Τι σας ώθησε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Νέλλη Σπαθάρη: Η νουβέλα μου «Το Νησί και ο τελευταίος τουρίστας» αποτελεί μια μη συμβατική ματιά στο θέμα του υπερτουρισμού. Από τη μεριά του πατέρα μου έχω καταγωγή Κωνσταντινουπολίτικη, έχω μεγαλώσει στο Παρίσι και με χαρακτηρίζει ένα πνεύμα κοσμοπολιτισμού, όχι με την τυπική σημασία αλλά με τη σημασία που έδωσε η αρχαιοελληνική φιλοσοφία στην έννοια «πολίτης του κόσμου». Μου αρέσει να ταξιδεύω, να ανακαλύπτω ξένους τόπους και πολιτισμούς. Ουσιαστικά, να είμαι εγώ η ίδια τουρίστρια σε ξένους τόπους. Από τη μεριά της μητέρας μου έχω ρίζες από την Ύδρα, η οποία τα καλοκαίρια προσελκύει πολλούς τουρίστες με αποτέλεσμα να έχει ανοίξει μια σύγκρουση για το εάν αυτό είναι θετικό ή αρνητικό για το νησί. Μόνο που εγώ θυμάμαι την Ύδρα προτού γίνει γνωστή διεθνώς από κινηματογραφικές ταινίες, όπως «Το παιδί και το δελφίνι» με τη Σοφία Λόρεν και το υπέροχο τραγούδι του Τόνυ Μαρούδα «Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη» και αρχίσει η ανάπτυξη του τουρισμού. Να είναι πολύ φτωχική. Ένα νησί με μεγάλη ναυτική παράδοση, το οποίο προπολεμικά ανέπτυξε τη σπογγαλιεία, αλλά όταν έκλεισαν οι δρόμοι προς το Μισίρι (Αίγυπτο) και τη Μπαρμπαριά, οι άνθρωποι υπέφεραν. Αποτελεί και το θέμα μου στη βραβευμένη από την UNESCO νουβέλα μου «Στάκα καρδιά μου: Η Ύδρα του άλλοτε», με τον τίτλο να παραπέμπει σε ένα περιστατικό ακραίας φτώχειας στο οποίο υπήρξα μάρτυρας σε ηλικία πέντε ετών. Συνεπώς, αξιοποιώντας τη λογοτεχνική ελευθερία προσεγγίζω το ζήτημα του υπερτουρισμού με μια τελείως ανατρεπτική ματιά, αξιοποιώντας έναν παλιό θρύλο του νησιού. Γιατί τα στερεότυπα δεν ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία μου. Είμαι ανατρεπτικός χαρακτήρας.
Πώς βιώνετε την εμπειρία της ανάγνωσης των έργων σας μετά από ένα χρονικό διάστημα, όταν αυτά έχουν τυπωθεί σε ένα βιβλίο και έχει περάσει καιρός από τη δημιουργία τους; Εξακολουθείτε να συμφωνείτε και να έχετε τον ίδιο ενθουσιασμό;
Ν.Σ.: Όταν κλείνω έναν κύκλο –όταν ολοκληρώνω τη συγγραφή ενός βιβλίου– η ματιά μου στρέφεται στις νέες σκέψεις που με κατατρύχουν. Και τούτο διότι, ενώ έχω συγγράψει πολλά επιστημονικά, πανεπιστημιακά και εκπαιδευτικά βιβλία, στράφηκα στη λογοτεχνική συγγραφή σε μια εποχή ωριμότητας, όταν σκέψεις από τις εμπειρίες της ζωής άρχισαν να ταλανίζουν το μυαλό μου. Συνεπώς, η ματιά μου κοιτάζει πάντα μπροστά, στις επόμενες σκέψεις μου που θέλω να δοκιμάσω στο χαρτί.
Έχετε διαφωνήσει ποτέ με τον δημιουργικό εαυτό σας;
Ν.Σ.: Θα έλεγα, δεν έχω ούτε συμφωνήσει ούτε διαφωνήσει. Γιατί η δημιουργικότητα είναι ακριβώς αυτό, μια συνεχής δημιουργική αναταραχή χωρίς βεβαιότητες.
Υπάρχει κάποιο έργο που να το ξεχωρίζετε και γιατί;
Ν.Σ.: Ναι, υπάρχουν δύο και επιτρέψτε μου να αναφερθώ και στα δύο γιατί δεν μπορώ να τα ξεχωρίσω. Πρόκειται για δύο μυθιστορήματά μου, το «Amor fati» και το «Μόνο καλοκαίρια», και τούτο γιατί και τα δύο έχουν προκύψει από βιωματικές εμπειρίες.
Το πρώτο, το «Amor fati», έχει ως βασικό θέμα τη σύγκρουση μάνας - κόρης και η συγγραφή του λειτούργησε λυτρωτικά για μένα, καθώς είχα μια δύσκολη σχέση με τη μητέρα μου. Ο τίτλος παραπέμπει σε έναν φιλοσοφικό όρο του φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε και στην κυριολεκτική μετάφρασή του σημαίνει να αγαπάς τη μοίρα σου. Αλλά δεν είναι ένας όρος μοιρολατρικός. Το αντίθετο. Όταν σου συμβαίνουν αρνητικά πράγματα στη ζωή σου, για να τα υπερβείς πρέπει πρώτα να τα αποδεχτείς, να τα κατανοήσεις, να πατήσεις πάνω σε αυτά για να μπορέσεις να προχωρήσεις. Πρόκειται για ένα βιβλίο που στο δεύτερο μέρος του οδηγεί στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης προς τον άλλον.
Όσο για το «Μόνο καλοκαρία», με όλη τη λογοτεχνική ελευθερία αναφέρεται στην πορεία ζωής του Κωνσταντινουπολίτη παππού μου, ο οποίος έφτασε μωρό στην Ελλάδα από τη Φιλιππούπολη, καθώς οι Βούλγαροι κρέμασαν τον πατέρα του στον ιστό της σημαίας του τυπογραφείου του, το 1877, όταν η Ανατολική Ρωμυλία γινόταν Βουλγαρική Εξαρχία. Έχω κάνει μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, η οποία έχει διαμορφώσει μια ιστορική σχολή γνωστή με το όνομα Annales (σημαίνει Χρονικά, από το περιοδικό που εκδίδεται). Η Σχολή αυτή εξετάζει, μεταξύ άλλων, τη μικροϊστορία με ιστορικές πηγές τις αφηγήσεις βιωμάτων (recits de vie). Στράφηκα λοιπόν στις οικογενειακές αφηγήσεις βιωμάτων, στις οικογενειακές ιστορίες, για να μελετήσω μια πολύ ενδιαφέρουσα χρονική περίοδο, τα τέσσερα καλοκαίρια του Μεσοπολέμου από το 1929 όταν καταρρέει το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης με το μεγάλο κραχ μέχρι το 1932, όταν επί Βενιζέλου κηρύσσει πτώχευση η Ελλάδα. Αυτά τα καλοκαίρια αποτελούν το ιστορικό υπόβαθρο του μυθιστορήματός μου και η ιδέα γεννήθηκε από τις οικογενειακές αφηγήσεις για τον παππού μου που σπούδασε στο Νανσί της Γαλλίας μηχανικός, αγόρασε έναν πύργο, το Chateau des Coteaux, έχτισε ένα Μέγαρο Art Deco στην οδό Μαυρομματαίων 39, δώρισε το 1ο Δημοτικό Σχολείο Σπαθάρη στη Νέα Φιλαδέλφεια το 1927 για τα παιδιά των προσφύγων από την Κωνσταντινούπολη και όχι μόνο και με τη Μεγάλη Ύφεση που αρχίζει να απλώνεται στην Ευρώπη καταστρέφεται οικονομικά. Μόνο που στο μυθιστόρημα πρωταγωνίστρια είναι μια γυναίκα που με τη φωτογραφική της μηχανή προσπαθεί να αποτυπώσει τη θέση της γυναίκας στη Γαλλία και στην Ελλάδα, όταν στην Ευρώπη διασκεδάζουν ανέμελα το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου έχοντας άγνοια για το τι θα επακολουθήσει, ενώ στην Ελλάδα προσπαθούμε να μαζέψουμε τα κομμάτια μας από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μια χρονική περίοδος που έπληξε ανεπανόρθωτα τον παππού μου.
Υπάρχουν στιγμές που σας πυροδοτούν βάζοντάς σας σε δημιουργική κίνηση;
Ν.Σ.: Το μυαλό μου βρίσκεται συνεχώς σε μια δημιουργική κίνηση, είτε γράφω είτε όχι. Παρατηρώ τον κόσμο και δεν αφήνω τίποτα να με προσπεράσει.
Κι αντίστοιχα, υπάρχουν στιγμές για τις οποίες δεν θα γράφατε ποτέ τίποτα;
Ν.Σ.: Κάποτε, σε ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής, είχαν αναφερθεί σε έναν συγγραφέα ο οποίος είχε πει τα εξής: «Γράφω μόνο όταν έχω έμπνευση και ευτυχώς έχω κάθε μέρα στις εννέα το πρωί.». Με αυτό ήθελαν να υποβάλουν στους εκκολαπτόμενους συγγραφείς την άποψη ότι δεν πρέπει να αφήνουν ούτε μια μέρα χωρίς να γράφουν έστω και λίγες σειρές. Είμαι εντελώς αντίθετη με την άποψη αυτή. Η συγγραφή δεν είναι εργασία, δεν είναι καταγεγραμμένες ώρες δουλειάς. Είναι δημιουργικότητα. Και η δημιουργικότητα είναι μια άναρχη κατάσταση.
Αν θα έπρεπε να περιγράψετε το εν λόγω πόνημα με μία μόνο λέξη, ποια θα ήταν αυτή;
Ν.Σ.: Ταξίδι.
Αν το βιβλίο σας ήταν/γινόταν ένα κανονικό ταξίδι κάπου στον κόσμο, πού θα πηγαίναμε και πόσες μέρες θα κρατούσε;
Ν.Σ.: Στην Υδρούλα μου, βεβαίως βεβαίως. Για πάντα.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή στη χώρα μας σε σχέση με την λογοτεχνία; Έχετε αγαπημένους Έλληνες συγγραφείς;
Ν.Σ.: Η αλήθεια είναι ότι αγαπάω την αγγλοσαξονική λογοτεχνία, αλλά και τη γαλλική, καθώς είμαι πτυχιούχος τόσο της ελληνικής όσο και της γαλλικής φιλολογίας. Διαβάζω και ελληνική λογοτεχνία – άλλωστε έχω γνωρίσει προσωπικά πολλούς Έλληνες συγγραφείς. Αλλά ο αξεπέραστα αγαπημένος μου παραμένει ο Παπαδιαμάντης.
Όσο για την βιβλιοπαραγωγή, έχει τύχει να διαβάσω αρνητικές απόψεις ότι είναι πολύ μεγάλη, ότι υπάρχουν πολλοί εκδοτικοί οίκοι και ότι θα έπρεπε να γίνεται μια αυστηρότερη επιλογή των έργων που εκδίδονται. Διαφωνώ ριζικά. Θεωρώ ότι η δημιουργικότητα είναι δικαίωμα του καθενός, ότι πρέπει να υπάρχει «η δημοκρατία της δημιουργικότητας και η δημοκρατία της έκδοσης», όπως την αποκαλώ, ότι η εκδοτική έκρηξη αποτελεί στοιχείο πολιτισμού και ότι τα έργα θα κριθούν από τον τελικό κριτή, τον αποδέκτη, τον αναγνώστη.
Η Νέλλη Σπαθάρη, σε μια μικρή συνέντευξη μεγάλων βιβλιοταξιδιών, μίλησε για –και με αφορμή– τη νουβέλα της Το Νησί και ο τελευταίος τουρίστας, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ελκυστής. Στην περίληψη διαβάζουμε:
Ο πονηρός γάτος, ο Κοκκίνης, κάθε μεσημέρι πιάνει θέση στο πιθάρι με τη μπουκαμβίλια προσδοκώντας κάποιο κέρασμα, καθώς από το καλντερίμι μπροστά του περνούν τα γκρουπ των τουριστών που κατευθύνονται προς την ιστορική ντάπια του νησιού.«Προδότη» τον αποκαλεί ο κύριος Τάκης με το λευκό φανελάκι της δεκαετίας του '80, ο οποίος αναπολεί τα χρόνια που με τη σύντροφό του, τη Χαρά, όταν –τότε, προτού εκείνη γίνει φως στο απέραντο σύμπαν και μαραθούν τα φούλια της– έβγαζαν τις πάνινες πολυθρόνες για να δουν το ηλιοβασίλεμα εκεί ακριβώς απ’ όπου τώρα περνούν οι τουρίστες.Ώσπου, σε μια παρτίδα σκάκι με τον εγγονό του, ο εγγονός θα αποκαλύψει στον κύριο Τάκη έναν θρύλο του νησιού που άκουσε στη Σκακιστική Λέσχη.Και τότε ξεκινούν όλα…
Η Νέλλη Σπαθάρη είναι πτυχιούχος της ελληνικής και της γαλλικής φιλολογίας, ενώ εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή στον τομέα της Λαογραφίας (Οι αγγειοπλάστες της Σίφνου: Κοινωνική συγκρότηση, παραγωγή, μετακινήσεις, εκδ. Αρσενίδη, 1992). Συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στους τομείς της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της Κοινωνικής και Οικονομικής Ιστορίας. Η μελέτη της Η λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων: Ιστορική και κοινωνική προσέγγιση (εκδόσεις Ελκυστής, 2023/α΄ έκδοση Α. Α. Λιβάνη, 1997) βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Δίδαξε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα συγγραφής του τρίτομου διδακτικού εγχειριδίου της θεματικής ενότητας Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος των Ελλήνων: Οι νεότεροι χρόνοι ΙΙ (ΕΑΠ, 2002). Παράλληλα ανέλαβε να συντάξει για την ίδια θεματική ενότητα το Ανθολόγιο δοκιμίων για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο στην Ελλάδα (19ος-20ός αιώνας) (ΕΑΠ, 2008). Συνέγραψε το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας με θέμα Αισθητική εκπαίδευση και αγωγή (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2000). Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ελκυστής τα μυθιστορήματά της Amor Fati και Μόνο καλοκαίρια, τα διηγήματα Γυναίκα σημαίνει πόνος καθώς και οι βραβευμένες νουβέλες της Στην Ύδρα αέναα θα επιστρέφεις (βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών) και Στάκα καρδιά μου, η αγγλική μετάφραση Hydra in my heart (βραβείο Ομίλου UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών Ελλάδος) και Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος. Έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση από τη γαλλική γλώσσα κειμένων κοινωνικής ανθρωπολογίας, καθώς και παιδικών βιβλίων.
Διεκδικήστε το!
Οι εκδόσεις Ελκυστής προσφέρουν το βιβλίο σε έναν τυχερό αναγνώστη. Συμμετοχή στην κλήρωση, που θα γίνει μετά τις 22 Φεβρουαρίου 2026, σημαίνει αποδοχή των όρων, οπότε διαβάστε τους όρους και κατόπιν κλικάρετε εδώ και συμπληρώστε τη φόρμα επιλέγοντας τον τίτλο. Το βιβλίο θα αποσταλεί/παραδοθεί στον τυχερό από τον εκδότη. Αυτή η δωροθεσία είναι πανελλήνια!
