέφαλά σας.

Πάρτε το αλλιώς!

Εδώ μιλάμε για Χάιλαντς, για την Nessie, το κιλτ, την γκάιντα και τα ευεργετικά (αν και παρεξηγημένα) σκωτσέζικα ντους.

Βάλτε ένα σκατς, πιείτε στην υγεία μας και πάμε να ξεκινήσουμε.

Στο κεφάλαιο «Βρετανία» μάθαμε ότι τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Πυθέας είδε κάτι βαμμένους τύπους μπλε με τατού.

Το χούι αυτό παρέμεινε για πολλούς αιώνες ακόμα, κυρίως στην βόρεια Βρετανία, εκεί που κυριαρχούσε η κέλτικη φυλή των Πικτών (pictus = βαμμένος) όπως τους είχαν ονομάσει οι Ρωμαίοι.

Κατά τον 9ο αιώνα, οι Πίκτες ενώθηκαν με τους Γαέλους, που ήρθαν από την Ιρλανδία, δημιουργώντας το βασίλειο της Alba (γαελικά προφέρεται Άλαμπα, που σημαίνει λευκή, ίδια ρίζα με την Αλβιώνα), ονομασία που παραμένει μέχρι και σήμερα χαρακτηρίζοντας το Βασίλειο της Σκωτίας.

Ένα βασίλειο που για αρκετό καιρό διεκδικούσαν ο Άγγλοι μέχρι που, όπως είπαμε και προηγουμένως, ο πατροπαράδοτος μπλε Ουαλός με το ουαλικό όνομα και την ουαλική καταγωγή, Γουίλιαμ Γουάλας, ο Braveheart Mel Gibson για τους σινεφίλ, ήταν αυτός που πρωτοστάτησε το 1300 στους αγώνες για την απελευθέρωση, που κράτησε μέχρι το 1706, όταν και ενώθηκαν ξανά με τους Άγγλους.

Και αφού ήταν Άλαμπα γιατί την είπαν Σκωτία;

Scotland είναι η γη των Scotti.

Σκότι ονόμαζαν οι Ρωμαίοι τους Γαέλους, που τους άκουσαν να αυτοαποκαλούνται Sgaothaich (αν θέλετε να το προφέρετε βάλτε μερικούς κόκκους πιπέρι στο στόμα σας και δοκιμάστε να τους καταπιείτε αμάσητους. Θα βγει πρώτο ένα πνιχτό βήξιμο κι έπειτα ένα ηχηρό φτάρνισμα. Συγχαρητήρια! Μιλάτε άπταιστα γαελικά!)

Παρεμπιπτόντως, Sgaothaich δηλαδή Σγκάου-θάαϊ-τσσουυυ σημαίνει πλήθος, ορδή!

Μέσα στις πολλές θεωρίες για την ονομασία Σκότι, υπάρχει κι αυτή που υποστηρίζει ότι οι υποχθόνιοι Γαέλοι θύμισαν στους Ρωμαίους ότι στην Ελλάδα υπήρχε μια λέξη που τους χαρακτήριζε επακριβώς: Σκότος!

Πρωτεύουσα είναι το «Εν-την-μπορώ» (Edinburgh) και μεγαλύτερη πόλη το «Εν-την-παλεύω» (Γλασκώβη).

Κλείνουμε με μια μικρή πινελιά στο απέναντι νησί της Ιρλανδίας, αφού το βασίλειο της Βόρειας Ιρλανδίας μαζί με τα υπόλοιπα 3, το 1801, δημιούργησαν το Ην. Βασίλειο, Royaume Uni (Ρουαγιώ Μυνί) για τους Γάλλους.

Τώρα που πήρατε μια ιδέα από τις πολλές και διάφορες φυλές που μπήκαν βγήκαν μπαστακώθηκαν στο νησί ίσως πάρετε και μια ιδέα από ένα ακραίο τοπωνύμιο, θύμα της κακής ή, καλύτερα, της παντελούς έλλειψης συνεννόησης.

Από πού κι ως πού Torpenhow Hill;

Ταυτολογία είναι το σχήμα λόγου κατά το οποίο μια έννοια εκφράζεται δύο και τρεις φορές με σχεδόν τις ίδιες λέξεις ή φράσεις.

Για να γίνει πιο κατανοητή η ταυτολογία θα πρέπει να την καταλάβετε. Ίσως μάλιστα σας δώσω μερικά παραδείγματα για παραδειγματισμό. Αλλά φαντάζομαι ότι είσαστε αρκετά έξυπνοι για να μην είστε βλάκες.

Ταυτολογία μπορούμε να βρούμε και σε πιο απλές φράσεις:

Ζήσε τη ζωή!

Πέσε κάτω!

Σήκω πάνω!

Ταυτολογία βρίσκουμε συχνά και σε τοπωνύμια όπως στην έρημο Σαχάρα μιας και σαχάρα στα αραβικά σημαίνει έρημος. Έρημος Έρημος.

Αλήθεια, σας έρχεται στο μυαλό κανένα τοπωνύμιο στην Ελλάδα που να έχει ισχύσει η ταυτολογία;

Στην Ευρώπη πάντως το πιο ακραίο παράδειγμα ταυτολογίας είναι ο λόφος Torpenhow Hill (προφέρεται τόου-πεν-χάου χιλ) στην περιοχή Κάμπρια της βορειοδυτικής Αγγλίας.

Δώστε προσοχή:

Όταν οι Σάξονες έφτασαν στο νησί ρώτησαν τους Κέλτες πώς λέγεται εκείνος ο λόφος.

Οι Κέλτες απάντησαν Pen, που σημαίνει λόφος στα ουαλικά.

Και τότε οι Σάξονες τον ονόμασαν Tor Pen. (δηλαδή λόφος Λόφος)

Μετά ήρθαν οι Βίκινγκς και ρώτησαν τους Σάξονες πώς λέγεται εκείνος ο λόφος.

Tor Pen, απάντησαν οι Σάξονες και τότε οι Βίκινγκς πρόσθεσαν τη λέξη Hougr που στα παλιά σκανδιναβικά σημαίνει λόφος: Tor Pen Hougr. (δηλαδή λόφος λόφος Λόφος)

Τέλος, καταλάβατε τι έγινε όταν οι Άγγλοι πήραν την κυριαρχία της περιοχής και παράφρασαν λίγο το τραχύ σκανδιναβικό haugr σε how.

Είχαμε τον λόφο Λόφο-λόφο-λόφο! Torpenhow Hill!

Όσο για το χωριό κάτω από τον λόφο, γράφεται μεν Torpenhow όμως προφέρεται τριπένα ίσως για να μην ταυτίζεται με τον λόφο! (μην λένε δηλαδή ότι μένω στο χωριό Λόφο-λόφο-λόφο κάτω από τον λόφο Λόφο-λόφο-λόφο)

Αυτά!

Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε!

Ή αλλιώς όνο όνο ίτο που έλεγαν κι οι αρχαίοι (Γιαπωνέζοι) σοφοί!

Ντάρλινγκς, τα λέμε νεξτ Σάντεϊ, μένι μένι κίσες φρομ Γιουνάιτεντ Κίνγντομ!

Γιώργος Ζώτος

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Πρώτη δημοσίευση

Η ευθυμογραφική σειρά του Γιώργου Ζώτου Από πού κι ως πού; δημοσιεύτηκε στο koukidaki.gr κάθε Κυριακή από τις 13 Ιουλίου 2025. Ξεκινήστε από την αρχή.

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]