Θα διαβάσατε/-ουμε πολλά λογοτεχνήματα με αφορμή την πανδημία του κορωνοϊού κι εξάλλου, αν δεν αποτελεί αυτό επίκεντρο των ημερών μας, τότε τι! Εδώ λοιπόν, έχουμε μια συλλογή δεκαεννέα διηγημάτων λογοτεχνικού εγκλεισμού –υπότιτλος βιβλίου– τα οποία εμπνεύστηκαν και γράφτηκαν κατά το διάστημα του lock down. Έχει σημασία ο χρόνος, γιατί όσο πιο μέσα είναι ο δημιουργός στη συνθήκη τόσο πιο ευαίσθητος είναι σχετικά με αυτή, τα συναισθήματα είναι ολόφρεσκα και οι επιπτώσεις στην καθημερινότητα παρούσες και όχι αναμνήσεις μιας ιδιαίτερης εποχής. Λογικά, αν θέλεις να ερευνήσεις την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση-ψυχολογία, τις γραφές αυτής ακριβώς της περιόδου πρέπει να αναζητήσεις και αμέσως μετά, τα έργα όλων όσων βίωσαν το γεγονός. Εκείνοι που μελέτησαν/θα μελετήσουν αυτό το διάστημα και θα το μεταφέρουν μέσα από την τέχνη (τους) σε μελλοντικό χρόνο, είναι μοιραίο να δημιουργήσουν έργα μικρότερης σημειολογικής αναφοράς, και γενικά, όσο απομακρύνεται κανείς από μια εποχή τόσο λιγότερο την προσεγγίζει σε ρεαλιστικά δεδομένα.
Με αυτά κατά νου, και αφού διαβάζω τον επεξηγηματικό πρόλογο του βιβλίου, ξεκινώ την γνωριμία μου με τα πρόσωπα –πένες και ήρωες– της συλλογής. Αξίζει να σημειωθεί πως όλα τα κείμενα είναι καλογραμμένα, φροντισμένα και αφήνουν στίγμα, και πως υπάρχει μια ιδανική ποικιλία, στα ύφη και τα είδη, που γοητεύει όλα τα γούστα.
Πολλά διαθέτουν φοβερή αφηγηματικότητα και πλούσιο λεξιλόγιο· όπως το «Ημερολόγιο καταστρώματος» του Άγγελου Χαριάτη, το πρώτο διήγημα που «ανοίγει» το βιβλίο. Σε αυτό η κατάθλιψη του εγκλεισμού και της απομόνωσης είναι ευδιάκριτη από τις πρώτες αράδες όπως και οι επεκτάσεις και οι άλλες συνέπειες στη ζωή του ήρωα, ο οποίος –βρήκα εξαιρετικό το εύρημα– όσο απομονώνεται τόσο κονταίνει και παχαίνει. Σκεφτείτε το αυτό μεταφορικά. Ο άνθρωπος χάνει το ανάστημά του και κερδίζει βάρος (στην ψυχή)· τελικά αυτο-καταρρέει ακόμα κι αν το ύψος του παραμένει ίδιο ή τα κιλά του!
Σκοτεινό, θλιβερό και κλειστοφοβικό είναι και το διήγημα της Κάτιας Τζαννετή, «Ο ιός». Γράφει εκεί: Ζούσε ο καθένας φανερά την κόλασή του, άλλος πιο πολύ, άλλος λιγότερο.
Ακολούθως, μια έκπληξη με τη μορφή της ανατροπής συναντάει ο αναγνώστης στο κείμενο «Λέξη ασφαλείας» του Ιωάννη Μπαχά. Και μια έξυπνη πλοκή που είναι πολύτιμη σε τούτη τη μικρή φόρμα.
Αν σας αρέσουν τα θρίλερ φαντασίας, ένα πιο σπάνιο είδος από τις ελληνικές πένες, τότε το «BSL-4» του Γιώργου-Νεκτάριου Παναγιωτίδη είναι ό,τι πρέπει.
Εσάνς φανταστικού παρατηρούμε και στο αφήγημα «Τερέζα» από την Ελπίδα Πέτροβα. Εδώ τα κοινωνικά στρώματα και το δυστοπικό περιβάλλον έχουν εξέχοντα ρόλο.
Στον «Μικρόκοσμο» του Θοδωρή Καρανικόλα, η υποχρεωτική απομόνωση μετατρέπεται σε ηθελημένη σε μια άκρως επικίνδυνη και τρομακτική εξέλιξή της. Σου λέει με τον τρόπο του ότι ο καθένας βρίσκεται στον δικό του χώρο με τους δικούς του «συμμάχους», είτε υπαρκτούς είτε ανύπαρκτους, ενώ η συνθήκη –ειδικά εδώ– είναι τόσο ρεαλιστική που είναι σίγουρο πως κάποιοι συνάνθρωποί μας –αν όχι εμείς οι ίδιοι– την έζησαν!
Ρεαλισμό έχουμε και το κείμενο του Μιχάλη Κακατσάκη, «Η πόρτα» ο οποίος θα προχωρήσει τη συνθήκη του και πέρα των ορίων.
Ολοκληρώνοντας το πρώτο μέρος, το «Παρών» –των συγγραμμάτων και των συγγραφέων που εκφράστηκαν για ό,τι συνέβη εκεί– ξεκινά η «Δυστοπία» με μια «Μάνα» από τον Αργύρη Κόσκορο. Εδώ, το μέλλον και η επιστημονική φαντασία περιέχουν πολλή φιλοσοφία και ανάλυση. Τελικά, όπως ήταν φυσικό, το πανανθρώπινο κέντρο όλων μας είναι η μάνα.
Θα ακολουθήσει ακόμα μια περίπτωση επιλεγμένης φυλάκισης, που είναι χειρότερη από την υποχρεωτική καθώς προκύπτει μια περίπτωση κλειστο-επιλογής και κλειστοφοβίας μαζί! Στον «Άγνωστο τοίχο του σπιτιού μου» της Ανθής Φούντα, η ανασφάλεια και ο φόβος δημιουργούν μια τρομερή ψυχοσύνθεση στο άτομο που φτιάχνει το δικό του σπίτι-κουτί-φυλακή για να υπάρξει –θα μπορούσε να μπει σε εισαγωγικά– εκεί.
Η ανατριχίλα έρχεται και σε πετυχαίνει στο διήγημα «Το σύστημα» του Συμεών Βασ. Καραγαβριηλίδη, με ήρωα ένα μυρμήγκι κάπου στο μέλλον. Ίσως το ανατριχιαστικότερο όλων.
Στο «Παράθυρο» του Νίκου Κουλούρη, ο ιός έχει ευρύτερη έννοια και αφορά σε κάθε αθέλητη παρενέργεια/επίπτωση/επιδημία/προσβολή/φυλάκιση/περιορισμό.
Σ' έναν ταραχώδη κόσμο που μοιάζει με κόλαση τα μη πρακτικά, έχουν πιο πολλή σημασία. Ένα βιβλίο, ένα όνομα μάς βοηθούν να θυμόμαστε ότι και στο πιο βαθύ σκοτάδι μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή. Μια φράση που χαράσσεται στο μυαλό, θες δε θες, από το διήγημα του Παναγιώτη Κεφαλά, «Φωτιά αγγέλων». Γιατί ο άνθρωπος, τελικά, μπορεί να αναγνωρίσει το αίτιο του κακού (του) αλλά είναι και σε θέση να βρει το φως (του). Ευτυχώς!
Ακόμα περισσότερες διαστάσεις του θέματος θα βρούμε στις «Ζοφερές αναπνοές» του Βασίλη Μέγα. Έξω καραδοκούσε ο θάνατος. [...] ...από έναν φοβερό ιό. [...] Μα, δεν ήταν ο μόνος. Υπήρχε και ο θάνατος από τις σφαίρες της εξουσίας. Σε κάνει να σκέφτεσαι στο ευρύ φάσμα, έξω από το προφανές ή το «κουτί», και ορίζει την τηλεόραση ως πηγή του κακού και προάγγελο των δεινών του πολίτη... μέχρι την ταπεινή διαπίστωση: Δεν έχω πια τη δύναμη να ανοίξω την τηλεόραση. Φοβάμαι. Σε κάνει να σκέφτεσαι το τρομακτικότερο όλων, ότι θα μπορούσες απλά να μην ανοίξεις την τηλεόραση όμως ξέρεις ότι δε θα τα καταφέρεις γιατί ακόμα κι αν δεν την ανοίξεις εσύ, τα δεινά που ανακοινώνονται εκεί θα έρθουν και θα σε βρουν. Τελικώς, δεν την γλυτώνεις. Άρα, μπορείς να την ανοίγεις και να ενημερώνεσαι για ό,τι έρχεται ώστε να προετοιμάζεσαι (;). Όμως, είναι όλα αυτά όντως απειλές; Εν κατακλείδι, ποια είναι η μεγαλύτερη απειλή, η τηλεόραση –το κουτί, η συσκευή– ή οι άνθρωποι; Και πάει λέγοντας... ένα γαϊτανάκι αλυσιδωτής αντίδρασης που προχωρά και προχωρά και προχωρά και, ίσως, δεν τερματίζει ποτέ (;). Μια ζυγαριά που γέρνει πότε από αυτή τη μεριά, πότε από την άλλη, κι εσύ πραγματικά δεν ξέρεις ποια είναι η χειρότερη.
Το δεύτερο μέρος ολοκληρώνουν επάξια τα διηγήματα «Αμόλυντες ψυχές» της Καλλιόπης Πλέσσα και «Η πόλη» του Νίκου Καμόντου.
Στο τρίτο μέρος, την «Αποσύνθεση», την αυλαία ανοίγει ένα γοτθικό, ο «Αχέροντας» του Γιώργου Διακάκη και αμέσως μετά ο Χριστόφορος Τριάντης στο «Μάθημα» γράφει: Το μόνο που απέμενε στα γεροντάκια, ατόφιο και σκληρό, ήταν το μίσος. Μισούσαν για να νιώθουν ζωντανοί. Είναι ολοφάνερη λοιπόν η αλληλουχία. Το παρόν (μας) μάς οδήγησε σε ένα δυστοπικό μέλλον προτού καταλήξει στην αποσύνθεση (μας). Κι εκεί, σε αυτό το σημείο της ύστατης καταστροφής, ένα μόνο πράγμα αξίζει να δει κανείς ή να ερευνήσει, κι αυτό το προσθέτει ο τελευταίος λίγο μετά, όταν θα πει: ...να δω πόσο εξαχρειώνονται οι άνθρωποι μπροστά στην ανημπόρια και τον θάνατο.
Παρακάτω, στις «Σελίδες ιστορίας» του Απόστολου Θηβαίου διαβάζεις πως ...η ιστορία διόλου περήφανα σε καταβροχθίζει (no matter what) και στην «Ευπαθή ομάδα» του Μιχάλη Κατράκη, ένας ιός που αφορά στη γνώση, τη σοφία, τη φιλοσοφία, την ιστορία κ.ά. αλλά και την ανθρωπιά είναι πραγματικά άκρως επικίνδυνα καταστροφικός.
Έτσι κινείται το βιβλίο. Ξεκινά από αυτό που βιώσαμε την περασμένη άνοιξη, προχωρά σε εκείνο που φέρνει το μέλλον και συνεχίζει στην απόλυτη συντριβή, την αποσύνθεση. Από 'κει και πέρα, απομένει ο μύθος του Φοίνικα (;) κι αν ισχύει αυτό, με κάνει να σκέφτομαι δύο πράγματα: αν ο άνθρωπος αναγεννιέται από τις στάχτες του όπως το πουλί κι αν πρέπει να φτάσεις ως τις στάχτες σου για να ξαναγεννηθείς εκ νέου.
Διαβάστε το!
Η συλλογή 19 διηγημάτων λογοτεχνικού εγκλεισμού, Ο ιός, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Ευχαριστώ τις εκδόσεις Βακχικόν για τη διάθεση του βιβλίου.
Το παραπάνω περιέχει αποσπάσματα.