Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στην αρχαία Χαλκίδα. Από νεαρή ηλικία φοίτησε στην Ακαδημία του Πλάτωνα όπου, περίπου, είκοσι χρόνια διήρκησαν οι σπουδές του. Εκεί του δόθηκε η ευκαιρία να συναναστραφεί με κάποιους από τους πνευματικότερους ανθρώπους της εποχής. Η αφοσίωσή του στα γράμματα και τις επιστήμες τον αντάμειψαν, δίνοντάς του μια λαμπρή και ξεχωριστή θέση στην κοινωνία του 5ου π.Χ. αιώνα αλλά και αργότερα σε όλο τον κόσμο. Σπούδασε και έγραψε πολλά είδη: από τη βιολογία και τη φυσική μέχρι τη μεταφυσική και το θέατρο.
Ας σταθούμε στο θέατρο, που υπήρξε ένα μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή του Αριστοτέλη και που το τίμησε με τις γνώσεις αλλά και με τις προσωπικές του απόψεις μέσα από τα συγγράμματά του. Από όλα τα θεατρικά είδη, που είχαν κάνει την εμφάνισή τους μέχρι τότε στην αρχαία Αθήνα, μόνο η τραγωδία φάνηκε πως ήταν το προσφιλέστατο είδος για εκείνον και αυτό γιατί εξυπηρετούσε ανώτερους σκοπούς και διαπαιδαγωγούσε το μέχρι τότε αμύητο κοινό με τα μεγάλα μηνύματα που γεννούσε και με τις ερωτήσεις που έθετε.
Η τραγωδία μιμείται, όμως για τις τραγωδίες που γράφτηκαν με ιστορικό χαρακτήρα –π.χ. τον Πελοποννησιακό Πόλεμο– και όχι από την ελληνική μυθολογία, δεν μπορούσε να τον διδάξει από σκηνής κανένας δραματουργός. Ήταν ακόμη νωρίς και οι άνθρωποι του θεάτρου πίστευαν στο θέατρο χωρίς τον διαχωρισμό που ήρθε αργότερα. Άλλο το θέατρο, άλλο η ιστορία. Άλλο ο δραματουργός και άλλο ο ιστορικός. Και ο Σαίξπηρ έγραψε πολλά έργα του που είχαν βασιστεί στην ιστορία αλλά όχι από αδυναμία μα από συγγραφική ικανότητα· εστίαζε πιο πολύ να γράψει θέατρο και όχι ιστορία. Αλλά υπάρχει διαφορά πολλών αιώνων από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι του Σαίξπηρ...
Σκοπός της τραγωδίας
Ο σκοπός της τραγωδίας, για τον Αριστοτέλη, ήταν τα δρώμενα επί σκηνής να γεννήσουν στον θεατή τα συναισθήματα που θα τον κάνουν να συμπονέσει και να νιώσει «έλεο και φόβο» για τον τραγικό ήρωα. Η συμπόνια υπήρχε για δύο λόγους: επειδή άδικα υποφέρει και ό,τι κακό και να 'κανε θα ήταν πολύ μικρό για να τον βρουν τέτοια δεινά και επειδή τα δεινά αυτά, που έχει ο χαρακτήρας, μπορεί να τα πάθει ο κάθε άνθρωπος. Επομένως, αυτή η άγνοια για το μέλλον είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε αλλά που πρέπει οπωσδήποτε να μας κάνει καλύτερους, γιατί μπορεί εμείς να είμαστε οι επόμενοι για ίδιες ή παρόμοιες συμφορές.
Υπήρχαν τραγωδίες που δεν ήταν όπως θα ήθελε ο μεγάλος φιλόσοφος κι αυτό γιατί, για τον Αριστοτέλη, ο ήρωας που υποφέρει για τα δεινά που τον βρήκαν, δεν πρέπει ούτε να φταίει αποκλειστικά αυτός ούτε να μην είναι υπαίτιος καθόλου. Δεν ήθελε ο καλός να έχει άσχημο τέλος, ούτε να υπάρχει δικαίωση για τον κακό. Ήθελε να περνάει το μήνυμα (η τραγωδία) ότι η δικαίωση ανήκει στον θετικό ήρωα, σε αυτόν που δεν έχει φταίξει τόσο πολύ και όμως πλήρωσε περισσότερο από ό,τι του άξιζε. Μόνο έτσι υπήρχε σωστή διαπαιδαγώγηση για τους θεατές. Γιατί η αρχαία τραγωδία υπήρξε για τους πολίτες Αθηναίους του 5ου π.Χ. αιώνα το μεγαλύτερο σχολείο.
Διαφορές σε σχέση με το σήμερα
Όλα τα παραπάνω, που ενστερνιζόταν ο Αριστοτέλης, δεν έβρισκαν από εκείνη την εποχή πάντα αντίκρισμα. Πόσες είναι οι αρχαίες τραγωδίες που αυτός που δεν έφταιξε καθόλου, πληρώνει ακριβά; Που δεν πληρούν καμία από τις αναφορές του Αριστοτέλη; Σε σχέση με το σήμερα, υπήρχε άλλη ζήτηση από την αρχαία τραγωδία. Το ανέβασμα τόσων τραγωδιών, με όλη τη διαδικασία, την κοπιαστική και την πολυέξοδη, ήταν για καλό των Αθηναίων· ήθελε με αυτό τον τρόπο να τους δείξει ότι, εφόσον νιώσουν την ταύτιση με τον ήρωα, θα εξελιχθούν ως άνθρωποι και πολίτες. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, υπήρχε η αρχαία τραγωδία. Το κίνητρο τώρα των θεατών δεν είναι ασφαλώς για να γίνουν καλύτεροι πολίτες. Είναι όμως να γνωρίσουν το ανθρώπινο μεγαλείο που ξεπροβάλει μέσα από τον ανείπωτο πόνο. Να δουν πώς είναι πραγματικά ο ψυχισμός του ανθρώπου, η δύναμή του, το πάθος του για ό,τι αγαπά και η πάλη μεταξύ θνητού και Θεού...
Σατιρικό δράμα
Το σατιρικό δράμα παρουσιαζόταν πάντα μετά το τέλος των τριών τραγωδιών. Αυτό είχε ως σκοπό να κάνει το κλίμα ελαφρύτερο και ίσως τους βοηθούσε να αφουγκραστούν καλύτερα τα μηνύματα των τραγωδιών. Γραφόταν πάντα από τον τραγικό ποιητή που είχε γράψει και τις τρεις τραγωδίες.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το ετήσιο περιοδικό Θέατρο του Θεόδωρου Κρίτα καθώς επίσης και από το περιοδικό Θέατρο του Κώστα Νίτσου.
