Γη της λεμονιάς, της ελιάςΓη της αγκαλιάς, της χαράςΓη του πεύκου, του κυπαρισσιούΤων παλικαριών και της αγάπηςΧρυσοπράσινο φύλλοΡιγμένο στο πέλαγοΓη του ξεραμένου λιβαδιούΓη της πικραμένης ΠαναγιάςΓη του λίβα, τ' άδικου χαμούΤ' άγριου καιρού, των ηφαιστείωνΧρυσοπράσινο φύλλοΡιγμένο στο πέλαγοΓη των κοριτσιών που γελούνΓη των αγοριών που μεθούνΓη του μύρου του χαιρετισμούΚύπρος της αγάπης και του ονείρου.Μουσική του μοναδικού Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Λεωνίδα Μαλένη.
![Έργο Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRdXcZX-46y9e91ZeP-uR-jys7ZU6KE7tQya568_AuDq-q1sEa7pjw_5UVHiOpp1bSP4TGWVxcClycFTGo5lbHWbGHk5PJvo6BkxljIV2xyTTNbrWOTwdDY-zovNvRhsKzLTtWDK4G_j-L7OA_gjiyVTH6gJlcTNkJ0clToBnpZQ_rBVbHIn-rVi_e_BE4/s1500/11.png "Έργο Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]")
Από πού κι ως πού Κύπρος;
Ο Όμηρος αναφέρει την Κύπρο και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια.
Κάποιοι λένε πως πήρε το όνομά της από τον χαλκό που υπήρχε σε αφθονία στο νησί, το πιθανότερο όμως είναι να έδωσε το όνομά της στον χαλκό, από το λατινικό «aes Cyprium», μέταλλο της Κύπρου όπως το έλεγαν οι Ρωμαίοι, που αργότερα έγινε σκέτο Cuprum με σύμβολο το –ακόμα πιο σκέτο– Cu.
Παμψηφεί απορρίπτεται η εκδοχή κάποιος βασιλιάς Κύπρος να την ονόμασε έτσι. Το μάθαμε τώρα, κάθε φορά που δεν έχουμε ετυμολογική βάση να εμφανίζουμε έναν υποτιθέμενο επώνυμο ήρωα να παίρνει την ευθύνη.
Πόσο εύκολο θα ήταν ένας κάποιος κύριος Κύπρος να ίδρυε την Κύπρο, κάποιος Κρήτης την Κρήτη, ο περίφημος Ιεροκλής Μάλτας την Μάλτα και ο διάσημος Παναγιώτης Τενερίφης την Τενερίφη;
Και τι δουλειά θα είχαμε να κάνουμε εμείς, οι Αποπουκιωσπούδες, αν ήταν τόσο απλά τα πράγματα;
Παμ' Παρακάτ' γιατί συγχύστ'κα!
Ίσως, τελικά, η Κύπρος να πήρε το όνομά της από το μεσογειακό κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), ως άλλη Κυπαρισσία.
Η θεά Αφροδίτη ήταν Κυπραία. Γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας, στον βράχο της Αφροδίτης ή αλλιώς πέτρα του Ρωμιού, κοντά στην Πάφο, όταν ο Κρόνος έκοψε τα... μπαλάκια του πατέρα του, του Ουρανού, και τα πέταξε στην θάλασσα.
Σ' εκείνο το σημείο άφρισε η θάλασσα και, πάνω σε ένα μεγάλο όστρακο όπως το έχει αναδείξει με μοναδικό τρόπο ο Σάντρο Μποτιτσέλι, αναδύθηκε η κόρη δίχως μάνα και με πατέρα ευνούχο, η Αφροδίτη.
Στο σημείο αυτό τα Κύθηρα έχουν μια ένσταση καθώς υποστηρίζουν ότι τα... ούμπαλα του Κρόνου έπεσαν στο δικό τους νησί γι' αυτό και η Άφρω πήρε το παρατσούκλι Κυθέρεια που σημαίνει «γυναίκα γεμάτη θέλγητρα».
Σε μια τρίτη –τα 'χουμε καλά με όλους– εκδοχή, τα... μέζεα του Ουρανού έπεσαν στη θαλάσσια περιοχή των Κυθήρων και μετά τα παρέσυρε το ρέμα (μάνα μου δεν είναι ψέμα) κι έτσι η Άφρω ξεβράστηκε (τώρα είναι λέξη αυτή για κοτζάμ θεάρα;) στην Πάφο, για την ακρίβεια εις τον αφρό της θάλασσας της Πάφου.
Διαλέγετε και παίρνετε.
Όπως και να έχει, ιστορία, μύθος, ομορφιά, περιπέτεια, θρίλερ με κομμένα μέλη, θρησκεία, λατρεία, Αφροδίτη, Ελλάδα και Κύπρος πορεύονται μαζί, χέρι χέρι.
Προσπερνάμε τις προστριβές για την καταγωγή της Αφροδίτης και πάμε να μιλήσουμε για μια αγαπημένη και δυστυχώς πολύπαθη πόλη που εδώ και 50+ χρόνια βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.
Από πού κι ως πού Αμμόχωστος και Φαμαγκούστα;
Η ιστορία μας αρχίζει από πολύ παλιά.
Συγκεκριμένα από τη Σαλαμίνα του Σαρωνικού τον 9ο αιώνα π.Χ.
Σαλαμίνα από το άμις (μέση) + άλας είναι ο τόπος που βρίσκεται στη μέση του θαλασσινού νερού. Κι όταν άποικοι (ο μύθος αναφέρει τον Τεύκρο από την Ιλιάδα, γιο του Τελαμώνα και αδερφό του Αίαντα) από την Σαλαμίνα βρήκαν έναν παρόμοιο τόπο στα ανατολικά της Κύπρου δεν δίστασαν να την βαφτίσουν κι αυτή Σαλαμίνα η οποία ως πόλη-βασίλειο θέριεψε.
Στη σκιά της Σαλαμίνας, 6 χιλιόμετρα νοτιότερα, οι Πτολεμαίοι ίδρυσαν την πόλη Αρσινόη προς τιμή της βασίλισσας Αρσινόης Β'.
Τον 4ο αιώνα μ.Χ. ένας μεγάλος σεισμός κατέστρεψε την Σαλαμίνα η οποία ανοικοδομήθηκε ως Κωνσταντία από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β'.
Εδώ πιθανώς έχουμε και τη γέννηση της Φαμαγκούστας από τις λατινικές λέξεις Fama (φήμη) και Consta (από τον Κωνστάντιο).
Famagusta λοιπόν είναι η φημισμένη πόλη του Κωνστάντιου.
Σε μια άλλη εκδοχή, πρόκειται για τη φήμη της Αυγούστας.
Κάτι που μας αναγκάζει να πάμε κατευθείαν στο επόμενο ερώτημα:
Ναι, αλλά ποιας Αυγούστας;
Επί Βυζαντίου, ο Ιουστινιανός στόλισε την Κωνσταντία με όμορφα και πολυτελή κτήρια και οι κάτοικοι από ευγνωμοσύνη την μετονόμασαν σε Νέα Ιουστινιανία.
Από πού κι ως πού όμως του 'ρθε να αναβαθμίσει την συγκεκριμένη πόλη; Τι της βρήκε;
Μπορεί και τίποτα.
Έλα όμως που η αγαπημένη του σύζυγος, η Θεοδώρα, καταγόταν από εκεί!
Η Αυγούστα (που σημαίνει σεβαστή) Θεοδώρα!
Η φημισμένη πόλη της Αυγούστας Θεοδώρας λοιπόν!
Η χλιδή όμως τράβηξε τους Άραβες πειρατές που, μετά από συνεχείς επιδρομές, ανάγκασαν τους κάτοικους να την εγκαταλείψουν τον 7ο αιώνα και να μετακινηθούν στην γειτονική Αρσινόη.
Κι εκεί, οι κάτοικοι βρήκαν μια πόλη στην κυριολεξία χωμένη σε απέραντες, χρυσαφένιες, αμμουδερές παραλίες που την ονόμασαν Αμμόχωστο!
Οι Τούρκοι παράφρασαν την Φαμαγκούστα σε Mağusa και τελικά Gazimağusa (Παλιά Μαγουσά;) και την ονομάζουν έτσι ακόμα και σήμερα...
...51 χρόνια μετά την κατάληψή της από τα τουρκικά στρατεύματα του Αττίλα, η Αμμόχωστος λεηλατημένη και ερημωμένη μετράει τις ανοιχτές πληγές της ενώ το νότιο τμήμα της, το Βαρώσι (από το τουρκικό varoş που σημαίνει προάστιο) έχει μετατραπεί σε μια πόλη φάντασμα, περιφραγμένη από συρματοπλέγματα, φυλακισμένη!
Ας αλλάξουμε όμως κλίμα και ας συνεχίσουμε με δύο παραγγελίες που είχαμε.
Από πού κι ως πού Βυζακιά Κύπρου;
Άλλο ένα παρεξηγημένο τοπωνύμιο – έχουμε πολλά στην Ελλάδα, ας δούμε και ένα στην Κύπρο.
Προσέξατε τον τόνο;
Προσέξατε το γένος;
Ή μήπως είδατε βυζάκια και πέσατε αμέσως στην παγίδα;
Διότι το ουδέτερο, που τονίζεται αλλού, είναι άκρως αποκαλυπτικό!
Είναι θηλυκό και τονίζεται στη λήγουσα.
Η Βυζακιά λοιπόν είναι ένα όμορφο χωριό, στις όχθες του ποταμού της Ελιάς, αμφιθεατρικό με θέα την πεδιάδα της Μόρφου, χτισμένο πάνω σε μεγάλα βότσαλα, κροκάλες που λέμε εμείς οι Ελλαδίτες.
Ε, λοιπόν, είτε το πιστεύετε είτε όχι, οι ντόπιοι αυτές τις κροκάλες τις λαλούν βυζάτζια ή βυζατζιές.
Βυζάτζια να δουν τα μάτια σας!
Μεγάλα βυζάτζια για βάση, μικρότερα βυζάτζια για τους τοίχους, βυζάτζια για τους δρόμους, βυζάτζια παντού!
Ούλο το χωρίον μια βυζατζιάν στα πόθκια σου,
Ούλη η γη, η αγκάλην σου,
όπως λαλεί τζ' ένα τραούι.
Κι έτσι, οι Βυζακιώτες, αντί να πούνε το χωριό τους Κροκαλιά ή Βοτσαλιά, προτίμησαν το εμφανώς πιο γουστόζικο και λαλίστατο: Βυζακιά!
Η επόμενη ήταν μία τηλεφωνική παραγγελία που ομολογουμένως μας προβλημάτισε λιγάκι, θα καταλάβετε το γιατί:
— Ναι, με ακούτε;
— Μάλιστα κύριε!
— Θα ήθελα να μάθω από πού κι ως πού λέμε SOS;
— Ευχαρίστως κύριέ μου, θα σας απαντήσουμε αμέσως!
Από πού κι ως πού λέμε SOS;
Λένε ότι SOS σημαίνει Save Our Souls (Σώστε τις ψυχές μας) ή Save our Ship (Σώστε το πλοίο μας) όμως μάλλον δεν σημαίνει τίποτα και επειδή είναι πολύ απλό στον κώδικα Μορς (3 τελείες, 3 παύλες, 3 τελείες: …_ _ _...) καθιερώθηκε ως διεθνές σήμα κινδύνου.
Ως μεγεθυντικό (σοσάρα) δηλώνει τα θέματα που είναι βέβαιο ότι θα πέσουν στις εξετάσεις.
Π.χ.
— Καλά, δεν διάβασες την βιομηχανική ανάπτυξη της Ιαπωνίας στον 20ό αιώνα; Αυτό ήταν σοσάρα!
— Άσε ρε φίλε, μ' έφαγε η Σωσάρα. (η Σωσώ, το αμόρε)
Ήταν μια τηλεφωνική παραγγελιά του φίλου...
...
...
Τώρα που το σκέφτομαι μήπως εννοούσε κάτι άλλο;
Πάμε πάλι.
— Ναι, με ακούτε;
— Μάλιστα κύριε!
— Θα ήθελα να μάθω από πού κι ως πού λέμε σος;
— Ευχαρίστως κύριέ μου, θα σας απαντήσουμε αμέσως!
Από πού κι ως πού λέμε σος;
Σος (ή και σως) είναι αυτό που ελληνικά λέμε ντρέσινγκ και στο μενού των μεγάλων σουβλατζίδικων αναγράφεται και ως τσάτνεϊ ή ντιπ.
Προέρχεται από τη γαλλική λέξη sauce που σε κάτι ορεινά χωριά της Πίνδου την λένε ακόμα σάλτσα.
Π.χ.
— Αυτή η φινετσάτη σος μπεαρνέζ αναδεικνύει τέλεια το παϊδάκι προβατίνα.
Προσοχή γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει σύγχυση με τη λέξη Κολοσσός:
Π.χ.
— Η κωλο-σός γιαουρτιού που είχε μέσα το σουβλάκι με χάλασε.
Ενίοτε χρησιμοποιείται το υποκοριστικό (σοσάκι) που δηλώνει το γενικό σύνολο σάλτσας συν το πλαστικό σκεύος που την αποθηκεύουμε. Π.χ.
— Ξεχάσατε να βάλετε στην παραγγελία μου το σοσάκι μουστάρδα-μέλι-καβουρμά.
— Χίλια συγγνώμη κύριά μου, σας το στέλνω τώρα με το Σωσάκι. (την Σωσώ, την ντελιβερού)
Αυτά!
Ήταν μια τηλεφωνική παραγγελιά του φίλου...
...
...
Τώρα που το σκέφτομαι μήπως εννοούσε κάτι άλλο;
Πάμε πάλι…
— Ναι, με ακούτε;
— Μάλιστα κύριε!
— Θα ήθελα να μάθω από πού κι ως πού Λεμεσός;
— Ευχαρίστως κύριέ μου, θα σας απαντήσουμε αμέσως!
Από πού κι ως πού Λεμεσός;
Το μεγαλύτερο λιμάνι της Κύπρου, η κοσμοπολίτικη Λεμεσός, αμφιθεατρική, μοντέρνα και πανέμορφη ήκμασε αρχικά ως Νέα Πόλις => Νεάπολις, τον Μεσαίωνα, ανάμεσα σε δυο αρχαίες πόλεις, την Αμαθούντα και το Κούριο.
Ήταν δηλαδή η Ανάμεσος που απλοποιήθηκε σε Νέμεσος. Oι Φράγκοι την έκαναν Nimassol που εξελίχθηκε σε Limassol που τελικά επανήλθε στα ελληνικά ως Λεμεσός!
Κατά τη γνώμη μας αυτή είναι και η ισχυρότερη εκδοχή, αν και ποτέ κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι ακριβώς συνέβη στα τοπωνύμια, ιδίως όταν έχουν αλλάξει τόσους κατακτητές και φιλοξενούν τόσες διαφορετικές φυλές που μιλούν διαφορετικές γλώσσες.
Κατά μια άλλη εκδοχή εκεί υπήρχε το ιερό της θεάς Νέμεσης, Νεμεσός => Nimassol κ.λπ κ.λπ.
Σε μια τρίτη απλούστερη εκδοχή, η πόλη περιστοιχιζόταν από λίμνες, Λιμνησός => Limnassol κ.λπ κ.λπ.
Να κλείσουμε με ένα ανέκδοτο!Πάει ένας Κύπριος σε ένα σαντουιτσάδικο στην Αθήνα:— Κουμπάρε θέλω να μου φτιάξεις ένα shάντουιch με ψωμίν, μουστάρδαν, μπόλικον χαλούμιν και...— Αμάν πια εσείς οι Κύπριοι! Τι σας έχει πιάσει και βάζετε το τελικό νι σε όλες τις λέξεις; Έλεος πχια! Τέλος πάντων, πες μου τι άλλο θέλεις.— Ζαμπό και μπέικο.
Φιλούθκια!
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Πρώτη δημοσίευση
Η ευθυμογραφική σειρά του Γιώργου Ζώτου Από πού κι ως πού; δημοσιεύτηκε στο koukidaki.gr κάθε Κυριακή από τις 13 Ιουλίου 2025. Ξεκινήστε από την αρχή.
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Θανάση Λάλα [Εndurance of the heart, metal and plexi glass]
