Από πού κι πού Ξάνθη;

Σήμερα θα πάμε βόρεια. Συγκεκριμένα θα πιάσουμε μια καταπληκτική περιοχή με απίστευτες εναλλαγές στο έδαφός της. Βουνά, ποτάμια, θάλασσες, ιστορικές πόλεις, πανέμορφα χωριά, λιμνοθάλασσες, πολυπολιτισμικότητα, τα πάντα όλα!

Για να μην σας κρατάω σε αγωνία...

Κυρίες και κύριοι και παιδιά...

Τρρρρρτττρρρρρτρρρρ (ντραμ ρολ)

Καλώς ήρθατε στην Ξάνθη!

Από πού κι ως πού Ξάνθη;

Όχι ότι είναι καμιά σπουδαία πόλη…

Είναι Η ΠΟΛΗ.

Η κυρά κι αρχόντισσα της Θράκης, η πόλη που μαγνητίζει τους επισκέπτες, που με την πρώτη γνωριμία σε αφήνει άφωνο, η πόλη που δεν χορταίνεις είτε είναι βαρύς χειμώνας είτε είναι κατακαλόκαιρο, με αμέτρητες καφετέριες, τσιπουράδικα, ταβερνάκια –φοιτητούπολη αφού–, η πόλη που συνδυάζει το ανατολίτικο στοιχείο με το μοντέρνο και το αρχαίο ελληνικό, η γενέτειρα του Μάνου Χατζηδάκι, η πόλη που δεν θα βαρεθείτε ποτέ, η κούκλα, η μαγική εικόνα, η... εντάξει σταματάω, μην νομίζετε ότι είμαι και προκατειλημμένος, απλώς έχω μια σχετική συμπάθεια, μέχρι εκεί.

Βρίσκεται σε πέρασμα κι έτσι ακριβώς την ονόμασαν οι πρώτοι κάτοικοί της, η θρακιώτικη φυλή των Σατραίων: το Πάρα (στη νότια Ελλάδα θα την έλεγαν ο Πόρος = η διάβαση) Με τον καιρό το άρθρο ήρθε και κόλλησε και έγινε Τοπάρα και αργότερα Τόπυρος.

Όταν οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν αυτό το σημαντικότατο πέρασμα δημιούργησαν την Εγνατία οδό, και φυσικά η πόλη ήρθε και κούμπωσε ως σπουδαίος κόμβος με το νέο της λατινικό όνομα Ρούσια, καθότι άκουγαν Τόπυρος (πύρινος, ρούσος) και το μετέφρασαν ανάλογα στη γλώσσα τους.

Κι όταν αργότερα ήρθαν οι Βυζαντινοί, μετέφρασαν την Ρούσια στο ελληνικότερο Ξάνθεια που από τους Οθωμανούς έγινε Κζαντέ μέχρι, τελικά, να πάρει την σημερινή της ονομασία: Ξάνθη.

Μια πόλη στην κυριολεξία χαμένη στη μετάφραση.

Να πάτε να διασκεδάσετε στο ξακουστό καρναβάλι της αν και ό,τι εποχή και να πάτε κάποια εκδήλωση θα πετύχετε, να περιπλανηθείτε στη γραφική παλιά Ξάνθη με τα 1200(!) διατηρητέα κτήρια, να ψωνίσετε στο παζάρι, να χαζέψετε στην κεντρική πλατεία με το επιβλητικό ρολόι από το 1888, να φάτε τζιγεροσαρμάδες, καζάν ντιπί και σαραγλί και φυσικά όταν επιστρέψετε να φέρετε στους φίλους σας τις περίφημες ξανθιώτικες καριόκες.

Αλλά μην τυχόν και δεν τολμήσετε να βγείτε και παραέξω από την πόλη.

Αν πάρετε τον δρόμο για την Δράμα, θα κάνετε μια παραμυθένια διαδρομή δίπλα στον ποταμό Κόσυνθο, αν πάτε βόρεια θα βρείτε πολύ σημαντικά μοναστήρια αλλά και τα Πομακοχώρια όπου θα φάτε πεντανόστιμες πίτες και κεμπάπ όπως μόνο εκεί ξέρουν να φτιάχνουν κι αν πάτε νότια, προς παραλία, θα συναντήσετε τα Άβδηρα, την πατρίδα του Δημόκριτου και του Πρωταγόρα.

Όπως ίσως καταλάβατε, η Ξάνθη είναι μια καλούτσικη πόλη, τίποτα ιδιαίτερο, τίποτα συναρπαστικό!

Όμως δεν ήταν πάντα η κυριότερη πόλη και πρωτεύουσα του τόπου. Ποια ήταν;

Από πού κι ως πού Γενισέα Ξάνθης;

Τον Μάρτη και τον Απρίλη του 1829 δύο αλλεπάλληλοι σεισμοί ισοπέδωσαν την πόλη της Ξάνθης και τα περίχωρα.

Οι κάτοικοι, έντρομοι, μετακινήθηκαν μερικά χιλιόμετρα νοτιότερα μεταφέροντας την πρωτεύουσα και όλες τις διοικητικές υπηρεσίες στην Νέα Ξάνθη, τουρκικά Γενί Κζαντέ, η οποία με τον καιρό έγινε Γενιτζέ (Yenıce) μέχρι να εξελληνιστεί σε Γενισαία το 1921 (πλέον γράφεται Γενισέα).

Το 1870, μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά στη Γενισέα, η πρωτεύουσα επανήλθε στην Παλιά Ξάνθη (οθωμανικά Εσκιτζέ Κζαντέ). Σήμερα, η Γενισέα είναι πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη του δήμου Αβδήρων, όμως τις μεγάλες δόξες της τις γνώρισε στις αρχές του 20ού αιώνα για τα υψηλής ποιότητας καπνά της.

Για να καταλάβετε τι καπνό φουμάρανε εκεί στη Γενισέα αρκεί να αναφέρουμε ότι στην Ευρώπη ιδρύθηκαν δύο εταιρείες τσιγάρων οι οποίες περήφανα διαλαλούσαν στη φίρμα τους τον τόπο προέλευσης του καπνού που επεξεργάζονταν. Η μία στην Δρέσδη (Yenidze Sigara Fabrikas) και η άλλη στο Ηνωμένο Βασίλειο (Yenidje Tobacco Co Ltd).

Να σταθούμε λίγο σε αυτήν την τελευταία της οποίας ιδρυτής ήταν ο Louis Rothman και έδρα της η Pall Mall st.

Αν δεν σας λένε κάτι αυτά τα ονόματα δεν πειράζει, δεν χάνετε και τίποτα.

Αν σας λένε, καταλαβαίνετε την ποιότητα και την αξία των καπνών της Γενισέας.

Γιατί όμως ο τοπικός Δήμος ονομάστηκε Αβδήρων; Τόσο σημαντικά είναι τα Άβδηρα;

Από πού κι ως πού Άβδηρα;

Στον όγδοο άθλο του, ο Ηρακλής κλήθηκε να πιάσει τα άλογα του Διομήδη.

Ο Διομήδης ήταν γίγαντας, γιος του θεού Άρη ενώ ήταν και βασιλιάς της Θράκης.

Επίσης, ήταν φιλόζωος, αγαπούσε ιδιαίτερα τέσσερα άλογα –δώρα του μπαμπά Άρη– που δεν έμοιαζαν και πολύ με τα συνηθισμένα αλογατάκια που ξέρουμε.

Τα άλογα αυτά είχαν χάλκινες μασέλες και σιδερένιες οπλές και ήταν φουλ μοβόρικα.

Ο Διομήδης, μπορεί να ήταν φιλόζωος, δεν ήταν όμως φιλάνθρωπος γιατί όταν κάποιος ξένος τύχαινε να περάσει από το βασίλειο τον πέταγε για μεζέ στα πετ.

Το τεστ στην αρχή φάνηκε ευκολάκι για τον Ήρα που πήρε μαζί και τον φίλο του, τον Άβδηρο (αχάααα), γιο του Ερμή παρακαλώ!

Βρήκαν τα άλογα, τα αιχμαλώτισαν και τα έκρυψαν λίγο παρακάτω επειδή υπολόγιζαν ότι ο Διομήδης θα αντιδρούσε.

Και πράγματι, ο Διομήδης έστειλε στρατό εναντίον τους. Μιλάμε για πολύ στρατό, μιλιούνια ατελείωτα.

Κι όσο ο Ήρα αμυνόταν, ο Άβδηρος φύλαγε τα άλογα.

Κάποια στιγμή βαρέθηκε, ο Ήρα, να παίζει άμυνα, κάνει κάτι πλημμυρικά κόλπα που τα είχε μάθει από τους στάβλους του Αυγεία και κάνει νερομπούρμπουλο όλη την πεδιάδα του Νέστου. Όσα φανταράκια δεν πνίγηκαν το βάλανε στα πόδια κι έμεινε μόνο ο Διομήδης με τον Ήρα σε μια τετ-α-τέτ μονομαχία στον Ελ Νέστο.

Και μπορεί ο Ήρα να ήταν αθάνατος, ημίθεος κ.λπ. αλλά κι ο Διομήδης ήταν γίγαντας, μην το ξεχνάμε. Έπεσε το ξύλο της αρκούδας μέχρι που τελικά κέρδισε ο ήρωας της καρδιάς μας και έσυρε τον Διομήδη μέχρι τα άλογά του που τον κατασπάραξαν, έστω και με το ζόρι.

Και λέμε με το ζόρι γιατί δεν πολυπεινούσαν μιας και προηγουμένως είχαν ήδη φάει τον καημένο τον Άβδηρο!

Απαρηγόρητος ο Ηρακλής, που έχασε τον καλό του φίλο, έχτισε μια πόλη και την ονόμασε Άβδηρα.

Τα δε άλογα, μόλις χώνεψαν το αφεντικό τους, ηρέμησαν και τότε ο Ηρακλής τα άφησε ελεύθερα. Όμως, απ' ότι φαίνεται, παραγίνανε ήρεμα γιατί όταν μια μέρα πήγαν βόλτα μέχρι τον Όλυμπο κατασπαράχθηκαν από τα άγρια θηρία!

Τοποθετημένα σε πολύ στρατηγικό σημείο, απλωμένα στην πεδιάδα του Νέστου, τα Άβδηρα γνώρισαν μεγάλες στιγμές στην αρχαιότητα και ανάθρεψαν τρανές προσωπικότητες με πρώτο και καλύτερο τον Δημόκριτο, που ονόμασε το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο της χώρας μας στην Αγία Παρασκευή.

Όμως και τα πλημμυρικά κόλπα του Ηρακλή έπιασαν τόπο μιας και κάπως έτσι δημιουργήθηκε ένας πίνακας ζωγραφικής.

Από πού κι ως πού Πόρτο Λάγος;

Στο φημισμένο Λαγονήσι εξετάσαμε την ετυμολογία της λέξης και αποφανθήκαμε ότι κάποιος ναυτικός, πιθανότατα Ενετός, ανακάλυψε μια λίμνη (lago) στην περιοχή, πέρασε και το ακρωτήριο για νησί και τελικά βγήκε η ετυμηγορία: Λαγονήσι.

Όλα λάθος όπως καταλαβαίνετε!

Στην περίπτωση του Πόρτο Λάγος όμως τα έχουμε όλα σωστά!

Το λιμάνι (porto) της λίμνης (lago) Βιστωνίδας είναι το βορειότερο λιμάνι της Ελλάδας και το βορειότερο Λάγος (αφού υπάρχει το Λάγος της Νιγηρίας και το πρωτοπόρο Λάγος της Πορτογαλίας, και τα τρία λιμάνια σε λιμνοθάλασσες σε αντίθεση με το μούφα Λαγονήσι).

Όπως είπαμε και στα Άβδηρα, στον όγδοό του άθλο, ο Ηρακλής έκλεψε τα άλογα, όμως ο Διομήδης έστειλε στρατό εναντίον του και τότε ο λεβέντης μας έκανε μια χραααπ, άνοιξε τη γη για να εισχωρήσει το νερό της θάλασσας πλημμυρίζοντας την πεδιάδα του Νέστου κι έτσι έπνιξε τα κακόμοιρα τα φανταράκια.

Έτσι ακριβώς δημιουργήθηκε η λίμνη Βιστωνίδα, τέταρτη σε μέγεθος στην Ελλάδα.

Αργότερα ονομάστηκε από τους Βυζαντινούς Πόροι γιατί είχε δύο πόρους (περάσματα), ένα κανάλι που ένωνε τη θάλασσα με τη λίμνη και μια στενή λωρίδα γης για τους πεζοπόρους.

Τους βυζαντινούς Πόρους, οι Τούρκοι, φαίνεται ότι τους ταίριαξαν ηχητικά ή και οπτικά με μύτες (= burun) κι έτσι είχαμε νέα ονομασία για τη λίμνη: Μπουρού γκιολ (göl = λίμνη).

Στην περιοχή μπορεί κανείς να θαυμάσει έναν τεράστιο πίνακα ζωγραφικής με μια ονειρεμένη παλέτα χρωμάτων: Ροζ φλαμίνγκο, πορφυροτσικνιάδες και σταχτοτσικνιάδες, αργυροπελεκάνοι, μαύροι κορμοράνοι και ασπρομετωπόχηνες, που ανακατεύονται με το καταπράσινο δάσος και τα γαλάζια νερά, ενώ στο σκηνικό βρίσκεται και το γραφικό λιμανάκι του Λάγος με τα πολύχρωμα ψαροκάικα δημιουργώντας ένα ονειρεμένο θέαμα και την αξία της λίμνης ανεκτίμητη σε αυτόν τον προστατευόμενο υγροβιότοπο της Θράκης, από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης!

Δεν τελειώσαμε όμως ακόμα με την περιοχή!

Πάρτε μία ακόμα πινελιά στον απίστευτο καμβά της θρακικής περιοχής.

Από πού κι ως πού Τοξότες Ξάνθης;

Ευκολάκι! Όλοι οι κάτοικοι του χωριού είναι γεννημένοι μεταξύ 22 Νοεμβρίου και 21 Δεκεμβρίου.

Αν κάποιο παιδί γεννηθεί νωρίτερα ή αργότερα το στέλνουν στην Ξάνθη για παραδειγματισμό και παραμένει εκεί μέχρι να κάνει αίτηση αλλαγής ζωδίου ώστε να του επιτραπεί η είσοδος στο μαγευτικό αυτό χωριό που βρίσκεται δίπλα στα στενά του Νέστου, τα ονομαζόμενα και Θρακικά Τέμπη.

Όσο για τους τουρίστες, ας μην ανησυχούν, όσοι δεν ανήκουν στο ζώδιο του Τοξότη.

Με μια απλή υπεύθυνη δήλωση με την οποία θα απαρνιέστε το ζώδιό σας, για όσο χρονικό διάστημα παραμένετε στο χωριό, θα μπορείτε να θαυμάσετε αυτό το ανεκδιήγητο ποτάμι που ζωγραφίζει απίστευτους μαίανδρους μέσα σε ένα απαράμιλλο «αισθητικό δάσος» γεμάτο με πλατάνια, αγριελιές, κέδρους και λεύκες!

Οι φήμες λένε ότι οι τοξότες του Μεγαλέξανδρου έκαναν την πρακτική τους εκεί αν και το πιο πιθανό είναι επί τουρκοκρατίας να υπήρχαν πολλοί τεχνίτες που κατασκεύαζαν τόξα και βέλη εκεί γι' αυτό και το χωριό, που ήταν αμιγώς τουρκικό, ονομάστηκε Okçular (οκτσιλάρ = τοξότες).

Το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθαν τρία κύματα προσφύγων από την Τραπεζούντα, την Ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία και το 1924 το Οκτσιλάρ (ή Οξιλάρ) μεταφράστηκε ακριβώς σε Τοξότες!

Καλημέρα μόνο στους Τοξότες, στους υπόλοιπους...

Άντε γειά!

Γιώργος Ζώτος

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Πρώτη δημοσίευση

Η ευθυμογραφική σειρά του Γιώργου Ζώτου Από πού κι ως πού; δημοσιεύτηκε στο koukidaki.gr κάθε Κυριακή από τις 13 Ιουλίου 2025. Ξεκινήστε από την αρχή.

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]