Αντίο Μάριαν, ήρθε η ώρα ν' αρχίσουμε να γελάμε και να κλαίμε και να κλαίμε και να γελάμε για όλ' αυτά ξανά.
Τραγούδαγε ο Leonard Cohen για την Νορβηγή μούσα του Marianne Ilhen, το 1967, στο παρθενικό του άλμπουμ Songs of Leonard Cohen. Το θαυμάσιο τραγούδι So Long, Marianne έκανε διάσημους και τους δύο, για διαφορετικούς λόγους. Τη μούσα ως το σύμβολο της παρατημένης συντρόφου των swinging sixties και τον τραγουδοποιό για την τέχνη του.
Αυτός συνέχισε αλλά αυτή σχεδόν εξαφανίστηκε για δεκαετίες. Το τραγούδι ήταν προϊόν της πολυετούς συγκατοίκησής τους στην Ύδρα, κυρίως. Όπως ήταν και το μυθιστόρημά του The Favourite Game. Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή και χιλιοειπωμένη· ένα ακόμα ρομάντζο δηλαδή σ' ένα ελληνικό νησί. Αυτή παράτησε τον σύζυγό της και το παιδί της και τα υπόλοιπα. Η αρκετά προχωρημένη για την εποχή φωτογραφία μέρους των οπίσθιων της Marianne στο οπισθόφυλλο του επόμενου δίσκου του Cohen Songs from a room, επίσης. Έχουν γραφτεί βιβλία και βιβλία, τίποτα όμως δεν μυρίζει σαν το άρωμα του τραγουδιού.
Μια ερωτική σχέση που, είτε μας αρέσει είτε όχι, αποτελεί κεφάλαιο της ιστορίας της μουσικής αυτής κουλτούρας. Η επαφή τους διατηρήθηκε, με διαλείμματα, μέχρι τον θάνατό τους από την ίδια ασθένεια.
Αναπολώντας λοιπόν το μυθικό αυτό τραγούδι –το οποίο, αν θέλετε με πιστεύετε, το λέω ακόμα κάπου κάπου με την κιθάρα μου– σκέφτηκα να θυμηθούμε μερικές μούσες της –με την ευρεία έννοια– μουσικής ροκ ή περίπου. Μερίμνησα, όσο μπορούσα, τα τραγούδια να τιτλοφορούνται με το όνομά τους ή να έχουν προφανείς σχέσεις με αυτές. Ο κούκος στο τέλος είναι για να σπάσει την μονοτονία!
Κυρά μου ντ' Αρμπάνβιλ φαίνεσαι τόσο ψυχρή απόψε, νιώθω τα χείλη σου σαν χειμώνα, παραπονιότανε ο, ερωτευμένος προφανώς, Cat Stevens στην αγάπη του η οποία δεν φαίνεται να ανταποκρίνονταν πλήρως στα αισθήματά του. Αυτά στο τραγούδι του Lady d' Arbanville που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ Mona Bone Jakon. Τώρα το πώς είχε ερωτευθεί ο ρομαντικός τραγουδοποιός μας μία, ωραιότατη πάντως, Αμερικανίδα περίπου ηθοποιό, σε περιθωριακές τότε ταινίες του Andy Warhol, μου είναι άγνωστο. Η φήμη πάντως του Steven Georgiou ανέτειλε τότε και διέγραψε λαμπρή πορεία μέχρι που τα παράτησε, ασπάστηκε τον ισλαμισμό κι έγινε δάσκαλος του δόγματος. Κάπου τριάντα χρόνια αργότερα επέστρεψε όμως στις παλιές μουσικές του αγάπες. Μου είναι επίσης άγνωστο τι απέγινε η μούσα του άσματος Patti d' Arbanville. Ελπίζω μετά την επιτυχία του τραγουδιού να αναθεώρησε τις απόψεις της περί ψυχρότητας.
Λέγεται ότι ο νεαρός τότε Stephen Stills έκοβε φλέβες για την Judy Collins, η οποία διατηρούσε τις δικές της ανέπαφες. Όταν ήταν στα χωρίσματα λοιπόν της έγραψε ένα υπέροχο τραγούδι, το Suite: Judy blue eyes, μπας και της αλλάξει γνώμη· μάταια όμως. Το τραγούδι είναι μακροσκελές και ακολουθεί τη μορφή σουίτας σε τέσσερα μέρη. Οι Crosby, Stills, Nash and Young το είχαν απογειώσει στο περίφημο φεστιβάλ του Woodstock. Όπως είχαν και τους θεατές-ακροατές άλλωστε, ακόμα και στην οθόνη. Είμαι δικός σου, είσαι δικιά μου, είσαι ό,τι είσαι, το κάνεις δύσκολο, της έλεγε μεταξύ άλλων ρομαντικών. Πραγματικά εξαιρετική στιγμή της μουσικής αυτής.
Το ειδύλλιο του Bob Dylan με την Sara Noznisky –και μετέπειτα Lownds και μετέπειτα Dylan– είναι πασίγνωστο. Το ίδιο και ο γάμος τους, τα τέσσερα παιδιά τους και η ήρεμη ζωή τους στην αγροικία τους στο Woodstock. Αυτά μετά τη φρενίτιδα της ηλεκτρικής έκρηξης του Bob που ανατάραξε τα δεδομένα της ροκ μουσικής.
Την περίοδο αυτή ο Dylan ηχογράφησε μερικά εξαιρετικά άλμπουμ με πρώτο και καλύτερο το The basement tapes με το συγκρότημα The Band στο υπόγειο του γειτονικού σπιτιού τους. Μ' αυτούς είχε συνεργαστεί και συνέχισε να συνεργάζεται.
Στιγμές από την ήρεμη οικογενειακή ζωή του την περίοδο αυτή περιγράφει και ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του.[1]
Είχε προηγηθεί τρικυμία φυσικά. Έφυγες και παντρεύτηκες πρώτος χωρίς να μου το πεις, του λέει η «γυναίκα με τ' άσπρα» Joan Baez στην ταινία του Renaldo and Clara, το 1978. Μα παντρεύτηκα τη γυναίκα που αγαπούσα, της απαντάει ο Renaldo-Bob. Η Clara είναι η Sara. Η ταινία κυκλοφόρησε αφού είχαν χωρίσει, αλλά είχε γυριστεί τα προηγούμενα χρόνια.
Λίγο πιο πριν, το 1976, είχε περιλάβει στο εξαιρετικό άλμπουμ του Desire το τραγούδι Sara. Σάρα τι στο καλό σ' έκανε ν' αλλάξεις γνώμη, θρηνεί. Στο ίδιο τραγούδι εξομολογείται ότι είχε γράψει γι' αυτήν το περίφημο Sad eyed lady of the lowlands. Φαίνεται ότι, τελικά, την είχε κάποτε αγαπήσει.
Για την Joan Baez δεν υπάρχει σαφής αναφορά σε κάποιο τραγούδι του Bob Dylan. Ήταν πιο γνωστή στην αρχή και τον είχε βοηθήσει ν' αναδυθεί – όχι μόνο αυτή βέβαια. Πιστεύεται πάντως ότι τα εξαιρετικά To Ramona, Mama you been on my mind, Visions of Johanna, Just like a woman είναι εμπνευσμένα από την σχέση τους και φυσικά αναφέρονται σ' αυτήν. Το αστείο είναι ότι τα δύο τελευταία περιλαμβάνονται στο θρυλικό άλμπουμ Blonde on Blonde όπως και το Sad eyed lady of the lowlands που προαναφέραμε. Φαίνεται ότι δεν είχε αποφασίσει ακόμα. Οι παραισθησιακές φαντασιώσεις του Visions of Johanna θεωρούνται από πολλούς ένα από τα στιχουργικά επιτεύγματα του νομπελίστα.
Κι αυτά τα οράματα της Τζοάνα που κατακτούν τον νου μου, ή …που πήρανε τη θέση μου ή …είναι τώρα ό,τι απέμεινε. Αυτός ψαχνότανε τότε κι εμείς απολαμβάνουμε ακόμα.
Η σχέση τους έληξε, ίσως κάπως άδοξα, λοιπόν, αλλά η συνεργασία τους συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Η Joan συμμετείχε στην περίφημη περιοδεία του Bob Rolling Thunder Review, στην ταινία που προαναφέραμε, ηχογράφησε το διπλό lp Any Day Now αποκλειστικά με τραγούδια του και έκαναν κοινές συναυλίες. Για μας τους ακροατές, η γνωριμία τους είναι ένα ανεκτίμητο δώρο.
Το διεθνούς φήμης –στην εποχή της– μοντέλο Pattie Boyde είχαν αγαπήσει με τη σειρά αλλά και ταυτόχρονα οι σπουδαίοι μουσικοί George Harisson και Eric Clapton.
Πιο σπουδαίος ο πρώτος από τον δεύτερο, πιστεύω. Μετά τους γάμους της μαζί τους –με τη σειρά αυτή– είχε αλλάξει αντίστοιχα και επώνυμα. Της είχαν φυσικά αφιερώσει όμορφα τραγούδια τα οποία ακούγονται ευχάριστα και, για δικούς μας ίσως λόγους, ρομαντικά ακόμα. Something και For you blue της τραγούδαγε ο George, Layla και Wonderful tonight ο Eric, για να αναφέρω τα πιο γνωστά. Τα τραγούδια επιβίωσαν των ερώτων τους – ευτυχώς για μας.
Ο Robert Wyatt βρίσκεται στην κορυφή των μουσικών μου προτιμήσεων. Ήταν σπουδαίος συνθέτης, ντράμερ και τραγουδιστής στους πρωτοπόρους Soft Machine και Matching Mole. Το 1973 όμως έπεσε από ένα μπαλκόνι κι έμεινε παραπληγικός, οπότε τέλος τα ντραμς, όχι όμως και η μουσική. Ο ίδιος είχε πει αργότερα ότι η πτώση αυτή του είχε σώσει τη ζωή γιατί είχε πάρει την κατηφόρα. Λίγο πριν το ατύχημα είχε συνδεθεί με την εικαστικό και ποιήτρια Alfreda Benge. Είναι ακόμα μαζί[4], κάτι σπάνιο στους κύκλους τους κι εκτός από τα περίτεχνα εξώφυλλα των άλμπουμ έχουν συνεργαστεί και μουσικά.
Το πρώτο άλμπουμ που κυκλοφόρησε μετά το ατύχημα, το 1974 δηλαδή, θεωρείται και είναι αριστούργημα του μουσικού ιδιώματος που εκπροσωπεί. Rock Bottom τιτλοφορείται, που σημαίνει κάτι σαν «άγγιξα πάτο». Κάτι τέτοιο του είχε συμβεί, δυστυχώς. Το τραγούδι Alifie είναι αφιερωμένο στην σύντροφό του η οποία τον είχε προφανώς συνδράμει στις δύσκολες στιγμές: Άλιφι κελάρι μου, Άλιφι κελάρι μου, της λέει. Δεν είμαι το κελάρι σου, είμαι η Άλιφι, ο φύλακάς σου, του απαντάει.[2] Το τραγουδάνε μαζί σε μία υπνωτική ατμόσφαιρα που δημιουργούν σπουδαίοι μουσικοί.
Το Alfie and Robert sail off into the sunset το τραγουδάνε επίσης μαζί· αυτό από το άλμπουμ Old Rottenhat. Συνέχισαν να μας τέρπουν την ακοή για δεκαετίες, μέχρι την οικειοθελή συνταξιοδότηση του Robert, το 2014, στα εβδομήντα του.
Η Γερμανίδα Nico, κατά κόσμο Christa Päffgen, είχε υπάρξει μούσα διαφόρων, όπως του Andy Warlol, για παράδειγμα. Το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο οφείλει στον κάποτε σύντροφό της σκηνοθέτη Νίκο Παπατάκη. Ήταν κι αυτή μοντέλο αλλά και λίγο ηθοποιός. Είχε έναν μικρό ρόλο στην Dolce Vita του Fellini, έναν μεγαλύτερο στο Chelsea Girls του Warhol και διάφορους άλλους. Δεν νομίζω ότι θα την θυμότανε πολύς κόσμος πάντως αν δεν είχε αποφασίσει ν' ασχοληθεί με τη μουσική.
Είχε ξεκινήσει με τους Velvet Underground, από τον πρώτο δίσκο των οποίων μας έχει χαρίσει ωραιότατα τραγούδια, όπως το Sunday morning. Την ίδια εποχή είχε ηχογραφήσει τον πρώτο προσωπικό δίσκο της Chelsea Girl. Θα περιοριστούμε σ' αυτόν λοιπόν, γιατί τα τραγούδια της τα έχουν αφιερώσει μουσικοί όπως οι: Bob Dylan, Jackson Brown, Tim Hardin και οι δικοί της, από τους Velvet, Lou Reed, Sterling Morrison, John Cale. Εντυπωσιακή συλλογή μουσικών θα έλεγα κι ένας πολύ ωραίος δίσκος.
Η μεγαλωμένη στην Κύπρο Αμερικανίδα Angela Bowie υπήρξε μούσα, πρώτα απ' όλα, του συζύγου της David, εννοείται. Είχε γράψει γι' αυτήν το The prettiest star που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ Aladdin Sane. Έγινε όμως πιο γνωστή μουσικά από τους Mick Jagger και Keith Richards στο τραγούδι τους Angie, από το –όχι και τόσο σπουδαίο– άλμπουμ Goats head soup των Rolling Stones. Η ίδια στην αυτοβιογραφία της[3] εκθέτει την δική της εκδοχή για το τραγούδι και τις σχέσεις του ζεύγους Bowie με τον Jagger. Γράφει, βέβαια, και πολλά άλλα κουτσομπολίστικα για τις συντροφιές της την εποχή εκείνη. Για να πουλήσει και κανένα αντίτυπο, φαντάζομαι – έχει πλάκα πάντως.
Άντζι, σ' αγαπάω ακόμα μωρό μου, όπου κοιτάζω βλέπω τα μάτια σου, της τραγουδάει ο sir Mick. Αργότερα ο Keith είχε πει ότι είχε συνθέσει το τραγούδι για την νεογέννητη και συνονόματη κόρη του. Κομμάτι δύσκολο πάντως να αναφέρονται οι στίχοι σ' ένα μωρό. Ας μείνουμε λοιπόν με την απορία γι' αυτό το όμορφο τραγούδι.
Η φετινή αποχώρηση της ασύγκριτης Marianne Faithful από τα εγκόσμια υπήρξε η αφορμή γι' αυτό το άρθρο. Αυτή δεν είναι η δέκατη μούσα, είναι η Μνημοσύνη, η μητέρα τους – αν και συνομήλικη. Από το αδέσμευτο, ντυμένο –όχι πάντα– μόνο με μία δερμάτινη φόρμα Κορίτσι με τη μοτοσυκλέτα, ή το τυλιγμένο με γούνινο χαλί, «δίκην ενδύματος», κορίτσι στο περιβόητο πάρτι των Rolling Stones, εξελίχθηκε σε διεθνούς φήμης περσόνα της μουσικής σκηνής. Όσο η φωνή της κατέβαινε στις χαμηλές νότες της κλίμακας, τόσο η φήμη της ανέβαινε με άλμπουμ όπως το Broken English.
Είχα την τύχη να την απολαύσω με την συνοδεία μόνο μιας κιθάρας. Δεν θυμάμαι πότε, αλλά ήταν μάλλον στο Παλλάς και σίγουρα μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ της Strange Weather.
Στο ξεκίνημά της τραγούδησε το As tears go by των Rolling Stones, πριν από αυτούς και το έκανε επιτυχία. Το υπέροχο Sister Morphine, που είχε συνθέσει μαζί με τους Jagger and Richards αποτελεί μέρος από τους πολύτιμους λίθους του άλμπουμ Sticky Fingers· ενός στέμματος του αυτοκρατορικού της ροκ μουσικής συγκροτήματος.
Με απασχόλησε αρκετά και ίσως άσκοπα, ποιος θα είναι ο κούκος. Στην αρχή είχα σκεφτεί κάποιον από τους Cary Radiz ή Graham Nash ή James Taylor οι οποίοι απασχολούν αισθηματικά και μουσικά την Jonni Mitchel σε όλο σχεδόν το ωραιότατο άλμπουμ της Blue. Κατέληξα όμως στον Bob Dylan τον οποίο στολίζει κανονικά η Joan Baez στο τραγούδι της Diamonds and Rust από το ομότιτλο άλμπουμ.
Ο Bob έχει ήδη εμφανιστεί τρεις φορές στο άρθρο, οπότε σκέφτηκα ότι θα ήταν ίσως περισσότερο εντός θέματος. Είναι άλλωστε πολύ πιο διάσημος και από τους τρεις αυτούς μαζί.
Έβγαλε λοιπόν κι αυτή το άχτι της το 1975 μετά απ' όσα φαίνεται ότι είχε τραβήξει.
Έρχεται πάλι το φάντασμά σου... Ξέρουμε και οι δύο τι μπορεί να φέρουν οι αναμνήσεις, διαμάντια και σκουριά.
Αυτά τα λίγα λοιπόν για μερικές από τις μούσες που ενέπνευσαν τους ερωτευμένους τραγουδοποιούς μας. Φυσικά και δεν είναι όλες, αλίμονο! Αυτοί έμειναν –ίσως– με τις αναμνήσεις τους, εμείς με τα τραγούδια τους· και τι τραγούδια!
Καλή ακρόαση.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Σημειώσεις:
Οι μεταφράσεις των στίχων είναι του συντάκτη και οι πηγές από τη δισκογραφία ή τη βιβλιογραφία του κυρίως.
[1] Bob Dylan, Η ζωή μου, Μέρος πρώτο, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2005
[2] Λογοπαίγνιο με τις λέξεις larder και guarder (στο πρωτότυπο). Larder ήταν το κελάρι που διατηρούσαν το ζωικό λίπος, λαρδί παλιά. Το χρησιμοποιούσαν απερίσκεπτα χωρίς να ξέρουν τις επιβλαβείς καρδιοαγγειακές του συνέπειες!
[3] Angela Bowie, Backstage Passes, life on the wild side with David Bowie, Kindle edition
[4] Το 2025, χρονιά που γράφτηκε το άρθρο.
