Μεταξύ της ηδονής να γράφεις και της δυνατότητας να μιλάς υπάρχει μια ορισμένη σχέση ασυμβατότητας. Εκεί όπου δεν είναι πια δυνατόν να μιλά κανείς, ανακαλύπτει τη μυστική, δύσκολη και ολίγον επικίνδυνη γοητεία να γράφεις.
Μεγάλωσα στο Πουατιέ της Γαλλίας. Γεννήθηκα στις 15 Οκτωβρίου 1926, σε μια οικογένεια που ήθελε να με δει γιατρό, όπως ο πατέρας μου. Εγώ, όμως, επέλεξα έναν άλλον δρόμο, αυτόν της σκέψης, της αμφισβήτησης και της αλήθειας.
Από μικρός ήμουν κλειστός χαρακτήρας, δύσκολος. Ένιωθα σαν ξένος μέσα στο ίδιο μου το σπίτι. Στα χρόνια του σχολείου αγάπησα τη γλώσσα, τα λατινικά, τα αρχαία ελληνικά, όχι επειδή αναζητούσα τη σοφία των αρχαίων, αλλά επειδή εκεί έβρισκα τον τρόπο να ξεφύγω.
Στο Παρίσι ανακάλυψα ποιος είμαι πραγματικά: ένας άνθρωπος που ζούσε στο περιθώριο, που πάλευε με τη βία μέσα του, που ένιωσε πως η γραμμή ανάμεσα στη ζωή και και τον θάνατο ήταν επικίνδυνα λεπτή.
Κάποιοι είπαν πως ήμουν κομμουνιστής, πως έψαχνα καταφύγιο στα ναρκωτικά και στο αλκοόλ. Δεν με αφορούν οι ταμπέλες. Με αφορούν οι άνθρωποι που βρίσκονται έξω από τα όρια της κανονικότητας: οι τρελοί, οι φυλακισμένοι, οι ομοφυλόφιλοι, οι αποκλεισμένοι· εκείνοι που η κοινωνία θέλει να κλείσει σε τοίχους, να τους βάλει ταμπέλες, να τους φιμώσει.
Και αυτούς υπερασπίζομαι.
Το 1952 έλαβα το δίπλωμα ψυχοπαθολογίας και άρχισα να εργάζομαι ως πανεπιστημιακός καθηγητής, ενώ παράλληλα συνεργάστηκα με ψυχιατρικές κλινικές.
Είμαι πολύ περήφανος που ορισμένοι με θεωρούν επικίνδυνο για την πνευματική υγεία των φοιτητών. Όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται με όρους υγείας σχετικά με τις διανοητικές δραστηριότητες, κάτι πάει στραβά.
Πολλοί με αποκάλεσαν φιλόσοφο. Εγώ θεωρούσα πάντα ότι είμαι ένας άνθρωπος που παρατηρεί τι συμβαίνει γύρω του, που ερευνά τις μορφές της εξουσίας· μιας εξουσίας όχι ως ένα σπαθί στα χέρια του βασιλιά, αλλά ως ένα δίκτυο που διαπερνά τους ανθρώπους, τις πράξεις, τις επιθυμίες. Η εξουσία βρίσκεται παντού και, πολλές φορές, την αναπαράγουμε εμείς οι ίδιοι. Γι' αυτό μελέτησα τους μηχανισμούς της. Στην ιστορία της τρέλας, στις φυλακές, στο σεξ.
Το 1961 έγραψα για την τρέλα εκδίδοντας το πρώτο μου σημαντικό έργο: Η ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή. Το 1966 αναρωτήθηκα για την ίδια τη γνώση, γράφοντας την Τάξη των πραγμάτων. Το 1975 κυκλοφόρησε το Επιτήρηση και τιμωρία. Και το 1976 ξεκίνησα το μεγάλο μου έργο: Η ιστορία της σεξουαλικότητας. Εκεί είπα την αλήθεια: Η εξουσία δεν έχει τη δύναμη να κάνει τίποτα στο σεξ και τις ηδονές, εκτός από το να τους λέει όχι.
Το 1978 βρέθηκα στο Ιράν, μες στην καρδιά της επανάστασης. Είδα την εξουσία να αλλάζει πρόσωπο, αλλά όχι μηχανισμό.
Λίγο πριν το τέλος μου, το 1979, μίλησα για το προσφυγικό ζήτημα. Είδα πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, πως οι πρόσφυγες δεν είναι ένα φαινόμενο του παρελθόντος αλλά του μέλλοντος.
Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να φεύγουν. Οι εξουσίες θα συνεχίσουν να τους κυνηγούν. Οι θάνατοι θα συνεχίσουν να στοιχειώνουν τα σύνορα.
Το τέλος μου ήρθε στις 25 Ιουνίου 1984. Ο θάνατος δεν με τρόμαζε. Ίσως γιατί τον είχα αγγίξει πολλές φορές στη ζωή μου. Άφησα πίσω μου βιβλία, λέξεις, αλήθειες. Κι αν έμεινε κάτι από μένα, ίσως είναι αυτό: Να μην δεχόμαστε τίποτα ως δεδομένο. Να κοιτάμε εκεί όπου μας λένε να μην κοιτάξουμε.
Παρακάτω, παραθέτω απόσπασμα από τη συνέντευξή μου:
1) Ερώτηση: Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι η πηγή του ζητήματος των Βιετναμέζων προσφύγων;
Απάντηση: Η εξουσία που ασκείται στο Νότιο Βιετνάμ προέρχεται από το Βόρειο. Σε αυτή την αλληλουχία κατοχών που διαρκεί πάνω από έναν αιώνα, έχουν αναπτυχθεί εκτεταμένες συγκρούσεις μέσα στον πληθυσμό. Εξαιτίας αυτών των ιστορικών ανταγωνισμών, ένα μέρος του πληθυσμού κατηγορήθηκε για την κατάσταση και εγκαταλείφθηκε.
2) Ερώτηση: Πολλοί αισθάνονται μια αντίφαση ανάμεσα στην προηγούμενη ανάγκη να στηρίξουν την ενοποίηση του Βιετνάμ και στη σημερινή απαίτηση να χειριστούν το προσφυγικό ζήτημα, που είναι συνέπεια αυτής της ενοποίησης. Τι απαντάτε;
Απάντηση: Το κράτος δεν πρέπει να ασκεί ένα απόλυτο δικαίωμα πάνω στη ζωή και τον θάνατο, είτε στον δικό του λαό είτε στον λαό μιας άλλης χώρας. Το να αρνηθούμε στο κράτος αυτό το δικαίωμα σήμαινε παλαιότερα να εναντιωθούμε στους βομβαρδισμούς του Βιετνάμ από τις ΗΠΑ. Σήμερα σημαίνει να στηρίξουμε τους πρόσφυγες.
3) Ερώτηση: Για να βρεθεί μια παγκόσμια λύση στο προσφυγικό ζήτημα, τα κράτη που παράγουν πρόσφυγες, όπως το Βιετνάμ, θα πρέπει να αλλάξουν πολιτική. Αλλά πώς θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, να επιτευχθεί μια τέτοια λύση;
Απάντηση: Στη Γενεύη, στη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες, οι συμμετέχουσες χώρες άσκησαν πίεση στο Βιετνάμ μέσω συστάσεων και συμβουλών. Η κυβέρνηση του Βιετνάμ έκανε ορισμένες παραχωρήσεις. Αντί να εγκαταλείπει όσους ήθελαν να φύγουν σε αβέβαιες και επικίνδυνες συνθήκες, πρότεινε να δημιουργήσει κέντρα μετάβασης, όπου οι υποψήφιοι μετανάστες θα μπορούσαν να παραμένουν για εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια, μέχρι να βρουν μια χώρα υποδοχής. Ωστόσο, αυτή η πρόταση θυμίζει επικίνδυνα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
4) Ερώτηση: Το προσφυγικό ζήτημα έχει αναδυθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Υπάρχει, όμως, μια νέα ιστορική διάσταση στην περίπτωση του Βιετνάμ;
Απάντηση: Στον 20ό αιώνα, οι γενοκτονίες και οι εθνοκαθάρσεις υπήρξαν συχνές. Φοβάμαι πως στο άμεσο μέλλον αυτά τα φαινόμενα θα επανεμφανιστούν με νέες μορφές.
Πρώτον, επειδή τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των δικτατορικών καθεστώτων έχει αυξηθεί, παρά μειωθεί. Όταν η πολιτική έκφραση είναι αδύνατη και οι άνθρωποι δεν έχουν τη δύναμη να αντισταθούν, θα επιλέγουν τη φυγή από την κόλαση που βιώνουν.
Δεύτερον, στις πρώην αποικίες, τα νέα κράτη διατήρησαν τα αποικιακά σύνορα, με αποτέλεσμα να συνυπάρχουν αναγκαστικά διαφορετικές εθνότητες, γλώσσες και θρησκείες. Αυτό δημιουργεί σοβαρές εσωτερικές εντάσεις, οι οποίες συχνά οδηγούν σε συγκρούσεις, καταρρεύσεις κρατικών μηχανισμών και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Τρίτον, οι αναπτυγμένες χώρες, που παλαιότερα χρειάζονταν εργατικά χέρια από τον Τρίτο Κόσμο, όπως μετανάστες από την Πορτογαλία, την Αλγερία ή την Αφρική, σήμερα –λόγω τεχνολογικής προόδου– δεν τις χρειάζονται πλέον και επιχειρούν να τους απωθήσουν. Όλα αυτά τα φαινόμενα οδηγούν σε τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών, που αφορούν εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπους. Οι μεταναστευτικές αυτές κινήσεις είναι αναπόφευκτα επώδυνες, συχνά τραγικές και συνοδεύονται από θανάτους και δολοφονίες.
Φοβάμαι ότι αυτό που συμβαίνει στο Βιετνάμ δεν είναι απλώς μια απόηχος του παρελθόντος, αλλά ίσως και προμήνυμα του μέλλοντος.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
