Συχνά, όταν οι μουσικοί τραγουδούν για την «ανθρωπιά» και το «να κάνουμε το σωστό», αυτό που αρχικά φαίνεται ως ένα θετικό μήνυμα, μπορεί να εκληφθεί ως συγκαταβατικό και εκτός πραγματικότητας. Παρά τις καλές προθέσεις, είναι εύκολο να νιώσει κανείς ότι του κάνουν μάθημα άνθρωποι που ζουν σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Ένας μουσικός όμως που ενσάρκωνε πραγματικά αυτά που κήρυττε και τα έκανε τρόπο ζωής, ήταν ο George Harrison.
Ο Harrison υπήρξε πάντοτε υπέρμαχος της συμπόνιας και της κατανόησης. Ενώ πολλοί τραγουδοποιοί εμποτίζουν τη μουσική τους με ανθρωπιά, εκείνος έκανε την καλοσύνη μια διαρκή προσωπική αναζήτηση που τον οδήγησε στον δρόμο της φιλοσοφίας και του διαλογισμού. Η μουσική του μεταφέρει αυτές τις ιδέες περισσότερο μέσα από την ίδια την παρουσία του παρά από συνειδητή προσπάθεια να τις διαφημίσει. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υιοθέτηση ανατολικών φιλοσοφιών, αλλά έχει επίσης ρίζες και στο έδαφος της δεκάχρονης πορείας του με τους Beatles.
Ένα τραγούδι-ωδή στην ανθρωπιά που προσωποποιεί αυτό το πνεύμα του Harrison είναι το Isn't It A Pity. Χρονολογείται από το 1966, μια εποχή κατά την οποία πολλά τραγούδια του παραγκωνίζονταν από το πρόγραμμα των Beatles. Το συγκρότημα είχε ήδη καθιερωθεί με τα τραγούδια των John Lennon και Paul McCartney, πράγμα που σήμαινε ότι οι συνθέσεις του Harrison περιορίζονταν σε δύο περίπου (και πολλά λέω) ανά album. Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια της Beatl-ικής πορείας, πολλές δεκάδες τραγούδια του απορρίφθηκαν από την ομάδα. Ευτυχώς, ο Harrison δεν έδειχνε να πτοείται ιδιαίτερα, πέρα από μια μικρή ενόχληση.
Εντάξει, αυτό είναι απόλυτα φυσικό. Συνέχισε όμως να γράφει, στρεφόμενος σε εμπνευσμένες φιγούρες όπως ο Eric Clapton και ο Bob Dylan για εμψύχωση. Όπως έχει πει ο Dylan: «Ο George έπρεπε να παλέψει για να βάλει τραγούδια στους δίσκους λόγω του Lennon και του McCartney. Μα ποιος δεν θα πάλευε; Αν είχε δική του μπάντα και έγραφε μόνος του εκείνη την εποχή, θα ήταν εξίσου μεγάλος με οποιονδήποτε.». Ο Harrison πήρε αυτά τα ενθαρρυντικά λόγια και συνέχισε να γράφει μουσική βασισμένη στη δική του οπτική του κόσμου. Μερικά κομμάτια του βρήκαν τον δρόμο τους σε album των Beatles, προσφέροντας μερικές από τις πιο αγαπημένες μεταγενέστερες επιτυχίες του συγκροτήματος, όπως το Something και το Here Comes The Sun. Όμως, οι περισσότερες συνθέσεις του έμειναν στο ράφι. Αυτό τελικά αποδείχτηκε υπέρ του, γιατί όταν ήρθε η ώρα να δημιουργήσει τον πρώτο του σόλο δίσκο μετά τη διάλυση του συγκροτήματος, είχε ήδη μια τεράστια δεξαμενή υλικού. Έτσι, το All Things Must Pass έγινε φάρος της δημιουργικής του ταυτότητας, και το Isn't It A Pity ένα από τα πιο φωτεινά του σημεία. Όπως είπε ο Delaney Bramlett: «Δεν νομίζω ότι είχε τίποτα να αναπτύξει – ήταν ήδη έτοιμος.».
Οι ηχογραφήσεις του album αντανακλούσαν αυτή την καλλιτεχνική αναγέννηση, με τον Harrison να βασίζεται σε φίλους από την εποχή των Beatles για να ενισχύσει τον ήχο του. Είχε άφθονη έμπνευση και πολλοί μουσικοί ήθελαν να συνεργαστούν μαζί του. Ένας τεράστιος αριθμός διάσημων καλλιτεχνών συμμετείχε στο album. Τόσο πολλοί, που είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς ποιος παίζει πού. Πιθανότατα, στο Isn't It A Pity ακούμε τον Ringo Starr στα τύμπανα, τον Billy Preston στο πιάνο και τον Bobby Whitlock στο όργανο. «Εκείνη η ηχογράφηση ήταν υπέροχη», θυμάται ο Whitlock. «Ο George Harrison ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Όλο τον καιρό που τον γνώριζα, από το 1969 μέχρι τον θάνατό του, ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Συμπεριλάμβανε τους πάντες σε ό,τι έκανε, γιατί πίστευε πως υπήρχε αρκετό για όλους».
Η στάση του απέναντι στη μουσική αντανακλούσε τη στάση του απέναντι στον κόσμο. Σε αντίθεση με τους Beatles, ο Harrison πίστευε πως υπάρχει χώρος για όλους, προσπαθώντας συνεχώς να φέρει το καλύτερο στους ανθρώπους με τους οποίους δούλευε. Το Isn't It A Pity εκφράζει ακριβώς αυτή τη φιλοσοφία, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να εκτιμούμε όσα έχουμε και να μην τα θεωρούμε δεδομένα. Μέρος αυτής της στάσης είναι και το να μάθουμε να συγχωρούμε και να προχωράμε όταν κάποιος μας έχει πληγώσει. «Το Isn't It A Pity μιλάει για το όταν μια σχέση φτάνει σε μια δύσκολη στιγμή», έγραψε ο Harrison στην αυτοβιογραφία του I Me Mine. «Αντί να κάνω ό,τι κάνουν οι άλλοι (όπως να σπάνε σαγόνια), έγραψα ένα τραγούδι. Ήταν μια ευκαιρία να καταλάβω πως αν ένιωθα ότι κάποιος με είχε απογοητεύσει, τότε είναι πολύ πιθανό να είχα απογοητεύσει κι εγώ κάποιον άλλον. Όλοι μας πληγώνουμε ο ένας τον άλλο, παίρνοντας χωρίς να δίνουμε πίσω».
Δεδομένης της ροπής του Harrison να γράφει για τον κόσμο γύρω του και συχνά να στοχεύει τη δική του θέση στους Beatles –όπου ένιωθε δημιουργικά πνιγμένος και συχνά περιορισμένος στον ρόλο του session κιθαρίστα– είναι πολύ πιθανό τα «σαγόνια» που θα ήθελε να σπάσει να ανήκαν στους John Lennon και Paul McCartney, αλλά, με την χαρακτηριστική του αξιοπρέπεια, αντί για εκδίκηση έγραψε ένα ποιητικό ύμνο στην ανθρωπιά.
Το τραγούδι θεωρείται σήμερα ένα από τα καλύτερα του Harrison. Αναδεικνύει υποδειγματικά τη στιχουργική του δομή, τη μοναδική του καλλιτεχνική οπτική και την ταλαντούχα μουσική του αντίληψη, η οποία ενσωματώνει το ανατολικό πνεύμα σε μορφή pop. Το τραγούδι συνεχίζει να ζει και πέρα από τον δημιουργό του, έχοντας διασκευαστεί επανειλημμένα από το 1970 και μετά, μεταξύ άλλων από τη Nina Simone και τον Eric Clapton. Η μόνη θλίψη γύρω από το τραγούδι, το οποίο ενώνει αρμονικά τις θεματικές της αγάπης, του rock και της –σαν ύμνου– τελετουργικής ατμόσφαιρας, είναι ότι δεν παρουσιάστηκε στον κόσμο νωρίτερα. Είναι σχεδόν ποιητική ειρωνεία πως ένα κομμάτι που απορρίφθηκε από τους Beatles κατέληξε όχι μόνο να αναδείξει τη λαμπρότητα του George Harrison ως τραγουδοποιού, αλλά και να βασίζεται στην αποδοχή αυτής της ίδιας της απόρριψης.
Ερμηνευτικές σημειώσεις
1. Ο George Harrison ως πνευματικός καλλιτέχνης: Το τραγούδι υπογραμμίζει εύστοχα ότι ο Harrison δεν έβλεπε τη μουσική απλώς ως καλλιτεχνική έκφραση, αλλά ως πνευματική πράξη. Επηρεασμένος από την ινδουιστική φιλοσοφία, ο Harrison, επιδίωκε την υπέρβαση του εγώ – κάτι που φαίνεται τόσο στη θεματολογία των τραγουδιών του όσο και στον τρόπο ζωής του. Το Isn't It A Pity λειτουργεί ως διαλογισμός πάνω στην ανθρώπινη αποξένωση, όχι με διάθεση ενοχοποίησης αλλά με βαθιά κατανόηση και συμπόνια.
2. Η απόρριψη από τους Beatles ως δημιουργική ώθηση: Το τραγούδι γράφτηκε ήδη από το 1966 και απορρίφθηκε από τους Beatles, κάτι που τονίζει τη συγκρουσιακή αλλά και δημιουργικά γόνιμη σχέση του Harrison με το συγκρότημα. Η ειρωνεία είναι ότι το Isn't It A Pity εξετάζει με λυρισμό τις ανθρώπινες πληγές, ενώ η ίδια η απόρριψή του είναι μία από τις πληγές που το ενέπνευσαν.
3. Το τραγούδι ως πράξη συγχώρεσης: Αντί να στραφεί σε κακία ή εκδίκηση, ο Harrison επέλεξε να μετατρέψει το συναίσθημα της απόρριψης σε ένα βαθιά στοχαστικό και συμφιλιωτικό τραγούδι. Σε αντίθεση με τον Lennon, που πολλές φορές τραγουδούσε με οργή, ή τον McCartney, που προτιμούσε αισιοδοξία και δεξιοτεχνία, ο Harrison υιοθετεί μια στάση αυτογνωσίας και συγχώρεσης.
4. Η παραγωγική υπεροχή του All Things Must Pass: Το γεγονός ότι ο πρώτος του σόλο δίσκος ήταν τριπλός (πρωτοφανές για την εποχή) δείχνει πόσο δημιουργικά καταπιεσμένος ήταν ο Harrison κατά την περίοδο των Beatles. Η απελευθέρωση αυτής της συσσωρευμένης ενέργειας αποτυπώνεται όχι μόνο στην ποιότητα αλλά και στην έκταση του υλικού. Το Isn't It A Pity αναδεικνύεται ως το συναισθηματικό επίκεντρο του album.
5. Μουσική υφή και συναισθηματική δύναμη: Ο George αναφέρεται με σεβασμό στους μουσικούς που συμμετείχαν και στην ατμόσφαιρα των ηχογραφήσεων. Η παρουσία του Billy Preston, του Ringo και του Whitlock προσθέτει ένα gospel και almost symphonic βάθος στο τραγούδι. Η μουσική δομή του κομματιού –αργή, επαναληπτική, με σταδιακή κορύφωση– μοιάζει σχεδόν με τελετουργία, ενισχύοντας το αίσθημα πένθους και λύτρωσης.
6. Η σημασία της λέξης pity: Στα αγγλικά, η λέξη pity έχει διπλή σημασία: λυπάμαι, αλλά και τι κρίμα. Ο τίτλος Isn't It A Pity λειτουργεί ταυτόχρονα ως στοχασμός και ως ειρωνική διαπίστωση. Το τραγούδι δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις – αφήνει το ερώτημα ανοιχτό, σαν ψίθυρο ενδοσκόπησης.
Ανάλυση
Verse 1: Isn't it a pity / Now, isn't it a shame / How we break each other’s hearts / And cause each other pain
Η πιο ευθύβολη διαπίστωση του τραγουδιού. Ο Harrison ξεκινά με ένα σχεδόν παιδικά αθώο ερώτημα: «Δεν είναι κρίμα;» Όχι «ποιος φταίει», ούτε «γιατί το κάναμε», αλλά απλώς «πόσο κρίμα που πονάμε ο ένας τον άλλον». Το we δεν είναι κατηγορία, είναι οικουμενικό. Η ευθύνη είναι κοινή.
Verse 2: How we take each other’s love / Without thinking anymore / Forgetting to give back / Isn't it a pity
Ανατομία της αποξένωσης. Εδώ ο Harrison περιγράφει την ηθική φθορά των σχέσεων: την απορρόφηση της αγάπης του άλλου χωρίς ανταπόδοση, από συνήθεια ή αδιαφορία. Είναι μια θλιβερή παρατήρηση για την εγωιστική παθητικότητα της αγάπης στον δυτικό κόσμο – ίσως και μέσα στους Beatles.
Chorus: Μουσικά, το ρεφρέν είναι σχεδόν μυσταγωγικό. Η μακρόσυρτη μελωδική ανάπτυξη, με τις συγχορδίες να φουσκώνουν αργά και τις φωνές να επαναλαμβάνουν τη φράση Isn't it a pity, μοιάζει με προσευχή. Δεν κορυφώνει – παραμένει στοχαστικό, σαν mantra.
Verse 3: Some things take so long / But how do I explain / When not too many people / Can see we're all the same
Πνευματικός διαλογισμός πάνω στη διαφορετικότητα. Εδώ μπαίνει πιο καθαρά ο ινδουιστικός οικουμενισμός του Harrison: όλοι είμαστε ένα. Το ότι «λίγοι μπορούν να το δουν» είναι πηγή απογοήτευσης, αλλά όχι καταγγελίας. Ξανά, η θλίψη δεν είναι πολιτική, είναι υπαρξιακή.
Verse 4: And because of all their tears / Their eyes can't hope to see / The beauty that surrounds them / Isn't it a pity
Τύφλωση από τη λύπη. Η θλίψη, οι φόβοι, οι προκαταλήψεις εμποδίζουν την ουσιαστική όραση. Οι «πληγές» μας μας κάνουν ανίκανους να εκτιμήσουμε την ομορφιά γύρω μας – είτε στη ζωή είτε στη σχέση μας με τους άλλους.
Outro: Η επανάληψη του τίτλου για σχεδόν δύο λεπτά, με συμφωνική υποστήριξη. Δεν οδηγεί σε κάθαρση, ούτε σε λύση. Είναι σαν να αφήνει το ερώτημα να αιωρείται, όπως κάνει η εσωτερική φωνή του διαλογισμού: «Είναι κρίμα, έτσι δεν είναι;».
Η απάντηση είναι δική σου και όχι του τραγουδοποιού.
Συγκρίσεις με άλλα τραγούδια
Let It Be, The Beatles (1970): Παρόμοιο μήνυμα παραίτησης και συγχώρεσης, αλλά πιο ελπιδοφόρο. Το Let It Be λέει «αποδέξου το». Το Isn't It A Pity λέει «λυπήσου το», με μεγαλύτερο συναισθηματικό βάθος.
Imagine, John Lennon (1971): Η κοσμική εκδοχή της ουτοπίας. Όμως ο Lennon έχει έναν διδακτικό τόνο – διδάσκει. Ο Harrison στο Isn't It A Pity συμπονά. Ο ένας γράφει μανιφέστο· ο άλλος γράφει προσευχή.
Bridge Over Troubled Water, Simon & Garfunkel (1970): Ίσως το πιο παρόμοιο σε συναίσθημα. Αλλά εκεί το Εγώ μιλά στο Εσύ με θυσιαστική αγάπη. Ο Harrison μιλά στο «εμείς», σαν συλλογική ψυχή.
Who Knows Where The Time Goes, Sandy Denny (1967): Παρόμοια θλίψη για την παροδικότητα, την αδυναμία μας να αγαπήσουμε αρκετά. Αλλά με περισσότερη εσωστρέφεια. Ο Harrison κρατά την ευαισθησία του ανοιχτή προς τον κόσμο.
Το πνευματικό κέντρο του All Things Must Pass: Όταν ο George Harrison κυκλοφόρησε το All Things Must Pass, το 1970, δεν παρουσίασε απλώς το πρώτο του σοβαρό σόλο album, αλλά παρουσίασε έναν εσωτερικό κόσμο που δεν είχε ποτέ χωρέσει στους Beatles. Αν το All Things Must Pass είναι το ευαγγέλιο του Harrison, το Isn't It A Pity είναι το εκκλησιαστικό του βιβλίο: στοχαστικό, πικρό και γεμάτο κατανόηση για την ανθρώπινη ματαιότητα και τον πόνο.
Ένα τραγούδι-πυρήνας
Το Isn't It A Pity εμφανίζεται δύο φορές στο album. Στην πρώτη πλευρά ως μια από τις κύριες μπαλάντες και ξανά στο τέλος της τρίτης πλευράς, πιο γυμνό και πειραματικό. Αυτή η διπλή παρουσίαση δεν είναι επανάληψη από έλλειψη υλικού. Είναι δομική επιλογή. Το τραγούδι λειτουργεί ως μοτίβο επιστροφής, σαν ψαλμός που επαναλαμβάνεται σε διαφορετικούς τόνους μέσα σε μια λειτουργία.
Πνευματικότητα αντί ηθικολογίας
Μέσα στον δίσκο, που είναι γεμάτος με καθαρτικά τραγούδια (My Sweet Lord, All Things Must Pass, Beware of Darkness), το Isn't It A Pity ξεχωρίζει γιατί δεν επιδιώκει λύτρωση. Επιδιώκει μόνο κατανόηση. Είναι μια ελεγεία για την ανθρώπινη ανεπάρκεια στην αγάπη. Εκεί που το My Sweet Lord φωνάζει για ένωση με το θείο, το Isn't It A Pity σιγοψιθυρίζει για την πνευματική τύφλωση που μας εμποδίζει να δούμε την ενότητα μεταξύ μας.
Μετά τους Beatles – και πέρα απ' αυτούς
Ιστορικά, πολλοί άκουσαν το Isn't It A Pity ως σχόλιο για τη διάλυση των Beatles. Και ναι, υπάρχει εκεί ένα είδος πένθους, όχι τόσο για μια μπάντα όσο για μια σχέση που απέτυχε να σταθεί στο ύψος της αγάπης της. Όμως ο Harrison το πάει παραπέρα: το τραγούδι δεν είναι για τους Beatles, είναι για τον κόσμο. Αυτό είναι και το μεγαλείο του All Things Must Pass. Ότι, ενώ προέρχεται από ένα βαθιά προσωπικό και ενίοτε πονεμένο μέρος, δεν εγκλωβίζεται στο προσωπικό. Το Isn't It A Pity είναι μια καθολική αναγνώριση της λύπης, και του «αχ» που μένει όταν όλα ειπωθούν.
Τελευταίος απόηχος
Η επιλογή να κλείσει την τρίτη πλευρά του album με μια δεύτερη εκδοχή του τραγουδιού (Version Two), πιο ψιθυριστή και υπνωτιστική, δείχνει ότι ο Harrison δεν προσπαθεί να αποδείξει κάτι αλλά να αφήσει κάτι να αντηχεί. Η λύπη δεν τελειώνει. Απλώς κυματίζει πιο ήσυχα. Σε μια εποχή ηχηρής αλλαγής και εγωιστικής αυτοδιάθεσης, το Isn't It A Pity παραμένει μια από τις πιο σιωπηλές και διαρκείς φωνές που μας καλούν να κοιτάξουμε προς τα μέσα και προς τον άλλον.
Υστερόγραφο
Είναι αλήθεια ότι από τους τέσσερις Beatles, είχα διαλέξει τον George. Τον αγαπούσα περισσότερο από τους άλλους. Πολύ περισσότερο. Τον θεωρούσα δικό μου άνθρωπο. Φίλο, αδελφό και συγγενή. Παρακολουθούσα τις δραστηριότητές του, μουσικές ή όχι, αγόραζα τους δίσκους του με κλειστά τα μάτια, χαίρομαι που γράφω (και να γράφω) γι' αυτόν και αυτό που μπορώ και θέλω να του πω, εκεί που βρίσκεται από τον Νοέμβριο του 2001, είναι: George, thank you for being with me all these years.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε στιγμιότυπο του ντοκιμαντέρ George Harrison: Living in the Material World του Martin Scorsese (2011)
