Δρ. Αικατερίνης Λεύκα
Ο Χρήστος Μπήτσικας είναι ένας νέος, ταλαντούχος και πολυσχιδής λογοτέχνης. Έχει ήδη εκδώσει έργα που εντάσσονται σε διάφορα είδη γραφής: μυθιστόρημα, θεατρικό έργο, ποίηση και δοκίμιο. Μερικές φορές μάλιστα συνδυάζει με πρωτότυπους τρόπους στοιχεία από τα διαφορετικά αυτά είδη σε ένα κείμενο. Η λεπτής αισθητικής γλωσσική μορφή του Χ. Μπήτσικα, ευέλικτη και ρέουσα, ξαφνιάζει συχνά με την ευρηματικότητα σπάνιων όρων και με ποικίλους απρόβλεπτους συνδυασμούς.
Το δοκίμιο Σοφοκλής και αυτισμός, θα μπορούσε, νομίζω, να θεωρηθεί ταυτοχρόνως φιλοσοφικό και λογοτεχνικό, καθώς το ύφος και η προσέγγιση του συγγραφέως ξεφεύγουν από τα αυστηρά πλαίσια, τις μεθόδους και την έκφραση της επιστημονικής ανάλυσης.
Η σχέση μεταξύ των τραγωδιών του Σοφοκλή και του αυτισμού παρουσιάζει αναμφισβήτητη πρωτοτυπία. Ο συγγραφέας ορίζει εξ αρχής τον ιδιάζοντα τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνει την έννοια «αυτισμός»:
«Σημείωση 1: Το παρόν δοκίμιο με τον όρο "αυτισμός", δεν υπαινίσσεται αυτή καθαυτή την αναπτυξιακή διαταραχή. Αλλά ο αυτισμός, ως μίμησις πράξεως των καθαυτών ιδιοτήτων του… είναι, στο τέλος, το εξ-άλλο αυτό. Ώστε, το δοκίμιο τούτο παραμένει κατά βάση φιλοσοφικό (για την αλήθεια των όντων, δηλαδή, και των φαινομένων… που εγγίζει την αυτιστική πραγματικότητα).» (σ. 6)
Στην συνέχεια ο Χ. Μπήτσικας διαπραγματεύεται την κάθε τραγωδία χωριστά, ώστε να καταδείξει το στοιχείο του αυτισμού στους χαρακτήρες, στα λόγια και στην συμπεριφορά των ηρώων, του χορού αλλά και των θεών, όπως παρουσιάζονται από τον Σοφοκλή. Έτσι, παραδείγματος χάρη, στον Οιδίποδα τύραννο, ο πρωταγωνιστής είναι ένας «αθώος αυτιστικός», κλεισμένος στην άγνοιά του ενώ ψάχνει την αλήθεια, σε αντίθεση με τους γονείς του που εν γνώσει τους κλείστηκαν σε αυτιστικές συμπεριφορές όταν επιδίωξαν να εξαφανίσουν το βρέφος τους. Ο λαός της Θήβας και, τελικά ο Κρέοντας, χαρακτηρίζονται επίσης από σκέψεις και αντιδράσεις περιορισμένες από προσωπικά συναισθήματα και συμφέροντα.
Ανάλογες παρατηρήσεις ακολουθούν για τα υπόλοιπα σωζόμενα έργα του Σοφοκλή: τον Οιδίποδα επί Κολωνώ, την Ηλέκτρα, τον Αίαντα, τον Φιλοκτήτη, τις Τραχίνιες… Η προσέγγιση του Χ. Μπήτσικα μου φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, καθώς ανοίγει νέες ερμηνευτικές προοπτικές.
Ωστόσο, θεωρώ πως μερικές φορές οι κρίσεις του μπορούν να φανούν όχι μόνο αυθαίρετες και δογματικές, μια που δεν στηρίζονται πάντα σε ορθολογικά επιχειρήματα, αλλά και υπερβολικά ακραίες. Δεν είναι εύκολο να δεχτεί κανείς το ότι πολλοί στίχοι της Αντιγόνης χαρακτηρίζονται ως «ακατάσχετη αυτιστική μπουρδολογία» (σ. 21) -κυρίως όσον αφορά κι εδώ την στάση του Κρέοντα-, χωρίς σοβαρή δικαιολόγηση.
Με την εμφανώς προκλητική αυτή στάση, ενδεχομένως ο συγγραφέας να στοχεύει στο να τραβήξει την προσοχή του κοινού του και να το ωθήσει να δει από μια καινούργια οπτική γωνία και να επανεξετάσει ριζικά τα τόσο γνωστά πρόσωπα των τραγωδιών του Σοφοκλή. Αν ισχύει αυτή η υπόθεση, πιστεύω πως η τολμηρή του επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία.
Δρ. Αικατερίνη Λεύκα
Maître de conférences
Université de Liège
Το φιλοσοφικό δοκίμιο του Χρήστου Μπήτσικα, Σοφοκλής και αυτισμός, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εκάτη.
