Όλες οι λύπες υποφέρονται, αν τις βάλεις σε μια ιστορία ή αν αφηγηθείς μια ιστορία γι' αυτές.Κάρεν Μπλίξεν
Ας σκεφτούμε πόσο σημαντικό είναι για τους ανθρώπους να μεταφράζουν τη θλίψη τους, τον πόνο τους, σε λόγια. Πόσο σημαντική είναι η λεκτική έκφραση των συναισθημάτων τους, η δυνατότητα να μετατρέπουν το προσωπικό τους βίωμα σε κάτι που εκφέρεται και μεταφέρεται σε άλλους. Πόσο δύσκολο για τους ανθρώπους που έχουν ελάττωμα στην ακοή!
Ο Τζαμιώτης μάς παρουσιάζει τον Ισίδωρο Γεωργίου, έναν καθηγητή που γνωρίζει τη νοηματική γλώσσα και που βάζει τα δυνατά του για να έχει μια τέλεια εξωτερική εικόνα. Στην πρώτη σελίδα, τον παρατηρούμε να παρατηρεί ένα ζευγαράκι κωφών που αγγίζονται έξω απ' το άγαλμα του Κολοκοτρώνη και που πρόκειται να αποχωριστούν και εκφράζονται με κινήσεις των χεριών, των σωμάτων και εκφράσεις των προσώπων.
Ο Τζαμιώτης υπερέχει στη γραφή και στην περιγραφή! Τριτοπρόσωπη και νευρική, ίσως να ταιριάζει με τον, μάλλον, νευρωτικό του ήρωα. Από τις πρώτες σελίδες φωτίζει ή, καλύτερα, θα έλεγα υπο-φωτίζει, δίνει το γκρι χρώμα στον κύριο χαρακτήρα: τις τυπικές σχέσεις του Γεωργίου, κοινωνικές και επαγγελματικές, και την τυπικότητά του ως καθηγητής ιδιαίτερων μαθημάτων για βαρήκοους και κωφούς μαθητές γυμνασίου που χρησιμοποιούν την ελληνική νοηματική γλώσσα και που κοιτά στο πρόσωπο την μαθήτριά του ώστε να κάνει χειλεανάγνωση. Ο Ισίδωρος δεν συζητά τα ζητήματά του με κανέναν φίλο – δεν έχει. Θέλει να ενταχθεί και ν' ανέλθει, αν και φοβάται. Ήρωας μοναχικός όπως «μοναχικό καουμπόι» αποκαλούσε σε μια εργασία της μια Ελληνίδα σπουδάστρια τον πρωταγωνιστή του αμερικανικού σινεμά που, μόνος, χρησιμοποιώντας ή εναντιωμένος σε όλους θα ανέλθει τελικά.
Ο πατέρας αυτής της δεκαεπτάχρονης μαθήτριας, ο οποίος συνήθως εργάζεται στο εξωτερικό ως άτομο εμπιστοσύνης της κυβερνήσεως, βλέποντας τον καθηγητή έντιμο και προσεκτικό, αφού το έχει συζητήσει με στελέχη της εθνοσωτήριας κυβέρνησης Πατακού - Παπαδοπούλου, τον καλεί σ' ένα δείπνο όπου του προτείνουν δουλειά στην τηλεόραση, αφού σχεδόν τον έχει προστάξει νωρίτερα να παρευρεθεί.
Η εφεύρεση της σκιάς μιλά για την παραφορά της εξουσίας που συσκοτίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, οδηγώντας την αμετάκλητα στην συναισθηματική απογύμνωση. Εκεί όπου η συνείδηση, η αίσθηση του χρέους, η ερωτική επιθυμία, η αλήθεια και το ψεύδος υφίστανται μόνον εφόσον λειτουργούν ως αποδεικτικά ισχύος.
Το εύρημα: οι της τότε κυβέρνησης, εν έτει 1970, δηλαδή στα χρόνια της Δικτατορίας, σκέφτονται να συμπεριλάβουν στο δελτίο ειδήσεων τη νοηματική στην νέα τηλεόραση για να έχει ο κόσμος την αίσθηση της συμπερίληψης. Του το προτείνει ομάδα ιθυνόντων με την προσβλητική έκφραση «η αμοιβή θα είναι καλύτερη των προσδοκιών σας. Θα μετέχετε στην αναγέννηση της χώρας!»
Ο Γεωργίου έχει ήδη δημιουργήσει κάποιες σχέσεις με γυναίκες είτε επειδή ένιωσε κάποια έλξη είτε επειδή ερωτεύτηκε. Όμως πάντα κρατούσε την σχέση σ' ένα επίπεδο. Θυμίζει μια γειτονοπούλα μου που από τα δεκαέξι της χρόνια δήλωνε ότι θα παντρευτεί δικαστή ή γιο δικαστή παράλληλα με τις επικείμενες σπουδές στη Νομική Σχολή.
Ο Ισίδωρος λοιπόν διεκπεραίωνε την όποια εκκρεμότητα, επαγγελματική και παλιότερα προσωπική, χωρίς να αντλεί ίχνος ευχαρίστησης. Τον ενδιέφερε, παράλληλα, η προσέγγιση ατόμων που εκπροσωπούν την εξουσία. Νομίζω ότι είναι ο πρώτος απ' την γενιά του που περιγράφει τη φυγή απ' την Αθήνα στο χωριό, το 1941, στη διάρκεια της Κατοχής και του λιμού της άγριας πείνας. Τα διηγείται καμιά φορά υπερβάλλοντας αλλά σίγουρα απ' την εμπειρία του για την οβίδα και την κωφότητα. Αποχωρίστηκαν μικρά παιδιά φεύγοντας απ' τον πατέρα και το σπίτι, ακολουθώντας την μητέρα ή τη γιαγιά και τον παππού. Το έχουμε διαβάσει στο Αναζητώντας ελπίδα του συγγραφέα Γιάννη Χριστάκου αγρότη και σιδηρουργού από τον Δομοκό και εμπειρικού συγγραφέα και σίγουρα κάπου στα γραπτά του Θανάση Βαλτινού και του Σωτήρη Δημητρίου. Ο πατέρας που ξανάφυγε στην πόλη να μην τον πιάσουν στον Εμφύλιο ή και οι κατακτητές σε βορειοελλαδίτικη πόλη. Φυγάς και μόνος τότε, αρρώστησε βαριά...
Στο παρόν ο κύριός μας χαρακτήρας πιέζει το χέρι της υπερβολικά για να γράψει σωστά την άσκηση.
Σε εσωτερική ένταση, πάντα ανέραστος ο ίδιος, να στοχεύει ν' ανεβάσει το κοινωνικό του status κι η κοπέλα επίσης δεν έχει πλησιάσει αγόρι επειδή είναι νέα αλλά και κωφή, αν και έχει χρήμα η οικογένειά της. Ένα πλησίασμα τυχαίο των σωμάτων. Αυτός απομακρύνεται. Αυτή ονειρεύεται.
Αργότερα μετέχει σ' ένα δοκιμαστικό γύρισμα –έναν «πιλότο» όπως είναι η τεχνική ορολογία. Και παίρνει μια ιδέα πώς θα κάνει γύρισμα. Πλήρης και απολαυστική περιγραφή της προετοιμασίας του γυρίσματος των ειδήσεων μέσα απ' τις σκέψεις της δημοσιογράφου... Η σχέση που εκείνη έχει ή φαντάζεται ότι έχει με τόσο περιορισμένο χρόνο...
Και γενικώς μας εξάπτει το ενδιαφέρον αυτό το βιβλίο ή μας θυμίζει τις δικές μας απώλειες και περικοπές που κάναμε στις επιθυμίες μας για να πετύχουμε στόχους.
Ο Τζαμιώτης, κατ' αρχάς, έχει ένα δυνατό εύρημα: το δελτίο ειδήσεων της τηλεόρασης του 1970 στην ελληνική νοηματική γλώσσα. Είναι μια πρόληψη όπως λέγεται στην αφηγηματολογία από το μέλλον. Ενδιαφέρον παράδειγμα, στην σελίδα 61, έχουμε μια πλήρη και απολαυστική περιγραφή της προετοιμασίας των ειδήσεων μέσα από τις σκέψεις της εκφωνήτριας που ετοιμάζεται πριν την εκπομπή γνωρίζοντας ότι όλα είναι δοσμένα από την επιτροπή λογοκρισίας. Η ζήλια του άνδρα με τον οποίο έχει σχέση που ζηλεύει και αντιπαθεί τον συμπαρουσιαστή της και ρατσιστικά υποτιμά τη γλώσσα που εκφράζεται με δακτυλικό αλφάβητο, με νοήματα με τα χέρια, εκφράσεις του προσώπου και κάποιες κλίσεις ή στροφές του κορμού του σώματος του νοηματιστή. Γράφουν γι' αυτόν οι σκιτσογράφοι των τότε εφημερίδων. Τον σκιτσάρουν ως τροχονόμο επειδή εκφράζεται με τα χέρια στο δελτίο. Απόλαυση το ρεπορτάζ για τα έπιπλα του σπιτιού του στα περιοδικά Φαντάζιο και Γυναίκα. Ο Χατζηχρήστου τον περιγράφει χιουμοριστικά σ' ένα θεατρικό σκετς. Αλλά μέσα από το μυθιστόρημα, η σκιαγράφηση του χαρακτήρα θα μπορούσε να ειπωθεί ως απουσία χαρακτήρα του Ισίδωρου.
Καταπληκτική η περιγραφή «τα μάτια συνηθισμένα, αλλά λαμπερά. Η μύτη και το πηγούνι ελαφρώς αιχμηρά, αποπνέουν τουλάχιστον αποφασιστικότητα».
Γενικώς τέτοια απίστευτη ειρωνική περιγραφή προς την περιέργεια του αναγνώστη μόνο ο Αλέξης Πανσέληνος έχει κάνει.
Αναγκάζεται να συμμετέχει σε ανούσιες συναντήσεις μια και όπως η μαφία «κρατούν» γύρω τους τους «δικούς τους». Άρα, ο Γεωργίου, πλέον, τους εξάπτει, ενίοτε τη φαντασία με διηγήσεις για ό,τι πράγματι έμαθε ή γεννά η φαντασία του αλλά τους πείθει ότι το άκουσε και αφορά μακρινές εποχές. Ενίοτε ακούει νεόπλουτων έγνοιες, όπως όταν ενώ ο σοβαρός κύριος Κοντόσταυλος τον έχει στο αμάξι και ενώ ακούει ο σοφέρ, εξομολογείται και ζητά στον Ισίδωρο τη γνώμη του που δεν έχει πια στύση. Άλλωστε, ταξιδεύει συχνά στο εξωτερικό χωρίς τη σύζυγο για υποθέσεις (ανίερες συμμαχίες) για το συμφέρον της εθνοσωτηρίου κυβερνήσεως. Όχι, δεν κόλλησε κάτι. Ούτε φυσικά αναρωτιέται αν μια και είναι πουλημένος ψυχή τε και σώματι, ότι, ίσως, το σώμα του αντιδρά. Και ο Ισίδωρος αναγκάζεται για το συμφέρον του να τον συμπονά και να ρωτά με επίπλαστο ενδιαφέρον. Άρα σταδιακός ξεπεσμός δικός του μπρος στον ίδιο του τον εαυτό. Αλλά «όλα καλά»...
Οι τηλεθεατές, που τον θαυμάζουν ως τηλεπερσόνα, αποδίδουν κάποια ξεσπάσματα του Ισίδωρου Γεωργίου πιθανόν σε ορφανοτροφείο. Ο κομπλεξικός κύριος Κοντόσταυλος με τ' όνομα, προσβάλλει έναν ομοτράπεζο κάθε φορά. Κάποτε, έρχεται και η σειρά του. Κινδυνεύει να παγιδευτεί οπότε, σαν αγρίμι, προσαρμόζεται, επινοεί, επικρατεί. Την νύχτα στο σπίτι του ποτό, τσιγάρα, στενάχωρες σκέψεις... Δεν μπορεί να περπατήσει. Η πληρωμένη στα όρια της ανηλικότητας συνοδός δεν βρίσκει τρόπο να τον βοηθήσει. Το πρωί ζητά άδεια απ' την τηλεόραση.
Άγριο πράγμα, τελικά, η συνθηκολόγηση στη ζωή, το μέσον του χρήματος, όπως και η ενσωμάτωση στους κρατούντες να γίνονται σκοποί ζωής. Η εξέλιξη άγνωστη, ή η πτώση ή θα ξανασηκώνεται κανείς και θα σέρνεται όρθιος ξανά.
Πώς να μην πίνει μέχρι σκασμού κάποιος που του απέμεινε ελάχιστη συνείδηση και για να μην βγάλουν στη φόρα αριστερό πατέρα! Έκανε ότι δεν βλέπει που ξυλοκόπησαν μια νεαρή. Βέβαια, κατά καιρούς η ανάμνηση θα έρχεται ως να σβήσει. Δεν καθόταν απλώς να κάνει τη δουλίτσα του αντί να μεταφέρει fake news, κοσκινισμένες λογοκριμένες πληροφορίες...
Όμως τα προτερήματα του Τζαμιώτη ως συγγραφέα είναι πολλά. Θα τ' ανακαλύψουμε διαβάζοντας το μυθιστόρημα και η τέρψη που μας προσφέρει, το πικρό χαμόγελο ή τα γέλια, θα μας βοηθήσουν ν' αντέξουμε τους καιρούς και να συνειδητοποιήσουμε τις ενέργειές μας και την επίδραση στο μέλλον.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Δ, Τζαμιώτη Η εφεύρεση της σκιάς κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
