![Πίνακας Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJsZOCEf3_Pgm2sOu1pKA5jY6dqROHoCOEmyaqZH35ngONpkLkjtadZh7yEXbEmfdbyiyGd0N-v-NJ7cFiE09F-PIUytAksHBiMFezy1l2BbKX0Rx97FOK_blYxYYgQyxeuvLwrNJwjoGy2xcvOpUzGq63FwPcr1ydhIX9utix-H5nYtEF9vwMHuyzzXBQ/s1500/11.png "Πίνακας Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]")
Σήμερα θα κάνουμε μια πρώτη αναφορά σε άβολα, ελληνικά τοπωνύμια.
Τι εννοούμε με τον όρο «άβολα τοπωνύμια»;
Αυτά που η ονομασία τους σε φέρνει σε δύσκολη θέση, σε μια περίεργη κατάσταση να αναρωτηθείς: Μα καλά, από πού κι ως πού, βρε παιδί μου, ονόμασαν έτσι αυτό τον τόπο; Καθόλου δεν σκέφτηκαν πως θα ονομάζονται οι ντόπιοι;
Παραδείγματος χάριν:
— Το χωριό μας θα το ονομάσουμε Πάπαρης!
— ΟΚ! Όμως, εσείς πώς θα ονομάζεστε;
— Παπαραίοι και Παπαραίες! Τι το κακό έχει δηλαδή;
— Τίποτα! Εμείς το δικό μας το βγάλαμε Φρίκες.
— Κι εσάς πώς σας λένε;
— Εδώ έχουμε ένα θέμα...
— Τι να πούμε κι εμείς, οι κάτοικοι του Βρομοπουσιού;
— Ναι, κι εδώ υπάρχει θέμα...
— Εμείς πάντως στο Πρώκτειο Ροδόπης δεν έχουμε κανένα θέμα.
Πάμε να πιάσουμε μερικά όντως πολύ παρεξηγημένα τοπωνύμια και ταυτόχρονα να ψάξουμε να βρούμε πώς ονομάζονται οι κάτοικοί τους.
Από πού κι ως πού Πάπαρης Αρκαδίας;
Για το συγκεκριμένο τοπωνύμιο απαιτείται έξτρα προσοχή στον τονισμό. Ένας λάθος τόνος μπορεί να κοστίσει ακριβά ιδιαίτερα σε μυγιάγγιχτους αναγνώστες που ίσως και να ανήκουν στους απανταχού Παπαραίους και Παπαραίες.
Από τους πρώτους οικιστές στην περιοχή, γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα, ήταν ένας ιερέας που έγινε και η αιτία που ονομάστηκε έτσι το ιστορικό αυτό χωριό της Αρκαδίας.
Ξέρω πού πήγε το μυαλό σας και σας παρακαλώ να του πείτε να γυρίσει αμέσως πίσω.
Δεν είναι αυτό που νομίζετε!
Κανένας παπ-Άρης (παπάς Άρης), δεν έμενε ποτέ εκεί. Αλλά κι αν έμενε, το χωριό δεν πήρε από εκεί το όνομά του γιατί θα έπρεπε να τονιστεί στην παραλήγουσα με οδυνηρά αποτελέσματα.
Ο ιερέας που έμελλε να βαφτίσει ολόκληρο το χωριό ονομαζόταν πατήρ Νικόλαος Πάπαρης. Επαναλαμβάνω το χωριό είναι αρσενικό και τονίζεται στην προπαραλήγουσα, Πά-πα-ρης.
Ενίοτε μπορεί να είναι και ουδέτερο, πάντα όμως τονίζεται στην προπαραλήγουσα: το Πά-πα-ρι.
Πληθυντικό δεν έχει, αν είχε θα ήταν τα Πάπαρια και ουχί τα Παπάρια!
Αν πάτε μην ξεχάσετε να πάρετε παπαραίικη γραβιέρα, παπαραίικο τραχανά και ζυμαρικά, αλλά και εξαιρετικό παπαραίικο κρασί!
Όμως για άλλον λόγο έχει γίνει γνωστός ο Πά-πα-ρης ή το Πά-πα-ρι.
Εκεί έγινε η πρώτη σύναξη των οπλαρχηγών και των ιερέων, στις 6 Απρίλη του 1821.
Ήταν τότε που ο Κολοκοτρώνης μάζεψε τον στρατό του για να ανασυνταχτεί έπειτα από μια επίθεση των Τούρκων που τους ανάγκασε να οπισθοχωρήσουν για λίγο.
Στη βρύση του Πάπαρη ή Παπαρίου (το ουδέτερο στη γενική ρίχνει τον τόνο στην παραλήγουσα αλλά μην το φοβάστε, δεν δαγκώνει) ο γέρος του Μοριά μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη οργάνωσαν την επίθεσή προς την Τριπολιτσά· η αρχή της απελευθέρωσης.
Φωνάξτε λοιπόν με περηφάνια Πάπαρι!
Με προσοχή στον τονισμό και σεβασμό στην ένδοξη ιστορία του.
Από πού κι ως πού Βρομοπούσι Κερατέας;
Ούτε που φαντάζεστε από πού μπορεί να έρθει η παρεξήγηση.
Καταρχάς από τους ορθογράφους.
Από πού προέρχεται η λέξη; Από την βρόμα ή από το βρώμα;
Διότι το βρώμα είναι η τροφή, εξού και η βρώμη αλλά και κάθε τι βρώσιμο.
Από την άλλη, βρόμα είναι η δυσοσμία, η ακαθαρσία, η μπόχα.
Μένει λοιπόν να εξακριβώσουμε αν το πούσι τρώγεται ή βρομάει;
Όποιος ή όποια απαντήσει ότι σε κάποιες τρώγεται και σε κάποιες μυρίζει ψαρίλα έχει πολύ βρόμικο μυαλό (και όχι βρώμικο γιατί τότε θα τρωγόταν, δεν γυρίζουμε εδώ το σίκουελ της ταινίας Τα ζόμπι δεν είναι χορτοφάγα Νο 14).
Νέες και χειρότερες παρεξηγήσεις όμως περιμένουν με το δάχτυλο στην σκανδάλη για το πούσι...
Έγραψε ο τεράστιος Νίκος Καββαδίας:
Έπεσε το πούσι από νωρίς,το καραβοφάναρο χαμένοΚι έφτασες χωρίς να σε προσμένω,μες στην τιμονιέρα να με δεις.
Για μια Τουρκάλα, pus είναι η ομίχλη, αυτό ακριβώς που πέφτει νωρίς στον στίχο του ποιητή.
Τρώγεται η ομίχλη;
Μπα!
Βρομάει μήπως;
Ούτε!
Δεν μας κάνει λοιπόν. Ας περάσει η επόμενη εθνικότητα.
Για μια Αγγλίδα πούσι μπορεί να είναι το... γατάκι ή ο δειλός.
Τρώγεται κάτι από τα δύο;
Όχι βέβαια! (Κανένα γατάκι δεν τρώγεται στην κυριολεξία! Μεταφορικά μπορεί κάποιος Αγγλόφωνος να πει: «Θα σου φάω το γατάκι» αλλά θα εξυπονοεί άλλο γατάκι, καταλάβατε.)
Βρομάει το αγγλικό pussy;
Μόνο αν μιλάμε για γατάκι που δεν πλένεται, όμως όλα τα γατάκια πλένονται εκτός από μερικά που ο Αγγλόφωνος εξυπονοεί αλλιώς.
Όσο για τον πούσι-δειλό, είναι σίγουρο ότι θα βρομάει αν τα κάνει πάνω του από την τρομάρα του (και γίνει χέστης).
Πόσο πιθανό όμως θεωρείτε ένας Άγγλος χέστης να έγινε νονός σε μια άγνωστη παραλία της Κερατέας;
Απίθανο!
Να περάσει η επόμενη εθνικότητα πλιζ...
Για μια Αλβανίδα pus είναι το πηγάδι!
Οοοπ!
Εδώ σταματάμε γιατί βρήκαμε τον ένοχο και χωρίς πολλά πολλά κατοχυρώνουμε αυτό το (κατά λάθος) ιντερνάσιοναλ τοπωνύμιο ως βρόμικο πηγάδι, αυτό που βγάζει βρόμικο νερό.
Θέλετε κι άλλη απόδειξη;
Τη δεκαετία του 1980 σε μια προσπάθεια καθωσπρεπισμού και εξευγενισμού της λέξης, η παραλία μεταφράστηκε σε Καλοπήγαδο οπότε οτιδήποτε βρόμικο περιορίστηκε στις καντίνες με τα λουκάνικα που περίμεναν τους λουόμενους να τσιμπολογήσουν μετά τη βουτιά στην πεντακάθαρη –να τα λέμε κι αυτά– θαλασσίτσα της Αττικής.
Για πείτε μου πώς θα πρέπει να ονομάζονται οι κάτοικοι;
Βρομοπουσιώτες και Βρομοπουσιώτισσες;
Βρομοπουσιανοί και Βρομοπουσιανές;
Βρομοπουσαίοι και Βρομοπουσαίες;
Dirty pussy resident?
Συνεχίζουμε με ένα άλλο παραλιακό τοπωνύμιο, στα Επτάνησα αυτή τη φορά.
Από πού κι ως πού Φρίκες Ιθάκης;
Εδώ θα φάμε φρίκη ατελείωτη, σας προειδοποιώ.
Καταρχάς, πριν φρίξουμε εντελώς ας δούμε τι σημαίνει φρίκη.
Μιλάμε για λέξη που παράγεται από το αρχαίο, ηχομιμητικό ρήμα φρίττω, έφριττον, έφριξα, πέφρικα, επεφρίκειν.
Φρρρρρ, φρρρρρρ... κάνει ο βοριάς.
Φρίκη είναι το ελαφρύ κύμα που σηκώνεται εξαιτίας του ψυχρού ανέμου. Όπως ακριβώς ανατριχιάζει η επιδερμίδα μας, το ρίγος που μας πιάνει από φόβο ή αποτροπιασμό.
Αυτό που λέμε: μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο.
Κατ' επέκταση τα φρικτά μέρη είναι εκείνα που φυσάει συνέχεια.
Φαίνεται λοιπόν ότι αυτό το γραφικό λιμανάκι της Ιθάκης, το πνιγμένο μέσα σε μπλε και πράσινο, το ομηρικό λιμάνι Ρείθρο, που η θεά Αθηνά είχε αράξει το πλοίο της για να συμβουλέψει τον Τηλέμαχο τι να κάνει με τον πατέρα του Οδυσσέα, το χτύπαγε πολύ αυτό το βοριαδάκι κάνοντας τους κατοίκους να φρίττουν.
Γι' αυτό και Φρίκες.
Αν και δεν είναι εξακριβωμένο, κάποιοι υποστηρίζουν ότι λατινικές λέξεις όπως frigus, frio, fresco, παράγονται από τη φρίκη, κάτι που ίσως σημαίνει μια πληθώρα παραγώγων όπως φριτέζα, φριζάρισμα, φρικασέ μέχρι και φρέντο καπουτσίνο.
Αντιθέτως, αν και συχνά το συγχέουμε με το φρίττω, άσχετο είναι το ρήμα φρικάρω που βγαίνει από το αγγλικό freak (τέρας).
Πιθανώς να το έχετε ακουστά και λόγω του Greek Freak, του Γιαννάρα, του Αντετοκούμπο!
Κι εδώ έρχεται το μεγάλο ερώτημα: Πώς λέγονται οι κάτοικοι;
Φρικτοί; Φρικιαστικοί; Φρικαρισμένοι; Φρικαλέοι; Φρικιά; Γκρικ Φριξ;
Μήπως το πιο μοδάτο Φρικεσιώτες (αρκεί να κάνουν ωραίο φρικασέ!) ή το πιο μοντέρνο και ποιητικό Φρέντοι (Καπουτσίνοι);
Η αλήθεια είναι ότι μάλλον είναι απλώς Φρικαίοι ή Φρικιώτες ή το πιο λόγιο Φρικαείς.
Αφήνουμε το νησί της Ιθάκης και κατευθυνόμαστε βορειοανατολικά:
Από πού κι ως πού Πρώκτειο, Ροδίτης και Θρυλόριο Κομοτηνής;
Ο Ροδίτης είναι ένα χωριό ανατολικά της Κομοτηνής. Πήρε το όνομά του από τους αμπελώνες που έβγαζαν κρασί ποικιλίας Ροδίτη.
Δεν λεγόταν όμως πάντα Ροδίτης.
Το διπλανό χωριό με κατοίκους αμιγώς ποντιακής καταγωγής πήρε το όνομά του από τον έναν από τους δύο Αυστραλούς ύπατους αρμοστές που βοήθησε στην ίδρυσή του και λεγόταν Τζορτζ Τρίλορ (Treloar).
Στην αρχή έγινε Τριλόριο, μετά βάλανε λίγη σάλτσα από θρίλερ, πέταξαν και μια δόση από θρυλική γαρνιτούρα και κατέληξε σε Θρυλόριο Ροδόπης.
Όλα καλά μέχρι εδώ.
Το ίδιο σκέφτηκαν να κάνουν και οι, μικρασιατικής καταγωγής, κάτοικοι του σημερινού Ροδίτη. Έλα όμως που τον άλλο Αυστραλό ύπατο τον έλεγαν Πρόκτορ (Proctor);
Άκου τώρα!
Τίποτα δεν τους αποθάρρυνε το 1924 να ονομάσουν το χωριό τους Πρώκτειο (διατηρώντας και την κατάλληλη ορθογραφία, να τα λέμε κι αυτά!) και να παραμείνει έτσι (ή και με την ακόμα πιο μπρουτάλ παραλλαγή Μπρόκτειον) για 33 ολόκληρα χρόνια μέχρι να διαπιστώσουν ότι η λέξη δεν ήταν και τόσο εύηχη!
Και άντε, τους κατοίκους δεν τους έλεγαν πρωκτούς, τους έλεγαν Πρωκτειώτες και Πρωκτειώτισσσες, την ποικιλία του ροδίτη, που είναι και υπέροχη, πώς την έλεγαν;
Πρωκτικό προϊόν;
Αυθεντικό προϊόν Πρώκτειου;
Κρασί κατευθείαν από τον Μπρωκτό;
Για ψηφίστε και γι' αυτό...
Φεύγουμε από την Θράκη και πεταγόμαστε στην Πελοπόννησο για ψύλλου πήδημα.
Από πού κι ως πού Μονή Φραγκοπηδήματος;
Θα πρέπει να το συνηθίσετε, όταν ακούτε τοπωνύμια με την λέξη πήδημα μέσα (Της γριάς το πήδημα, Πήδημα Μεσσηνίας) να μην πηγαίνει ο νους σας στο πονηρό.
Γενικά το πήδημα που υπονοείται σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν συνιστά ούτε απόλαυση, ούτε ηδονή, ούτε καν ελάχιστη ευχαρίστηση.
Και συνήθως δεν είναι ούτε για ψύλλου πήδημα αλλά πρόκειται για ένα πήδημα παράτολμο, μια ύστατη επιλογή ανάμεσα στη σκλαβιά και τον θάνατο, να γλυτώσουν οι καταδιωκόμενοι από τους διώκτες τους αν και τις περισσότερες φορές τα αποτελέσματα είναι τραγικά.
Στην περίπτωση της Μονής Φραγκοπηδήματος έχουμε ένα παράτολμο άλμα μεν αλλά τουλάχιστον υπήρξε χάπι εντ.
Βρισκόμαστε κάπου στον 14ο αιώνα, εποχή Φραγκοκρατίας για την Πελοπόννησο.
Ο ήρωάς μας, ένας Φράγκος ιππότης, τρέχει με το άλογό του να σωθεί κυνηγημένος από άπιστους Σαρακηνούς που θέλουν να του περάσουν χαλκά στη μύτη και να τον πουλήσουν σε σκλαβοπάζαρο.
Και ξαφνικά φτάνει σε γκρεμό!
Ένας γυμνός βράχος μπροστά του και μετά βάθος ατέλειωτο μέσα στο τραχύ φαράγγι.
Μπρος γκρεμός και πίσω αλαλιασμένοι Σαρακηνοί!
Ο ήρωάς μας σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί, ανεβαίνει στον βράχο, κάνει τον σταυρό του, παρακαλάει τον αϊ-Νικόλα να κάνει το θαύμα του και...
...
...
...πηδάει στο κενό!
Κι ο αϊ-Νικόλας, παρότι θαλασσινός, έκανε το θαύμα του στα κατσάβραχα.
Ο Φράγκος ιππότης σώθηκε και καθώς, εκτός από Φράγκος ήταν και φραγκάτος, αντί να φτιάξει ένα ταπεινό ξωκλήσι εκεί στον βράχο έφτιαξε ολόκληρη μονή που την αφιέρωσε στον άγιο Νικόλα η οποία φυσικά ονομάστηκε Μονή Φραγκοπηδήματος για να του θυμίζει το ωραιότερο πήδημα της ζωής του.
Θα ήταν ιεροσυλία να αναρωτηθούμε πώς ονομάζονται οι μοναχές της μονής;
Τροφή για σκέψη μέχρι την επόμενη Κυριακή.
Μπονζούρ κι αλέ ρετούρ.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Πρώτη δημοσίευση
Η ευθυμογραφική σειρά του Γιώργου Ζώτου Από πού κι ως πού; δημοσιεύτηκε στο koukidaki.gr κάθε Κυριακή από τις 13 Ιουλίου 2025. Ξεκινήστε από την αρχή.
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]
